Sieradzka Małgorzata, Pozew grupowy jako instrument prywatnoprawnej ochrony interesów konsumentów z tytułu naruszenia reguł konkurencji

Skuteczna egzekucja unijnych reguł konkurencji oraz krajowego prawa konkurencji wymaga właściwego ukształtowania zasad postępowania cywilnego oraz stworzenia skutecznych instrumentów dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Sfera odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu naruszenia unijnych i krajowych reguł konkurencji jest objęta regulacjami wewnętrznymi państw członkowskich. Ochrona praw wynikających z unijnych i krajowych reguł konkurencji jest realizowana w postępowaniu przed sądem krajowym. Należy wskazać, że skuteczne funkcjonowanie prywatnego modelu ochrony konkurencji jest niezwykle istotne dla zapewnienia niezakłóconej konkurencji na rynku wewnętrznym. Dlatego tak ważne staje się stworzenie skutecznych mechanizmów ochrony podmiotów poszkodowanych w wyniku złamania reguł konkurencji. Z uwagi na wielość podmiotów dotkniętych skutkami stosowania praktyk ograniczających konkurencję konieczne staje się zapewnienie właściwych instrumentów ochrony prawnej, dostosowanych do rodzaju naruszenia oraz kategorii podmiotu poszkodowanego. Wydaje się zatem, że ochrona interesów wielu podmiotów poszkodowanych w wyniku złamania reguł konkurencji wymusza przyjęcie instrumentów efektywnego stosowania prawa konkurencji w ramach prywatnoprawnego dochodzenia roszczeń z tytułu odpowiedzialności za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję.

Prywatnoprawne stosowanie prawa konkurencji służy ochronie indywidualnego interesu przedsiębiorcy lub konsumenta, który doznał uszczerbku w wyniku naruszenia prawa konkurencji – unijnego lub krajowego. Dochodzenie indywidualnych roszczeń przez podmioty dotknięte skutkami praktyk ograniczających konkurencję pozostaje poza sferą interesu publicznego. Zresztą wynika to z charakteru prawa publicznego. Nie można jednak nie zauważać, co zostanie wielokrotnie zaakcentowane w pracy, synchronizacji prawa prywatnego i publicznego. Prywatnoprawny model stosowania prawa konkurencji powinien pełnić rolę komplementarną w stosunku do działalności organów ochrony konkurencji państw członkowskich . Dotyczy to stosowania zarówno krajowego, jak i unijnego prawa konkurencji w ramach postępowania przed krajowym sądem powszechnym. Rola sądów krajowych w stosowaniu prawa konkurencji jest niekwestionowana. Sądy krajowe mają bowiem do odegrania zasadnicza rolę w dziedzinie stosowania krajowych oraz unijnych reguł konkurencji. W ramach prywatnoprawnego stosowania prawa konkurencji sądy powszechne rozstrzygając spór między podmiotami prywatnymi, mają uprawnienie do pełnego stosowania art. 101 i 102 TFUE. Sądy te bowiem uzupełniają rolę organów ochrony konkurencji państw członkowskich .

Celem rozprawy staje się ukazanie pozwu grupowego jako instrumentu prywatnoprawnego stosowania prawa konkurencji, ponieważ ochrona wielu konsumentów, jako podmiotów poszkodowanych w wyniku stosowania prawa konkurencji wymusza konieczność zapewnienia efektywnego stosowania prawa konkurencji przed sądami powszechnymi.

Model publicznoprawnego stosowania prawa konkurencji powinien być zastrzeżony dla najcięższych naruszeń reguł konkurencji. Zresztą taką tendencję wyraża reforma prawa konkurencji. Przedmiotem publicznoprawnego stosowania prawa konkurencji powinny być jedynie najpoważniejsze naruszenia konkurencji, wywierające istotny, negatywny wpływ na konkurencję na rynku . Tym samym zapewnienie efektywności prywatnoprawnego stosowania prawa konkurencji przyczyniłoby się do ograniczenia działalności organów ochrony konkurencji do najpoważniejszych naruszeń prawa konkurencji.

Pomimo oczywistej niezależności obu modeli egzekwowania prawa konkurencji, które pełnią przecież wobec siebie rolę komplementarną, należy zwrócić uwagę na przenikanie się tych systemów. Jest to szczególnie widoczne w przypadku współpracy w ramach Europejskiej Sieci Konkurencji czy też prejudycjalności prawomocnych decyzji antymonopolowych w postępowaniu przed sądem powszechnym. Powyższe zostało zauważone w praktyce decyzyjnej Prezesa UOKiK, gdzie podkreśla się, że dochodzenie indywidualnych roszczeń przez podmioty poszkodowane jest utrudnione, gdy brak prejudycjalnej decyzji Prezesa UOKiK . Wydaje się zatem konieczne zbadanie, czy istnienie prawomocnej decyzji stwierdzającej stosowanie praktyk ograniczających konkurencję wpływa na skuteczność pozwu grupowego jako instrumentu dochodzenia przez konsumentów roszczeń odszkodowawczych w postępowaniu grupowym.

Skuteczność publicznoprawnej ochrony konkurencji powinna zostać uzupełniona przez prywatnoprawny system dochodzenia roszczeń z tytułu złamania reguł konkurencji. Aktualne tendencje w prawie konkurencji ukazują odejście od czysto odstraszającego (prewencyjnego) charakteru postępowań publicznoprawnych w sprawach naruszeń reguł konkurencji. Również w ramach prywatnoprawnego egzekwowania reguł konkurencji widoczny staje się pewien element prewencyjny obok dominującego jednak charakteru kompensacyjnego postępowań prywatnoprawnych opartych na naruszeniach reguł konkurencji. Warto wskazać, że w doktrynie akcentuje się znaczenie kompensacyjnych środków ochrony indywidualnych interesów konsumentów .

Aktualne tendencje w europejskim prawie konkurencji ukazują znaczenie prywatnoprawnego modelu ochrony konkurencji. Pomimo tego brak jednolitości stanowisk doktryny co do roli prywatnoprawnych roszczeń z tytułu naruszenia reguł konkurencji w zapewnieniu skuteczności ochrony konkurencji . Wynika to głównie z istniejących przeszkód w skutecznym dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji (unijnego oraz krajowego) oraz przede wszystkim z publicznego charakteru prawa konkurencji . Prywatnoprawne stosowanie prawa konkurencji zapewnia (gwarantuje) ochronę indywidualnych interesów podmiotów poszkodowanych w wyniku złamania reguł konkurencji. Podmiotami poszkodowanymi w wyniku stosowania praktyk ograniczających konkurencję mogą być także konsumenci. Od wielu lat akcentuje się także konieczność zapewnienia skutecznej ochrony tej grupie uczestników rynku gospodarczego. Panoramiczne spojrzenie na prawo ochrony konsumentów pozwala uznać, że prawo to ciągle się rozwija. Istotne znaczenie ma również zauważenie konsumentów jako potencjalnych adresatów praktyk ograniczających konkurencję.

W aktualnej europejskiej polityce konkurencji brak już uzasadnienia dla odmowy przyznania konsumentowi prawa do naprawienia szkody wynikłej ze złamania reguł konkurencji. W wyrokach w sprawach Courage v. Crehan i Manfredi Trybunał Sprawiedliwości jednoznacznie stwierdził, że roszczenie odszkodowawcze z tytułu naruszenia reguł konkurencji powinno przysługiwać każdemu podmiotowi, który poniósł szkodę w wyniku naruszenia prawa konkurencji . Obecna unijna polityka konkurencji kładzie także nacisk na ochronę pozycji konsumenta wskutek utrzymywania wysokiego poziomu ochrony konkurencji . Od istnienia efektywnych reguł konkurencji zależy, czy konsumenci będą odnosili korzyści, jakie wynikają z systemu wolnorynkowego .

Zatem pomimo niezmieniającej się wartości podlegającej ochronie w prawie antymonopolowym – konkurencji, zauważyć należy zmiany w tym zakresie. Obecnie polityka konkurencji w Unii Europejskiej skupia się głównie na badaniu wpływu działań na interesy konsumentów oraz na efektywności gospodarowania . Wysoki poziom konkurencji na rynku wpływa na zwiększenie konkurencyjności ofert, zmniejszenie cen, wzrost efektywności i innowacyjności, co korzystnie wpływa na interesy konsumentów. Konsumenci powinni szeroko korzystać z zalet wspólnego rynku, przecież to ta grupa uczestników obrotu gospodarczego jest finalnym beneficjentem prawa konkurencji. Celem prawa konkurencji (prawa antymonopolowego) jest podniesienie dobrobytu konsumentów poprzez ochronę konkurencji. Podkreśla się, że tylko skuteczne stosowanie przepisów tego prawa pozwoli na jego osiągnięcie .

Powszechność naruszeń prawa konkurencji, transgraniczne skutki naruszeń, a także konieczność zwiększenia skuteczności działań krajowych organów ochrony konkurencji pozostawia do rozstrzygnięcia problem naprawienia szkody antymonopolowej – szkody wynikłej z tytułu złamania unijnych i krajowych reguł konkurencji . Należy jednak zdawać sobie sprawę, że złamanie reguł konkurencji nie zawsze będzie oznaczać powstanie szkody po stronie konsumentów. Konsumenci mogą bowiem osiągać korzyści ze stosowania praktyk ograniczających konkurencję (np. ze stosowania cen rażąco niskich). Poza tym należy pamiętać, że zakaz porozumień ograniczających konkurencję nie ma zastosowania do tych porozumień ograniczających konkurencję, które zapewniają konsumentom odpowiednią część wynikających z porozumień korzyści .

Zarówno krajowy, jak i europejski ustawodawca zauważa potrzebę zapewnienia skutecznej ochrony praw podmiotów prywatnych przed skutkami naruszeń reguł konkurencji. Od wielu lat obserwuje się konieczność zapewnienia skutecznej ochrony także konsumentom, jako podmiotom poszkodowanym w wyniku złamania reguł konkurencji. Wyrazem istnienia takiej potrzeby jest dyskusja tocząca się na szczeblu europejskim, na temat przyjęcia unijnego instrumentu dochodzenia roszczeń z tytułu złamania zakazów konkurencji. W dyskusji o potrzebie jego wprowadzenia widoczna jest stała chęć wypracowania wspólnych zasad dochodzenia roszczeń w poszczególnych porządkach prawnych, co wpłynie na wzrost skuteczności dochodzenia roszczeń oraz poprawę ochrony sądowej. Istotny problem wynika z odmiennych regulacji krajowych państw członkowskich w zakresie przepisów proceduralnych dotyczących naruszeń reguł konkurencji.

Bezsporne jest, że tylko skuteczne instrumenty dochodzenia roszczeń pozwolą efektywnie chronić interesy konsumentów. Różnego rodzaju bariery zniechęcają konsumentów, którzy rezygnują z dochodzenia roszczeń. Taki stan rzeczy prowadzi do sytuacji, gdy przedsiębiorcy naruszający reguły konkurencji nie obawiają się dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Wskazuje się tutaj przede wszystkich trudności dowodowe, niską wartość indywidualnego roszczenia, długotrwałość postępowań sądowych. Te bariery skutecznie hamują, czy też eliminują, korzystanie przez podmioty poszkodowane z dostępnych instrumentów egzekwowania roszczeń wynikających z naruszeń reguł konkurencji.

Czy jednak wskazane przeszkody mogą pozbawiać prawa do obrony? Zdając sobie sprawę z niskiego zainteresowania konsumentów egzekwowaniem reguł konkurencji, należy rozważyć, czy istniejąca w prawie polskim regulacja prawna – ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 44) umożliwia konsumentom dochodzenie roszczeń z tytułu złamania reguł konkurencji.

Istotną nowością w prawie polskim jest zapewnienie ochrony, w ramach modelu prywatnoprawnego stosowania prawa konkurencji, także interesowi grupy przedsiębiorców, konsumentów oraz grupie nabywców pośrednich. W pracy wykazane zostanie, że dla roszczeń z tytułu naruszenia prawa konkurencji skutecznym instrumentem ochrony konkurencji może stać się pozew grupowy. Jednak – co należy podkreślić – wymaga to większego zainteresowania tym instrumentem ochrony samych poszkodowanych, bowiem żaden instrument ochrony nie będzie skuteczny, jeśli nie zostanie wykorzystany przez podmiot uprawniony. Istotną kwestią związaną ze skutecznością tego instrumentu jest także właściwa interpretacja przepisów ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym dokonywana przez sądy.

Problematyka dochodzenia przez konsumentów roszczeń odszkodowawczych w postępowaniu grupowym jest nową regulacją prawną w polskim ustawodawstwie. Ustawodawca stworzył oryginalny, nieznany dotąd system cywilnej ochrony prawa konkurencji, który przewiduje możliwość wniesienia powództwa grupowego. System ten jest alternatywą dla istniejącego w polskiej procedurze cywilnej modelu dochodzenia roszczeń przez podmiot indywidualny, jak też dla instytucji współuczestnictwa formalnego w postępowaniu. Jeśli wziąć pod uwagę zidentyfikowane przeszkody w skutecznym dochodzeniu roszczeń wynikających z naruszeń prawa konkurencji, zarówno o charakterze procesowym, jak i materialnym, jego przyjęcie ma istotne znaczenie praktyczne.

Niezwykle istotne znaczenie z punktu widzenia ochrony interesów beneficjentów prawa konkurencji mają nie tylko zakazy stosowania praktyk ograniczających konkurencję, lecz przede wszystkim zapewnienie skutecznego mechanizmu egzekwowania roszczeń wynikających z naruszeń prawa konkurencji. W tym zakresie w prawie polskim funkcjonują dwa systemy stosowania prawa konkurencji: publiczny (public enforcement of competition law) oraz prywatny (private enforcement of competition law). Publicznoprawne stosowanie prawa konkurencji służy ochronie interesu publicznego, w tym także interesów przedsiębiorców i konsumentów. Prywatnoprawne stosowanie prawa konkurencji polega na dochodzeniu przez przedsiębiorców oraz konsumentów praw, które gwarantuje prawo ochrony konkurencji i konsumentów. W jego ramach egzekwowanie zakazów praktyk ograniczających prawo konkurencji odbywa się przed sądem powszechnym. Pomimo że sądy powszechne mają uprawnienie do stosowania prawa konkurencji , to jednak w praktyce jego stosowanie jest znikome. Pojawia się zatem potrzeba wykorzystania istniejącej procedury dochodzenia roszczeń w postępowaniu grupowym w celu zwiększenia skuteczności ochrony podmiotów poszkodowanych naruszeniem prawa konkurencji. Należy upowszechnić istniejące w prawie krajowym instrumenty ochrony interesów grupy konsumentów, tak aby ta grupa poszkodowanych korzystała ze środków ochrony prawnej.

Oba systemy ochrony konkurencji – publiczny i prywatny – funkcjonują równolegle i pełnią wobec siebie rolę komplementarną. Prywatnoprawne roszczenia oparte na naruszeniu prawa konkurencji (unijnego i krajowego) mogą stać się skutecznym instrumentem ochrony konkurencji, zwłaszcza jeśli instrument pozwalający na ich dochodzenie umożliwia udział w postępowaniu większej liczbie poszkodowanych podmiotów.

Głównym założeniem książki stało się przedstawienie pozwu grupowego jako instrumentu o charakterze prywatnoprawnym, który jednak z powodzeniem może służyć dochodzeniu roszczeń wynikających z naruszeń traktatowego i krajowego prawa konkurencji. Publicznoprawny charakter prawa konkurencji wyłącza możliwość ochrony w nim interesów indywidualnych podmiotów poszkodowanych w wyniku złamania reguł konkurencji. Dlatego też tak istotne znaczenie ma zapewnienie skutecznego mechanizmu egzekwowania prawa konkurencji. Punktem wyjścia do szczegółowych rozważań dotyczących prywatnoprawnego stosowania prawa konkurencji staje się przyjęcie poglądu, że dochodzenie przez podmioty prywatne roszczeń wynikających z naruszeń krajowych i unijnych przepisów konkurencji może stanowić istotny element służący wspieraniu uczciwości handlu oraz przejrzystości rynku .

Podstawowym wnioskiem, który wypływa z dokonanych rozważań, jest konieczność przeprowadzenia harmonizacji w zakresie cywilnej ochrony praw wynikających z art. 101 TFUE (dawniej art. 81 TWE) i art. 102 TFUE (dawniej art. 82 TWE). W tym miejscu pojawia się pytanie, czy przyjęcie unijnego instrumentu dochodzenia roszczeń z tytułu naruszeń prawa konkurencji przyczyni się do poprawy sytuacji podmiotów poszkodowanych w wyniku złamania reguł konkurencji? Z uwagi bowiem na istniejące odmienności w systemach prawnych państw członkowskich, chociażby w kwestii przesłanki winy, przyjęcie wspólnego instrumentu dochodzenia roszczeń może wiązać się z dużymi trudnościami. Biorąc jednak pod uwagę zdeterminowanie Komisji, należy przypuszczać, że kwestia ta zostanie rozwiązana w najbliższym czasie.

Kolejnym zagadnieniem, ściśle powiązanym z prywatnoprawnym stosowaniem prawa konkurencji, jest potrzeba przyjęcia skutecznego instrumentu ochrony praw gwarantowanych przez regulację antymonopolową. Istotne znaczenie ma dokonanie podziału na środki (instrumenty) cywilnoprawnej ochrony służące dochodzeniu roszczeń indywidualnych oraz na – co jest nowością w polskiej procedurze cywilnej – środki (instrumenty) cywilnoprawnej ochrony interesów grupy konsumentów. Punktem wyjścia staje się w tym zakresie scharakteryzowanie istniejących w prawie polskim środków ochrony prawnej interesów indywidualnych, zbiorowych i grupowych. Szczególny nacisk położony zostanie na omówienie nowej regulacji prawnej, którą w prawie polskim jest postępowanie grupowe, w ramach którego zagwarantowano ochronę interesów grupowych. Interesy grupowe, które zostały naruszone w wyniku złamania reguł konkurencji, są chronione w postępowaniu grupowym. Można zatem wyprowadzić pogląd, że postępowanie grupowe służy ochronie interesu grupy przedsiębiorców (konsumentów oraz nabywców pośrednich), który został naruszony w wyniku złamania zakazów praktyk ograniczających konkurencję.

Pozew grupowy jest narzędziem, które umożliwia poszkodowanym w wyniku złamania reguł konkurencji dochodzenie roszczeń cywilnoprawnych. Pierwszym zagadnieniem wymagającym dogłębnego zbadania staje się ustalenie zakresu legitymacji czynnej. W szczególności przedmiotem analizy stanie się nieznana prawu polskiemu instytucja nabywcy pośredniego oraz możliwość przyznania tym podmiotom legitymacji czynnej w ramach egzekwowania roszczeń wynikających z naruszeń reguł konkurencji. Jednak z uwagi na problematykę pracy punktem wyjścia stanie się ustalenie podstaw prawnych przyznania konsumentowi legitymacji czynnej do dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia prawa konkurencji.

W celu wykazania, że pozew grupowy może stać się skutecznym instrumentem dochodzenia roszczeń z tytułu naruszeń prawa konkurencji, przedstawiona zostanie instytucja pozwu grupowego oraz omówione zostaną cechy postępowania grupowego. Pozew grupowy stanowi wyłom w procedurze cywilnej, gdzie występują dwie strony procesu (powód i pozwany), pomiędzy którymi toczy się proces. Pełne ukazanie funkcjonowania postępowania grupowego wymaga odniesienia do innych form udziału w postępowaniu cywilnym większej liczby osób po określonej stronie procesowej.

Ukazana zostanie także relacja pomiędzy pozwem grupowym a istniejącymi w polskiej procedurze cywilnej instrumentami ochrony interesów większej liczby podmiotów. Rozważania zmierzają do wykazania, że pozew grupowy może stać się skutecznym i efektywnym instrumentem ochrony interesu grupy podmiotów, który został naruszony w wyniku zachowań stanowiących złamanie reguł prawa konkurencji (zarówno traktatowego, jak i krajowego).

Dotychczasowe rozważania dają asumpt do przyjęcia poglądu, że pozew grupowy może stać się skutecznym instrumentem ochrony interesu grupy konsumentów, który został naruszony wskutek złamania unijnego i krajowego prawa konkurencji. Pojawiają się jednak pewne przeszkody w wykorzystaniu tego instrumentu przy dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia reguł konkurencji. W celu ich przedstawienia scharakteryzowane zostaną istniejące przeszkody w skutecznym dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych. Jedną z zasadniczych przeszkód utrudniających dochodzenie roszczeń odszkodowawczych są trudności dowodowe dotyczące zarówno faktu naruszenia prawa, jak i wysokości szkody.

Trudności dowodowe, jakie pojawiają się przy dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych z tytułu złamania reguł konkurencji, dotyczą udowodnienia stosowania praktyk ograniczających konkurencję. Dlatego też powszechnie wskazuje się, że niezwykle istotnym – z punktu widzenia skutecznego dochodzenia prywatnoprawnego stosowania prawa konkurencji – zagadnieniem jest kwestia związania sądów prawomocnymi decyzjami organów ochrony konkurencji . W tym celu szczegółowo omówiona zostanie ewolucja orzecznictwa sądowego w tym przedmiocie. W tej części rozważań, nie negując prawa sądów powszechnych do samodzielnego stosowania krajowego i unijnego prawa konkurencji, a także poglądu o niezależności publicznoprawnego i prywatnoprawnego stosowania prawa konkurencji, ukazane zostaną argumenty przemawiające za przyznaniem mocy wiążącej prawomocnym decyzjom stwierdzającym stosowanie praktyk ograniczających konkurencję.

Powyższe zagadnienie ma niezwykle istotne znaczenie dla efektywności roszczeń odszkodowawczych. Problem powyższy zauważa także Prezes UOKiK w swojej praktyce decyzyjnej.

Skuteczność prywatnoprawnego instrumentu dochodzenia roszczeń z tytułu złamania unijnych reguł konkurencji oznacza wykazanie przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, w tym poniesienia szkody przez podmiot występujący z roszczeniem. Należy tutaj podkreślić, że prawo antymonopolowe nie zawiera definicji szkody antymonopolowej. W książce zostało przyjęte, że szkodą antymonopolową jest uszczerbek, którego poszkodowany doznał w wyniku stosowania praktyk ograniczających konkurencję, zakazanych w prawie krajowym lub europejskim. Z punktu widzenia kryterium podmiotowego – podmiotu poszkodowanego – szkodą antymonopolową jest każdy uszczerbek w dobrach prawnie chronionych poszkodowanego (przedsiębiorcy, konsumenta, nabywcy pośredniego). Szkoda antymonopolowa jest szkodą zbiorową. Pomimo powyższej identyfikacji, gdzie nastąpiło wskazanie podmiotu poszkodowanego jako indywidualnego podmiotu, należy pamiętać, że szkoda antymonopolowa jest szkodą zbiorową. Wynika to z faktu, że podmioty poszkodowane nie są zidentyfikowane w postępowaniu przed organem antymonopolowym. Pomimo że szkoda wyrządzona tym podmiotom w wyniku złamania reguł konkurencji jest duża, to i tak indywidualny (proporcjonalny do uczestników) wymiar szkody jest niewielki. Stawia to pod znakiem zapytania celowość i opłacalność dochodzenia indywidualnego powództwa . Żądanie naprawienia szkody antymonopolowej, czyli sumy indywidualnych szkód, uszczerbków w dobrach prawnie chronionych poszkodowanych przedsiębiorców, konsumentów oraz nabywców pośrednich, może zostać zgłoszone w postępowaniu grupowym. Postępowanie to odchodzi od zasady indywidualizacji szkody. Precyzując, przy zastosowaniu powództw grupowych do dochodzenia roszczeń deliktowych (roszczeń odszkodowawczych z tytułu stosowania praktyk ograniczających konkurencję) mogą pojawić się praktyczne trudności przy ustalaniu jednakowej podstawy faktycznej lub prawnej. W przypadku dochodzenia roszczeń deliktowych przez grupę konsumentów w postępowaniu grupowym niezbędne staje się odrzucenie zasady indywidualizacji szkody. Roszczenia pieniężne są bowiem ujednolicone przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. W postępowaniu grupowym mamy do czynienia z odstępstwem od zasad dowodzenia wysokości roszczeń obowiązujących w zwykłym postępowaniu cywilnym. Przyjęcie w postępowaniu grupowym jednakowej wysokości roszczeń procesowych konsumentów (członków grupy) musi jednak znajdować uzasadnienie we wspólnych okolicznościach sprawy .

Szczególne problemy związane są także z ustaleniem wysokości odszkodowania, gdy podmiot bezpośrednio poszkodowany zmniejszył wysokość szkody, zawyżając ceny stosowane wobec swoich kontrahentów. W sposób szczegółowy zostanie przedstawiona nieznana prawu polskiemu instytucja obrony z powołaniem się na przeniesienie obciążeń. Jednocześnie nic nie stoi na przeszkodzie, by dopuścić ją w procesie o odszkodowanie z tytułu naruszenia reguł konkurencji.

Praktyczne trudności, które zostaną omówione, dotyczą również zależności pomiędzy uwzględnianiem wniosków o złagodzenie kary administracyjnej w ramach systemu leniency a roszczeniami odszkodowawczymi. Zapewnienie pełnej skuteczności i efektywności pozwu grupowego wymaga przezwyciężenia powyższych przeszkód. Dlatego też w ramach rozwiązania istniejących problemów przedstawiona zostanie propozycja przyjęcia unijnego instrumentu dotyczącego roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia reguł konkurencji. Podniesiona zostanie także zasadność przyjęcia instrumentu unijnego regulującego problematykę roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia unijnego prawa konkurencji.

W książce ukazano problemy związane z dochodzeniem roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia europejskiego i krajowego prawa konkurencji. Podjęto próbę przedstawienia instytucji pozwu grupowego, który może być wykorzystywany w postępowaniach grupowych, w których dochodzone jest naprawienie szkody antymonopolowej. W wyniku podjętej analizy starano się wykazać, że prywatnoprawne roszczenia oparte na naruszeniu prawa konkurencji mogą służyć także publicznoprawnej ochronie konkurencji. Pozew zbiorowy w postępowaniu grupowym pełni bowiem określone funkcje: kompensacyjną, prewencyjną oraz represyjną. Realizacja tych funkcji pozwala zakwalifikować go jako skuteczny instrument ochrony praw podmiotów poszkodowanych w wyniku naruszenia warunków konkurencji. Należy wskazać, że z uwagi na pełnione funkcje stanowi on uzupełnienie publicznoprawnej ochrony konkurencji.

Należy żywić nadzieję, że postępowanie grupowe przyczyni się do wzrostu znaczenia prywatnoprawnego modelu ochrony konkurencji. Z uwagi na jego charakter wytaczanie powództw grupowych z tytułu naruszeń reguł konkurencji może nie tylko utrzymać , ale również podnieść skuteczną konkurencję w UE. Skuteczność krajowego i europejskiego prawa konkurencji w stosunkach pomiędzy podmiotami prywatnymi przyczynia się do wzmocnienia publicznoprawnej ochrony konkurencji. Prywatny model ochrony konkurencji, pomimo oczywistej odrębności i niezależności od modelu publicznego, powinien przyczyniać się do zwiększenia jego skuteczności, właśnie poprzez realizację funkcji represyjnej. Sankcje prywatnoprawne za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję, obok sankcji publicznoprawnych (administracyjnych) orzekanych przez organ antymonopolowy, powinny skutecznie odstraszać od łamania reguł konkurencji. W aspekcie ochrony interesu indywidualnego oraz naprawienia wyrządzonej szkody w wyniku stosowania praktyk ograniczających konkurencję model prywatnoprawnego stosowania prawa konkurencji zdobywa prowadzenie. Jednak nie sposób nie zauważyć, że jego skuteczność jest uzależniona od wcześniejszej decyzji stwierdzającej stosowanie praktyk ograniczających konkurencję. Prywatnoprawne stosowanie prawa konkurencji nie zostało uzależnione od uprzedniego wydania przez Prezesa UOKiK decyzji stwierdzającej stosowanie praktyki ograniczającej konkurencję. Jednak z uwagi na trudności w udowodnieniu stosowania praktyk ograniczających konkurencję wydaje się, że skuteczność dochodzenia przez przedsiębiorców lub konsumentów praw gwarantowanych przez ustawę antymonopolową przed sądami powszechnymi będzie zależna właśnie od przedmiotowego rozstrzygnięcia.

Wyraźnie zatem widać, co szczegółowo zostanie ukazane w dalszych rozważaniach, że odrębność systemów ochrony konkurencji (publicznego i prywatnego) nie oznacza, iż nie powinny one się uzupełniać w celu realizacji ochrony konkurencji. Jest to szczególnie widoczne w podziale na postępowanie grupowe służące dochodzeniu roszczeń z tytułu odpowiedzialności za naruszenie zakazu praktyk ograniczających konkurencję oraz na postępowanie grupowe w sprawie ustalenia odpowiedzialności pozwanego za naruszenie zakazu praktyk ograniczających konkurencję.