Chmielarz-Grochal Anna (red.), Michalak Anna (red.), Sułkowski Jarosław (red.), Powoływanie sędziów konstytucyjnych w wybranych państwach europejskich

Sądy konstytucyjne są podstawowymi, wyspecjalizowanymi organami, stojącymi przede wszystkim na straży konstytucyjności i legalności aktów normatywnych. Kompetencje tych sądów decydują o ogromnym ich znaczeniu dla funkcjonowania naczelnych organów państwa.

W praktyce, w działalności orzeczniczej, przy podejmowaniu konkretnych rozstrzygnięć uwidacznia się rola poszczególnych sędziów. Z tego względu różne środowiska polityczne starają się zapewnić sobie wpływ na procedurę obsadzania stanowisk sędziowskich. Jest to dla nich tym ważniejsze, że orzekanie w sądach konstytucyjnych jest jednoinstancyjne, a liczebność ich składów jest niewielka (kilka lub kilkanaście osób).

Problem legitymizacji nie może być postrzegany w oderwaniu od zasady przedstawicielstwa, ponieważ władza, w tym władza sądownicza, musi pochodzić od narodu, który zasadniczo podejmuje decyzje za pośrednictwem swoich przedstawicieli. Reprezentanci ci są jednak z reguły politykami. Dlatego nie można oczekiwać całkowitego wykluczenia polityki z obsadzania stanowisk w sądach konstytucyjnych. Z powyższych względów zbadanie sposobu wyłaniania kandydatów na sędziów i obsadzania stanowisk w sądach konstytucyjnych ma ogromne znaczenie dla współczesnej nauki prawa konstytucyjnego.

Prezentowana książka jest rezultatem grantu finansowanego w ramach konkursu OPUS 5 Prawne i pozaprawne uwarunkowania obsady składu personalnego sądów konstytucyjnych w wybranych państwach europejskich. Poza pracownikami Katedry Prawa Konstytucyjnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego (prof. dr hab. Konrad Składowski, dr Anna Chmielarz-Grochal, dr Anna Michalak, dr Jarosław Sułkowski i mgr Patrycja Wrocławska – dziś pracownica Najwyższej Izby Kontroli) w pracach nad grantem uczestniczyli: prof. dr hab. Anna Młynarska-Sobaczewska (Zakład Prawa Konstytucyjnego i Badań Europejskich, Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk), prof. dr hab. Tímea Drinóczi (Katedra Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu w Pécs), dr Piotr Chybalski (Katedra Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego) i dr Marcin Stębelski (Katedra Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Warszawskiego).

Problematyka wyłaniania składów osobowych w europejskich sądach konstytucyjnych nie była dotąd przedmiotem pogłębionych badań naukowych. Po części była poruszana w czterotomowej publikacji Sądy konstytucyjne w Europie (t. 1, Austria, Francja, Niemcy, Włochy; t. 2, Bułgaria, Czechy, Rumunia, Słowacja, Węgry; t. 3, Hiszpania, Portugalia, Turcja; t. 4, Białoruś, Litwa, Łotwa, Rosja), wydanej pod red. J. Trzcińskiego przez Wydawnictwo Trybunału Konstytucyjnego (Warszawa 1996, 1997, 1999, 2000).

Państwa, w których powoływanie sędziów poddano analizie, można podzielić na dwie podstawowe grupy. Pierwszą z nich stanowią kraje mające pewne tradycje w zakresie funkcjonowania sądownictwa konstytucyjnego (Austria, Czechy, Słowacja, Hiszpania, Włochy, Niemcy, Francja, Chorwacja, Słowenia, Bośnia i Hercegowina). Drugą grupę natomiast stanowią państwa niemające dłuższych w tej problematyce doświadczeń (Polska, Litwa, Rosja, Węgry). O ich wyborze zadecydowało kilka czynników.

O wyborze Austrii, Czech, Słowacji i Hiszpanii zadecydowały względy historyczne, jako że już w okresie międzywojennym sądownictwo konstytucyjne występowało w Austrii, Czechosłowacji i Hiszpanii. Po II wojnie światowej sądy konstytucyjne utworzono we Włoszech (1947) i RFN (1949). Uchodzą one w pewnym stopniu za sądy modelowe. Również względy historyczne zadecydowały o wyborze Chorwacji, Słowenii oraz Bośni i Hercegowiny, ponieważ od 1963 r. sądy konstytucyjne występowały w Jugosławii, jedynym spośród państw socjalistycznych. O wyborze Francji zadecydowała dodatkowo specyfika organu quasi-sądowego, jakim jest Rada Konstytucyjna.

W opracowaniu uwzględniono również państwa, które nie mogą się poszczycić dłuższym istnieniem sądownictwa konstytucyjnego, takie jak Litwa, Węgry i Rosja. Są to kraje, które wyszły z systemu totalitarnego. Ze zrozumiałych względów w książce nie można było pominąć Polski.

Przy analizowaniu problemu badawczego posługiwaliśmy się różnymi metodami naukowymi.

Pierwszą z nich jest metoda historyczna, wymagająca przeprowadzenia analizy nieobowiązujących już aktów prawnych regulujących procedurę wyboru sędziów oraz praktyki ich stosowania. Metoda ta posłużyła również do poznania przyczyn uchwalenia pierwszych aktów regulujących tę problematykę oraz ich ewentualnych zmian.

Metoda językowo-logiczna miała podstawowy charakter dla prowadzonych badań, wymagała analizy aktów prawnych oraz orzecznictwa sądów.

Również istotna okazała się metoda dogmatyczna, która pozwoliła na zbadanie wybranego zagadnienia z punktu widzenia nauki prawa.

Niezbędne było także wykorzystanie metody empirycznej, ponieważ doświadczenia poszczególnych państw potwierdzają występowanie dość istotnych problemów z obsadzaniem stanowisk sędziowskich.

Zakres przedmiotowy tematu badań wymagał również sięgnięcia do metody prawnoporównawczej.

Osiągnięte rezultaty badań mogą się przyczynić do przyjęcia w naszym kraju nowych założeń obsadzania stanowisk sędziowskich w Trybunale Konstytucyjnym. Oczywiście problemem podlegającym rozwiązaniu w praktyce jest dopuszczalny zakres wpływu polityków. Wiele zależeć będzie w tym zakresie od ich kultury politycznej.

Prezentowana książka może się okazać przydatna dla przedstawicieli nauki prawa konstytucyjnego, ale też innych dyscyplin prawniczych oraz dla politologów i studentów tych kierunków, a także – co bardzo ważne – dla polityków.

prof. zw. dr hab. Dariusz Górecki

kierownik grantu