Nykiel Włodzimierz (red.), Strzelec Dariusz (red.), Podmioty powiązane

W obrocie międzynarodowym olbrzymią rolę odgrywają transakcje dokonywane przez podmioty powiązane. Dzieje się tak ze względu na udział dużej liczby przedsiębiorstw wielonarodowych, zarówno światowych gigantów, jak i firm o mniejszych rozmiarach, w handlu światowym. W takim stanie rzeczy problematyka cen transferowych należy do najważniejszych zagadnień podatkowych we współczesnym świecie nie tylko dla podatników, lecz także dla organów podatkowych i budżetów poszczególnych państw. Problem konsekwencji podatkowych transakcji pomiędzy podmiotami powiązanymi występuje również w ramach jednej jurysdykcji podatkowej, co nie zawsze dostrzegane jest przez przedsiębiorców i ich służby podatkowe.

Z punktu widzenia podatkowego na plan pierwszy wysuwa się ocena, czy transakcja między podmiotami powiązanymi ma charakter rynkowy. Ustalanie warunków nierynkowych pomiędzy podmiotami powiązanymi umożliwia owym podmiotom przerzucanie dochodów do jurysdykcji charakteryzujących się niskimi podatkami lub osiąganie korzyści podatkowych w ramach jednej jurysdykcji.

Unormowania prawne dotyczące podmiotów powiązanych w praktyce często rodzą istotne problemy i wywołują spory między podatnikami a administracją podatkową, które nierzadko swój finał znajdują w sądach administracyjnych. Zasadnicze wątpliwości sprowadzają się do rozstrzygnięcia, czy w związku z dokonaniem określonej transakcji z podmiotem powiązanym powstają jakieś ryzyka podatkowe, ewentualnie jak je minimalizować, a także czy na podatnikach spoczywają jakieś obowiązki związane z przepisami dotyczącymi cen transferowych. W dalszym ciągu, mimo kilku lat obowiązywania regulacji wprowadzających szczególne obowiązki dokumentacyjne, zachodzą istotne wątpliwości związane z ustaleniem, w jakich sytuacjach podatnicy objęci są obowiązkiem sporządzania dokumentacji transakcji z podmiotami powiązanymi.

Pierwsza wątpliwość o charakterze generalnym wiąże się z ustaleniem, czy na podatnikach ciążą obowiązki związane z cenami transferowymi, jaki jest ich charakter, na czym polegają oraz jakie są konsekwencje w przypadku ich niedopełnienia. Po drugie, gdzie w obszarze problematyki cen transferowych powstają problemy, jak się ich wystrzegać i jak bronić w przypadku ewentualnych kontroli podatkowych. Z kolei z punktu widzenia administracji skarbowej zasadnicze dylematy sprowadzają się do ustalenia, kiedy możliwe będzie oszacowanie dochodów w transakcjach pomiędzy podmiotami powiązanymi oraz zastosowanie stawki podwyższonej 50%, jaki charakter ma decyzja wydawana w związku z oszacowaniem i zastosowaniem stawki sankcyjnej.

Żeby rozstrzygnąć te wątpliwości, w pierwszej kolejności należy ustalić, co rozumieć przez pojęcie podmiotów powiązanych oraz termin "transakcja", dla której wprowadzono obowiązek posiadania szczególnej dokumentacji podatkowej, kiedy organ podatkowy może oszacować dochód, jakie ma w tym zakresie obowiązki, a jakie nałożone są na podatnika, w szczególności, czy to na nim spoczywa obowiązek wykazywania rynkowego charakteru transakcji. Ponadto należy wskazać, jakie metody szacowania powinny być w tym zakresie wykorzystywane. Z kolei jeśli chodzi o obowiązki związane z dokumentacją, to rozstrzygnięcia wymaga, kiedy należy sporządzić dokumentację, co powinna ona zawierać oraz jakie możliwe konsekwencje powstaną w przypadku jej braku.

Praktyka obrotu gospodarczego dostarcza przykładów zdarzeń gospodarczych, które nie podlegają jednoznacznej ocenie, a sposób dokonywanej przez aparat skarbowy weryfikacji spełnienia przesłanek pozwalających wywodzić określone konsekwencje na gruncie przepisów podatkowych dość często wywołuje spory podatkowe. Jako przykład mogą posłużyć w tym względzie transakcje związane z usługami o charakterze niematerialnym czy też sposobami finansowania podmiotów powiązanych. Wątpliwości podatkowe w tym przypadku mogą dotyczyć zarówno ustaleń w zakresie faktów, jak i problemów prawnych związanych z kwalifikowaniem niektórych wydatków do kosztów podatkowych. Ponadto powszechnie uważa się, iż problematyka podmiotów powiązanych jest właściwa dla podatków dochodowych, tymczasem również w zakresie podatku od towarów i usług ma ona istotne znaczenie.

Niniejsza publikacja przygotowana przez osoby zajmujące się teorią prawa podatkowego oraz praktyką podejmuje tę ważną i trudną problematykę. Jednocześnie autorzy podkreślają, iż ich poglądy mogą nie być podzielane przez organy stosujące prawo.