Lipniewicz Rafał, Podatkowy zakład zagraniczny. Koncepcja i funkcjonowanie

Od zarania dziejów różnym formom organizacji społeczeństw towarzyszą przymusowe kontrybucje pobierane od jednostek na realizację zadań o charakterze publicznym. Współcześnie państwa nakładają podatki na określone kategorie podmiotów bądź dóbr i w ten sposób pozyskują wpływy budżetowe. W tej materii państwa są suwerenne, a wynikające z owej suwerenności władztwo podatkowe realizują w ramach własnej jurysdykcji podatkowej. Realizując owo władztwo, „napotkać” mogą jednak na inne państwo (państwa) roszczące sobie prawo do nałożenia podatku na dany podmiot bądź przedmiot opodatkowania. Aby w sposób zorganizowany i uporządkowany nakreślić zakres własnej jurysdykcji podatkowej, szanując władztwo podatkowe innych państw, oraz dokonać „sprawiedliwego” podziału potencjalnych wpływów podatkowych państwa zawierają umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, których globalna sieć – według niektórych autorów – tworzy obecnie strukturę określaną mianem międzynarodowego reżimu podatkowego. Umowy te, negocjowane i podpisywane między państwami, w znaczącym stopniu odzwierciedlają opracowane przez dwie organizacje międzynarodowe – Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ) – wzorce, które przybrały postać konwencji modelowych. Wśród postanowień owych konwencji jednym z węzłowych rozwiązań, które ma na celu rozdział władztwa podatkowego umawiających się państw w odniesieniu do zysków przedsiębiorstw, jest instytucja stałego (zagranicznego) zakładu. Pojawienie się tej instytucji w międzynarodowej przestrzeni prawnej spowodowane było potrzebą uzgodnienia „progu obecności i aktywności” przedsiębiorstw będących rezydentami podatkowymi w jednym państwie, którzy uczestniczyli w obrocie gospodarczym innego państwa i czerpali z tego tytułu określone benefity. Głównym celem niniejszej monografii jest analiza prawno-podatkowa i ekonomiczna instytucji zakładu w świetle zmieniających się struktur biznesowych, wykorzystywanych przez przedsiębiorstwa do prowadzenia działalności gospodarczej w wymiarze międzynarodowym, a w szczególności wobec dynamicznego rozwoju „gospodarki zdigitalizowanej”, prowadzonej z wykorzystaniem sieci komputerowych i urządzeń elektronicznych. Badaniem objęte zostały wszystkie typy zakładu ujęte w konwencjach modelowych oraz instytucjonalne i doktrynalne propozycje nowych typów zakładu.

Celem pracy jest poddanie analizie warunków (wymogów), których spełnienie przez przedsiębiorstwo zagraniczne prowadzić może do ukonstytuowania się zakładu w danym państwie (źródła). Szczególną uwagę poświęcono problematyce „stałości” – zarówno w wymiarze technicznym, jak i udziału „czynnika ludzkiego” jako kluczowego paradygmatu, na którym ponad sto lat temu oparto koncepcję zakładu – w zderzeniu z nowoczesnymi formami działalności przedsiębiorstw, które nie wymagają fizycznej obecności czy to infrastruktury technicznej, czy personelu przedsiębiorstwa do generowania znaczących dochodów na terytorium innego państwa niż państwo siedziby (miejsca zamieszkania).

Z uwagi na globalny i niezwykle „intensywny” wpływ na kształt regulacji prawnych zawartych w umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania dorobku prac OECD w postaci Konwencji modelowej OECD w sprawie podatku od dochodu i majątku oraz oficjalnego do niej komentarza stanowi on centralny element rozważań. Niezależnie od tego badaniu poddane zostały również inne wzorce modelowe, jak chociażby Konwencja modelowa ONZ o podwójnym opodatkowaniu między państwami rozwiniętymi a rozwijającymi się, czy Konwencja modelowa USA na temat unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylania się od opodatkowania w odniesieniu do podatków dochodowych, jak i regulacje wewnętrzne wybranych krajów oraz powstałe na ich gruncie orzecznictwo sądowe i rozstrzygnięcia administracyjne.