Cieślak Sławomir i in., Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego a Kodeks postępowania cywilnego. Materiały Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Postępowania Cywilnego

Procesualiści cywilni z ogromną uwagą, a czasem także niepokojem, śledzą bardzo liczne w ostatnich latach orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Wiele z nich dostosowuje przepisy i wykładnię ustawy pochodzącej w swych zrębach z 1964 r. do nowej rzeczywistości konstytucyjnej. Niektóre z tych orzeczeń podważają jednak utrwalone myślenie o instytucjach i zasadach procesowych, budząc tym samym wątpliwości i spory także w gronie prawników zajmujących się postępowaniem cywilnym. Uzasadnia to zajęcie się tą tematyką na tegorocznym ogólnopolskim zjeździe procesualistów. Chcemy swoje wątpliwości przedstawić sędziom Trybunału Konstytucyjnego i mamy nadzieję, że po rzeczowej dyskusji może dojdzie do zbliżenia stanowisk i lepszego wzajemnego zrozumienia.

Nieco może przejaskrawiając, pragnę na wstępie zaprezentować kilka roboczych hipotez i wypunktować te różnice, które w pierwszej kolejności powinny być przez nas zdiagnozowane i w miarę możliwości uzgodnione.

Po pierwsze, Trybunał Konstytucyjny mimo deklaracji w wielu orzeczeniach, że art. 79 Konstytucji dopuszcza skargę konstytucyjną „na przepis", nie zaś na jego stosowanie, stwierdza niekonstytucyjność przepisu procesowego mimo jednolitej i poprawnej wykładni dokonywanej przez Sąd Najwyższy, przy niejednolitej zaś wykładni nie czeka na ukształtowanie się linii orzeczniczej lub wykorzystuje ją w zależności od potrzeby.

Po drugie, niektóre orzeczenia Trybunału cechuje dominacja podejścia słusznościowego, mająca na celu zadośćuczynienie skarżącemu ze względu na jednostkową potrzebę udzielenia ochrony w konkretnym wypadku, podczas gdy można uznać, że zaskarżony przepis obiektywnie nie narusza Konstytucji. Tym samym podważa się ideę skargi konstytucyjnej, a Trybunał Konstytucyjny staje się faktycznie kolejnym sądem quasi–merytorycznym.

Po trzecie, różni nas zasadniczo pojmowanie zasady dwuinstancyjności oraz relacji między art. 78 i 176 ust. 1 Konstytucji.

Po czwarte, często inaczej postrzegamy konieczność wznowienia postępowania dla potrzeb sanacji konstytucyjnej.

Po piąte, niepokoi nas retoryka Trybunału co do formalizmu procesowego. Chodzi przy tym nie tyle o rozumienie tej zasady, ile o zaskakujące wnioski co do niekonstytucyjności konkretnych przepisów, które mają zdyscyplinować uczestników postępowania, a tym samym wpłynąć na efektywność postępowania sądowego.

To tylko kilka najważniejszych kwestii. Mam nadzieję, że nasze dyskusje pozwolą na wzajemne lepsze zrozumienie, a tam, gdzie będzie to możliwe, doprowadzą do uzgodnienia stanowisk. Jeszcze raz bardzo dziękuję sędziom Trybunału Konstytucyjnego za przyjęcie zaproszenia i udział w naszym Zjeździe.

Prof. Tadeusz Ereciński