Chłopecki Aleksander, Opcje i transakcje terminowe. Zagadnienia prawne

Tematem niniejszego opracowania są opcje i transakcje terminowe, które stanowią przedmiot obrotu na rynku regulowanym, tj. na giełdzie papierów wartościowych lub na rynku pozagiełdowym, i zarazem są, w myśl prawa polskiego, papierami wartościowymi. Instrumenty te nazywane są też w prawie polskim prawami pochodnymi lub - już potocznie - derywatami (od ang. derivatives). Jednak pojęcie derywatów może być także pojęciem szerszym, występując jako pojęcie nadrzędne obejmujące wszelkiego typu instrumenty prawne, które charakteryzują się pewnymi cechami konstrukcyjnymi. Dla odróżnienia praw pochodnych, będących tematem tego opracowania, od innych derywatów - podjąłem próbę szerszego przedstawienia instytucji derywatów.

Niniejsza praca jest skierowana do prawników. Czytelnik nie powinien zatem oczekiwać, że zostanie mu przedstawiona szeroka analiza ekonomicznych funkcji praw pochodnych i strategii ich zastosowania. Może jednak oczekiwać, że znajdzie tu (we wprowadzeniu) opis podstawowych konstrukcji i funkcji derywatów, również w ujęciu ekonomicznym. Czytelnik znajdzie również wskazówki bibliograficzne dotyczące zagadnień ekonomicznych.

Praca poświęcona jest ocenie sytuacji prawnej praw pochodnych w Polsce, nie ma zatem z założenia celów prawno-porównawczych. Ponieważ jednak polskie źródła są w tym zakresie raczej ubogie, nie było możliwości (a i celu) uniknięcia posługiwania się źródłami obcymi - zwłaszcza niemieckimi, amerykańskimi czy szwajcarskimi. Uwaga o ubóstwie źródeł dotyczy wszelako piśmiennictwa prawniczego, w zakresie ekonomii sytuacja przedstawia się zdecydowanie lepiej. Czytelnik zauważy zapewne szczególne znaczenie literatury niemieckiej dla tej pracy - jest to związane, oprócz osobistego przywiązania autora do niemieckojęzycznego obszaru kulturowego, również z podobieństwem problemów, np. w zakresie kwestii związanych z traktowaniem niektórych rodzajów praw pochodnych jako zobowiązań naturalnych i znacznym podobieństwem systemów prawnych lub problemem prawnym zakwalifikowania opcji. W systemach anglosaskich problemy tego rodzaju, które są wspólne polskim i niemieckim, bądź nie istnieją, bądź są mniej znaczące. Nie oznacza to jednak, że nie uwzględniono również źródeł angielskiego obszaru językowego. Na koniec uwaga o charakterze nieco osobistym - autora niniejszego opracowania męczy i irytuje "nowomowa" stosowana przez finansistów - te wszystkie "pozycje długie" i "pozycje krótkie" i ich "sprzedaż", w rzeczywistości żadną sprzedażą nie są ani nie wywołują właściwych skojarzeń, nie ma więc potrzeby ich częstszego stosowania. Są najczęściej jedynie bezrefleksyjnym przeszczepianiem anglosaskiej terminologii finansowej na grunt języka polskiego. Postaram się zatem te dziwaczne pojęcia przetłumaczyć właśnie na język prawniczy. Dla ułatwienia dalszej lektury - na początku opracowania znajduje się stosowny "słowniczek".

Praca składa się z pięciu rozdziałów. Pierwszy z nich ma charakter wprowadzenia, które zawiera ogólny opis istoty i ekonomicznej funkcji praw pochodnych, jak również innych instrumentów rynku kapitałowego, które wprawdzie pochodnymi nie są, lecz mogą być z nimi mylone. Rozdział II zawiera opis źródeł prawa w szerokim tego pojęcia znaczeniu - zarówno zatem regulacji ustawowych, jak i aktów wykonawczych i regulaminów instytucji organizujących obrót i rozliczanie praw pochodnych. Celem rozdziału III jest zdefiniowanie cywilnoprawnej natury podstawowych postaci praw pochodnych od strony kontraktowej, zasadniczo bez uwzględniania tego, że są one papierami wartościowymi. W rozdziale IV przedstawiam konsekwencje faktu, że prawa pochodne są papierami wartościowymi - zwłaszcza dla zasad obrotu i kreacji tych praw. Rozdział V opisuje derywaty nie będące papierami wartościowymi - commodities, czyli derywaty będące przedmiotem obrotu na giełdzie towarowej, i prawa majątkowe będące przedmiotem obrotu na rynku regulowanym: giełdzie i Centralnej Tabeli Ofert. W podsumowaniu (zakończeniu) przestawiam wnioski wynikające z analizy prawnej dokonanej w poprzednich rozdziałach.

Praca ta jest pierwszą w polskiej literaturze prawniczej przedstawiającą prawa pochodne, będące papierami wartościowymi. Mam nadzieję, że fakt ten zachęci Czytelnika do zainteresowania się jej zawartością i... uczyni Go wyrozumiałym, jeśli nie na wszystkie pytania znajdzie tu pełną odpowiedź.