Lech Marcin, Ochrona prawna społeczności międzynarodowej wobec zagrożenia terroryzmem

Kompleksowe ujęcie zagadnienia związanego z ochroną prawną społeczności międzynarodowej w walce z terroryzmem stanowi niełatwe wyzwanie nie tylko dla prawnika, ale i eksperta wojskowego zajmującego się tą problematyką. Wynika to z faktu, że w prawie międzynarodowym nie istnieje powszechnie obowiązująca konwencja o zwalczaniu terroryzmu, a także brak powszechnie obowiązującej definicji tego zjawiska. Opracowano, co prawda, w drugiej połowie XX wieku konwencje sektorowe, które przewidują uznanie kategorii czynów za przestępstwa o charakterze niepolitycznym. Jednakże przyjmowanie ich nie przekreśla celowości opracowania konwencji całościowej dla wzmocnienia samej skuteczności ścigania wszelkich form terroryzmu. Dlatego też zastosowanie ma zazwyczaj zasada aut dedere aut iudicare, nakładająca na państwo, które ujęło podejrzanego o czyn terrorystyczny, obowiązek wydania go państwu wnoszącemu o ekstradycję, albo osądzenia go samodzielnie, jeżeli odmawia ono dokonania ekstradycji. Ponadto, samo zjawisko terroryzmu międzynarodowego jako zjawisko par excellance ulega współcześnie przemianom, co ma istotny wpływ na konstruowanie kolejnych aktów międzynarodowego prawa antyterrorystycznego czy też postulatów dotyczących ewolucji tego prawa. Jest to zasadne zwłaszcza w dobie trwającego procesu globalizacji, poszanowania zasad równości i niedyskryminacji, czy też przedmiotowego kryterium zakresu regulacji międzynarodowego prawa antyterrorystycznego poprzez gwarancje bezpieczeństwa międzynarodowego.

Wspomniane zagadnienia są przedmiotem monografii autorstwa dr. Marcina Lecha. Analiza tematu podjętego przez Autora, oparta na współczesnym prawie międzynarodowym i prawie Unii Europejskiej, prezentuje współczesne międzynarodowe prawo antyterrorystyczne, wypełniając wspomniane postulaty dotyczące ewolucji tego prawa i nowych rozwiązań prawnych. Analizowana monografia jest pozycją aktualną i poniekąd wykracza poza ramy międzynarodowego prawa antyterrorystycznego. Fakt ten wynika ze struktury samej monografii, zawartej w sześciu głównych trzonach empirycznej analizy zjawiska terroryzmu międzynarodowego oraz faktu, że Autor bazuje na porządku prawa międzynarodowego publicznego i prawa Unii Europejskiej. Trafny wybór kluczowych zagadnień dotyczących analizy tematu podjętego w monografii świadczy o wszechstronnej wiedzy oraz erudycji Autora na temat nie tylko analizowanego zagadnienia i dyscyplin naukowych, ale przede wszystkim o ugruntowanej znajomości zagadnienia bezpieczeństwa międzynarodowego i bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.

Analiza konkretnych reguł międzynarodowego prawa antyterrorystycznego związanego z powszechnie obowiązującym prawem międzynarodowym i polityką funkcjonującą w globalnej społeczności międzynarodowej dowodzi słuszności przyjętej tezy. Zagadnienie to analizuje Autor w rozdziale pierwszym, który dotyczy wpływu istoty samego procesu globalizacji na terroryzm międzynarodowy i ochronę społeczności międzynarodowej we współczesnej architekturze bezpieczeństwa. Problem ten trafnie i przekrojowo prezentuje Autor w wieloaspektowym procesie globalizacji wobec różnorodności aktywności uczestników współczesnych stosunków międzynarodowych w kontekście samego terroryzmu międzynarodowego. Rozdział ten dotyczy również definicji i percepcji współczesnego terroryzmu międzynarodowego, a także koncepcji nowego terroryzmu międzynarodowego pomiędzy determinacją a fragmentacją, co wpływa decydująco na sytuację bezpieczeństwa w globalizującym się świecie. Wobec powyższego, zdaniem Autora, konsekwencją takiej sytuacji jest zapewnienie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwom zagrożonym terroryzmem.

Rozdział drugi stanowi fundamentalne podjęcie tematu ochrony prawnej jednostki w oparciu o interdyscyplinarny charakter zasady równości i niedyskryminacji, jako podstawa do tworzenia unormowań międzynarodowego oraz europejskiego prawa antyterrorystycznego. Rozdział trzeci prezentuje zagadnienia związane z analizą współczesnego międzynarodowego prawa antyterrorystycznego. Mówi o ochronie prawnej społeczności międzynarodowej w oparciu o kryterium zakresu regulacji międzynarodowego prawa antyterrorystycznego i gwarancji bezpieczeństwa międzynarodowego. Autor podejmuje w nim trafnie zagadnienie – terroryzm jako kategoria prawa międzynarodowego poprzez pryzmat gwarancji bezpieczeństwa międzynarodowego we współczesnym świecie. Postulaty zawarte w rozdziale trzecim poszerzone zostają o unormowania prawne autorstwa ONZ, zgodnie z regułami Konstytucji prawa międzynarodowego, czyli Karty Narodów Zjednoczonych. Nadrzędna rola ONZ w tworzeniu aktów prawa międzynarodowego w walce z terroryzmem oraz jej aktywność prawotwórcza w przygotowywaniu aktów międzynarodowego prawa antyterrorystycznego jest fundamentalna dla całej społeczności międzynarodowej. Rozważania Autora dopełnia ochrona prawna społeczności międzynarodowej na tle wybranych uregulowań prawa Unii Europejskiej zawarta w rozdziale szóstym.

Monografia autorstwa dr. Marcina Lecha stanowi niezwykle interesującą oraz nowatorską pozycję naukową, wpisującą się we współczesną debatę na temat charakteru, reguł oraz kształtu międzynarodowego prawa antyterrorystycznego funkcjonującego w dobie procesu globalizacji. Wynika to z faktu, że współczesny reżim prawny walki z terroryzmem na trwałe zajął miejsce w uregulowaniach prawa międzynarodowego jako zespół norm regulujących zwalczanie globalnych organizacji terrorystycznych. Należy więc tylko ufać, podtrzymując tezy Autora monografii, że międzynarodowe prawo antyterrorystyczne będzie dążyć do skutecznego egzekwowania reguł tego prawa.

Gen. dyw. dr hab. Bogusław Pacek

Rektor–Komendant Akademii Obrony Narodowej

Warszawa, w październiku 2013 roku

Przedmiotem niniejszego opracowania są kluczowe zagadnienia związane z ochroną prawną społeczności międzynarodowej wobec walki z terroryzmem proponowane przez autora jako studium współczesnego międzynarodowego prawa antyterrorystycznego. Monografia powstała w oparciu o główne standardy współczesnego porządku prawa międzynarodowego publicznego, a także wybrane standardy prawa organizacji międzynarodowej, jaką jest Unia Europejska. Jakkolwiek porządek prawny Unii Europejskiej jest autonomiczny w stosunku do porządku prawa międzynarodowego, jego unormowania stanowią istotny oręż w walce z terroryzmem. Monografia nie prezentuje praktyki prawa antyterrorystycznego określonych państw w walce z terroryzmem w oparciu o standardy krajowe (np. w kwestii ochrony ofiar ataków terrorystycznych czy też wewnętrznej procedury antyterrorystycznej). To niezwykle złożone i szeroko pojmowane zagadnienie stanowi jedno z najważniejszych współcześnie wyzwań wobec walki z międzynarodowym terroryzmem. Zdaniem autora, uregulowania międzynarodowego prawa antyterrorystycznego stanowią wytyczne i punkt odniesienia dla wielu państw, które biorą czynny udział w walce z terroryzmem, posiadając własne uregulowania prawa wewnętrznego. Te mechanizmy są wyznacznikiem dla wszystkich państw–członków społeczności międzynarodowej, dbając o jej ochronę.

W literaturze prawniczej, zwłaszcza tej związanej z prawem międzynarodowym publicznym, w sposób ewidentny brakuje kompleksowego opracowania analizowanego problemu, wskazującego określone mechanizmy oraz czynniki mające istotny wpływ na tworzenie ogólnego międzynarodowego prawa antyterrorystycznego. Istnieje, co prawda, wiele interesującej literatury, cennych nowatorskich publikacji, gdzie pojęcie terroryzmu międzynarodowego jest prezentowane również w aspekcie uregulowań prawnomiędzynarodowych. Kwestie te są poruszane wyłącznie w aspekcie prawa międzynarodowego bądź stanowią tylko komentarz do istniejących konwencji antyterrorystycznych. Wydaje się jednak zasadne, aby analiza ochrony prawnej społeczności międzynarodowej wobec zagrożenia terroryzmem w oparciu o unormowania prawa międzynarodowego oraz praktykę prawa Unii Europejskiej została zaprezentowana w ramach szerszego kontekstu interpretacyjnego tego zagadnienia. We współczesnej architekturze bezpieczeństwa międzynarodowego na uwagę zasługuje przede wszystkim wpływ procesu globalizacji na terroryzm międzynarodowy, znaczenie podstawowych zasad – równości i niedyskryminacji – oraz przedmiotowe kryterium zakresu regulacji międzynarodowego prawa antyterrorystycznego poprzez gwarancje bezpieczeństwa międzynarodowego. Zagadnienia te stanowią bowiem istotny punkt wyjścia do analizy współczesnego prawa antyterrorystycznego. Wspomniana metoda badawcza wynika z faktu, że współczesne prawo antyterrorystyczne, oparte na porządku prawa międzynarodowego publicznego, jak i uregulowania prawa Unii Europejskiej funkcjonują przecież w ramach określonego ładu światowego – a co się z tym wiąże – systemu bezpieczeństwa międzynarodowego. W oparciu o wspomniane standardy, wyznaczniki te stanowią podstawę do tworzenia nowego prawa antyterrorystycznego w celu ochrony prawnej społeczności międzynarodowej. Ponadto, system przeciwdziałania terroryzmowi na świecie nie uzyskał odpowiedniego kształtu prawnego, aby stosowne i wewnętrznie spójne mechanizmy prawa antyterrorystycznego efektywnie przeciwdziałały zagrożeniu terrorystycznemu. Dlatego też problemem badawczym niniejszej monografii jest podstawowe pytanie: dlaczego współczesna praktyka w zakresie budowy bezpieczeństwa międzynarodowego państwa i systemu międzynarodowego w odniesieniu do zagrożeń terrorystycznych nie nadąża za potrzebą stworzenia spójnego systemu nowoczesnego prawa antyterrorystycznego, aby walkę z tym współczesnym zagrożeniem uczynić efektywną zarówno dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa jak i bezpieczeństwa międzynarodowego?

Współczesne wydarzenia uzmysławiają, że aktywność terrorystów, a zwłaszcza organizacji terrorystycznych na całym świecie pozostaje jednym z największych problemów dla współczesnych państw i ich obywateli. Akty terrorystyczne stanowią przecież zagrożenia dla demokracji, rządów prawa, praw człowieka oraz gospodarczego i socjalnego rozwoju. Jednakże właściwe zrozumienie zagadnienia dotyczącego aspektów prawnych związanych z wpływem terroryzmu na współczesną architekturę bezpieczeństwa międzynarodowego wymaga szerszego kontekstu. W ostatnich czasach terroryzm stał się bowiem, jak słusznie konstatuje to zjawisko B. Hołyst, jednym z największych zagrożeń porządku światowego. Co do jego skutków, może być porównywany z tradycyjnymi formami wojny. Może destabilizować rządy, zabijać niewinne ofiary i angażować ogromne ilości środków finansowych i ludzkich. Inaczej jednak niż w przypadku konwencjonalnych wojen działa głównie z ukrycia. Stara się trzymać w napięciu masy ludzkie przez zastraszenie . Dlatego też, aby w pełni zbadać proces powstawania systemu przeciwdziałania terroryzmowi w Polsce i w świecie, a także okoliczności, które towarzyszą temu procesowi, należy zrozumieć, na jakie zjawisko jest on odpowiedzią.

Problem ten stanowi istotę współczesnego terroryzmu, strategię i taktykę ugrupowań terrorystycznych. Cele, do jakich dążą, wpływają na kształt mechanizmów obronnych, które państwo musi stworzyć, aby zapewnić bezpieczeństwo swoich interesów oraz swoich obywateli . Ponadto przeobrażenia polityczne ostatniej dekady wywołały znaczne zmiany w globalnym systemie bezpieczeństwa. Procesy te zminimalizowały prawdopodobieństwo wybuchu konfliktu między wieloma państwami czy wojny o charakterze kontynentalnym lub globalnym. Likwidacja tzw. systemu zimnowojennego doprowadziła jednak do rozprzestrzeniania się skrywanych sporów o charakterze narodowościowym. Ich źródeł doszukiwano się w restytucji poczucia przynależności narodowościowej, które niekiedy przybrało formy nacjonalizmu lub ortodoksji religijnej. Sytuacja ta sprowokowała odrodzenie się w okresie XX wieku zadawnionych konfliktów o charakterze lokalnym. Również Polska, jako państwo leżące w centrum Europy i zaangażowane w globalne procesy stabilizacji sytuacji politycznej, jest podatna na takie zagrożenia . W przypadku zapewnienia bezpieczeństwa państwu polskiemu, rzeczywistość, a w zasadzie konieczność stosowania adekwatnych form wobec nowych zagrożeń, spowodowała, że po ataku na World Trade Center z 11 września 2001 roku wprowadzono kolejny typ działań – prewencyjne zatrzymania osób podejrzanych o prowadzenie działalności terrorystycznej lub współdziałających z terrorystami. Niestety, w tym przypadku polskie prawo zupełnie odbiega od międzynarodowego. Możliwe zagrożenia terrorystyczne dla Polski każą zastanowić się nad legislacją w tym zakresie. Dobre prawo jest najważniejszym orężem w walce z międzynarodowym terroryzmem. Musi ono nadążać za zagrożeniami, ułatwiać skuteczną walkę z nimi, być proste w stosowaniu . Musi to być, jednym słowem, kompleksowe prawo antyterrorystyczne, oparte na głównym trzonie porządku prawno-międzynarodowego, będącego skutecznym mechanizmem walki z największym zagrożeniem dla współczesnego pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Rozwiązaniu wspomnianych wyżej problemów służyć mogą proponowane przez autora uregulowania prawne międzynarodowego prawa antyterrorystycznego. Jednakże sformułowanie konkretnych reguł tego prawa musi ściśle wiązać się z wytycznymi współcześnie obowiązującego prawa międzynarodowego i polityki funkcjonującej w globalnej społeczności międzynarodowej. Konstruując najnowsze uregulowania prawa antyterrorystycznego, należy więc przeanalizować jakość współczesnego prawa międzynarodowego, praktykę organizacji międzynarodowych oraz praktykę poszczególnych państw. W systemie prawa międzynarodowego bowiem nie ma organu ustawodawczego. Dlatego też, podążając za rozumowaniem M. Shawa nie ma jakiejkolwiek możliwej do zdefiniowania instytucji, która stanowiłaby lub wyjaśniała normy prawne, bądź też czuwała nad tym, aby ci, którzy je łamią, zostali ukarani. Podstawą tej linii rozumowania jest porównanie prawa wewnętrznego z prawem międzynarodowym oraz założenie analogii między krajowym systemem prawnym i porządkiem międzynarodowym. Stanowi to sedno wszystkich dyskusji dotyczących prawa międzynarodowego i ma istotny wpływ na konstruowanie reguł i uregulowań prawa antyterrorystycznego. Tworząc nowe reguły prawa antyterrorystycznego w oparciu o porządek prawnomiędzynarodowy, należy pamiętać, że w prawie międzynarodowym nie istnieje zunifikowany system sankcji w takim znaczeniu, w jakim ma to miejsce w prawie wewnętrznym. Dopuszcza ono jednak okoliczności, w których użycie siły jest uważane za usprawiedliwione i legalne. Przykład taki stanowić może np. Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych, która może nałożyć sankcje w przypadku stwierdzenia zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju lub aktu agresji . Tworząc reguły, a przede wszystkim podstawy nowoczesnego prawa antyterrorystycznego chroniącego społeczność międzynarodową, nie można ukazać jego istoty, odwołując się do jego definicji opartej na sankcjach. Należy badać międzynarodowy porządek prawny pod kątem poszukiwania odpowiedzi na pytanie: czy państwa członkowskie ONZ czują się zobowiązane do podporządkowania się regułom prawa międzynarodowego? Bez tego zobowiązania nie może być mowy o konstruowaniu nowoczesnego prawa antyterrorystycznego. W dynamicznie zmieniającym się świecie współzależności pomiędzy tymi podmiotami istnieje wiele definicji pojęcia bezpieczeństwa międzynarodowego i narodowego. Mechanizmy zapewnienia tego bezpieczeństwa, np. w postaci kompleksowego prawa antyterrorystycznego o charakterze komparatystycznym, służyłyby stabilizacji ładu globalnego. Właśnie państwa są podstawowymi aktorami na arenie międzynarodowej, których działanie kształtuje środowisko międzynarodowe oraz jego potencjalna stabilność lub niestabilność . Bezpieczeństwo bowiem podlega procesowi ewolucji wraz ze zmianami zachodzącymi we współczesnych stosunkach międzynarodowych. Normy prawa międzynarodowego artykułują cele oraz dążą do ich osiągnięcia, przy czym tego czynnika wartościującego nie wolno ignorować funkcjonującym w środowisku międzynarodowym państwom.

Struktura monografii oparta jest na sześciu głównych rozdziałach, charakteryzując ogólny system prawnoustrojowy prawa międzynarodowego i bezpieczeństwa międzynarodowego a także Unii Europejskiej w walce z międzynarodowym terroryzmem. System ten kreuje ochronę prawną społeczności międzynarodowej, ewoluując w kierunku stworzenia nowego systemu prawa antyterrorystycznego. Rozdział pierwszy ma charakter wprowadzający, prezentując wpływ procesu globalizacji na terroryzm międzynarodowy i ochronę społeczności międzynarodowej we współczesnej architekturze bezpieczeństwa. W rozdziale drugim prezentowana jest ochrona jednostki poprzez zasadę równości i zasadę niedyskryminacji, jako podstawa do tworzenia unormowań międzynarodowego oraz europejskiego prawa antyterrorystycznego. Rozdział trzeci dotyczy ochrony prawnej społeczności międzynarodowej w przedmiotowym kryterium zakresu regulacji międzynarodowego prawa antyterrorystycznego oraz poprzez gwarancje bezpieczeństwa międzynarodowego. Ochrona prawna społeczności międzynarodowej na mocy uregulowań międzynarodowego prawa antyterrorystycznego Organizacji Narodów Zjednoczonych zawarta jest w rozdziale czwartym. Rozdział piąty charakteryzuje walkę z terroryzmem w oparciu o międzynarodowe prawo humanitarne. Ostatni rozdział, szósty, prezentuje ochronę prawną społeczności międzynarodowej na tle wybranych uregulowań prawa Unii Europejskiej. Monografię zamyka résumé rozdziałów, które skłania do niełatwej dyskusji i jest pytaniem o przyszłość międzynarodowego prawa - antyterrorystycznego.