Maksimczuk Aleksander, Sidorowicz Leszek, Ochrona granic i obsługa ruchu granicznego

Problem istnienia granic państwowych, mimo dynamicznego procesu globalizacji, w tym intensyfikacji współpracy międzynarodowej oraz integracji regionalnej, ma wciąż wymiar polityczny, ekonomiczny i społeczny. Wymaga zatem rozpatrywania zarówno z punktu widzenia teorii stosunków międzynarodowych i wynikającej stąd polityki zagranicznej, jak i z punktu widzenia teorii międzynarodowych stosunków gospodarczych i wiążącej się z nią zagranicznej polityki ekonomicznej.

Funkcja, jaką spełnia granica państwowa, nie jest stała, raz na zawsze ustalona, lecz podlega zmianom i zależy między innymi od: sytuacji międzynarodowej, istnienia różnego typu układów, bloków politycznych czy gospodarczych. Jest ona często pochodną wzajemnych stosunków panujących między sąsiadującymi ze sobą państwami lub grupami państw. Tendencją wyraźnie zauważalną w funkcjonowaniu współczesnych granic, zwłaszcza po upadku bloku państw socjalistycznych, jest coraz większa ich przepuszczalność - z tendencją na rzecz swobodnego przepływu ludzi, towarów, kapitału. W Europie najdalej ten proces jest posunięty w ramach Wspólnoty Europejskiej.

Przedmiotem rozważań zawartych w książce jest ochrona granic oraz obsługa granicznego ruchu osobowego i towarowego w Unii Europejskiej. Główną uwagę skupiono na polskiej granicy państwowej - z tej przyczyny, że od 1 maja 2004 r. prawnoadministracyjne regulacje w zakresie zagranicznej polityki handlowej i kontroli granicznej osób między Polską a innymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej i krajami trzecimi są warunkowane unormowaniami Wspólnoty.

Podstawowy cel opracowania sprowadza się do zaoferowania studentom i innym osobom zainteresowanym daną problematyką stosunkowo wyczerpującej i aktualnej wiedzy teoretycznej oraz faktograficznej z zakresu obsługi przez polskie służby graniczne międzynarodowego przepływu osób i towarów.

Książka zbudowana jest z dwóch części problemowych. Część pierwsza porusza wybrane aspekty ruchu osób przez granice, druga - odnosi się do problematyki międzynarodowego obrotu towarowego i jego granicznej obsługi. Zasadniczy obszar badań ograniczono do przedstawienia wybranych uwarunkowań przekraczania granicy w kontekście polskiej integracji ze Wspólnotą, zwłaszcza odnoszących się do: unormowań prawnych przekraczania granic i ich ochrony, polityki imigracyjnej, procedur celnych i funkcjonowania służb granicznych.

Opracowanie składa się z siedmiu rozdziałów.

W rozdziale pierwszym poczyniono starania, aby przybliżyć istotę zjawiska mobilności przestrzennej ludzi w różnych perspektywach. W zarysie przestawiono też historię przemieszczeń ludności, w powiązaniu z kształtowaniem się procesu ochrony granic państwowych. Następnie zaprezentowano przegląd definicji i podstawowych pojęć dotyczących migracji międzynarodowych, oraz ich uwarunkowań. Na zakończenie rozdziału zaprezentowano też niektóre tendencje w dziedzinie światowych ruchów migracyjnych. Zwrócono szczególną uwagę na ich powszechność, wielokierunkowość oraz nowe formy migracji zagranicznych.

Rozdział drugi stanowi próbę przedstawienia złożonego problemu, jakim jest proces kształtowania się polityki Unii Europejskiej w zakresie jakości przenikalności granic oraz ich ochrony. Rozważania w tym rozdziale zawężono do granicznego ruchu osobowego, odnosząc do unormowań prawnych oraz rozwiązań technicznych jego kontroli. Przedstawiono tu genezę Układu z Schengen, zasady przekraczania granic wewnętrznych i zewnętrznych państw członkowskich oraz funkcjonowanie Systemu Informacyjnego Schengen. Ponadto przybliżono niektóre aspekty polityki azylowej oraz zadania wynikające z Programu Haskiego. Poruszono też niektóre aspekty unijnej polityki migracyjnej, widzianej z perspektywy imigracji zarobkowej legalnej, jak też imigracji nielegalnej.

Z kolei w rozdziale trzecim zostały omówione zagadnienia związane z ochroną polskiej granicy państwowej. Zdefiniowano oraz przedstawiono istotę granicy państwowej. Przybliżono zadania i organizację Straży Granicznej, jako służby państwowej odpowiedzialnej za ochronę granicy RP. Scharakteryzowano też dokumenty uprawniające do przekraczania polskiej granicy państwowej i pobytu na obszarze Polski przez obywateli państw członkowskich i krajów trzecich. Przybliżono unormowania (umowy) określające warunki przekraczania wschodniej granicy, jako zewnętrznej granicy Unii Europejskiej, przez obywateli Rosji, Białorusi i Ukrainy oraz obywateli Polski

W rozdziale czwartym rozważania rozpoczęto od przedstawienia teorii gospodarczej integracji regionalnej, skupiając uwagę na efektach funkcjonowania strefy wolnego handlu oraz unii celnej. Omówiono przesłanki europejskiej integracji ekonomicznej. Dość dużo uwagi poświęcono zagadnieniom związanym z warunkami handlu na Jednolitym Rynku Europejskim - zwłaszcza z zakresu rozliczania VAT, rozliczania transakcji wewnątrzwspólnotowych i współpracy międzynarodowej w tym zakresie. Rozdział ten obejmuje też zagadnienia odnoszące się do norm technicznych.

W rozdziale piątym scharakteryzowana została polska polityka handlowa w warunkach integracji ze Wspólnotą Europejską. Na początku przedstawiono istotę zagranicznej polityki handlowej. Przybliżono też relacje odnoszące się do współpracy Wspólnot Europejskich z krajami trzecimi oraz Światową Organizacją Handlu. Dalsze rozważania skupiono na wspólnej polityce handlowej Unii. Zaprezentowano unijny system celny, kompetencje instytucjonalne w zakresie stosowania instrumentów protekcji uwarunkowanej, a także problem ochrony sektorowej rynku wewnętrznego na przykładzie rolnictwa.

Rozdział szósty przedstawia rolę administracji celnej w międzynarodowym obrocie towarowym i ochronie rynku Wspólnoty Europejskiej. Zawiera on także opis zadań realizowanych przez polską Służbę Celną. Wiele uwagi poświęcono wybranym zagadnieniom prawa celnego. Poruszono również problematykę funkcjonowania systemów informatycznych jako nieodzownego elementu właściwego realizowania przez administrację celną zadań na rzecz interesów państwa i całej Wspólnoty.

Natomiast rozdział siódmy przybliża funkcjonowanie pozostałych służb granicznych realizujących zadania związane z granicznym przemieszczaniem osób i towarów, głównie na kierunku: kraje trzecie - rynek państw członkowskich. Zwiera też opis zadań realizowanych przez państwowe graniczne służby kontroli: weterynaryjnej, fitosanitarnej, sanitarno-epidemiologicznej oraz jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych. Zasygnalizowano również planowane zmiany w organizacji dotychczasowego systemu bezpieczeństwa żywnościowego Polski.

Prezentowana praca w istotnej mierze została oparta na literaturze krajowej i zagranicznej. Ze względu na charakter problematyki bardzo często posiłkowano się aktami prawnymi krajowymi i Unii Europejskiej. Również możliwości techniczne, jakie niesie Internet, zostały wykorzystane jako materiały źródłowe. Część informacji zaczerpnięto z portali internetowych, przeważnie, ośrodków naukowych i instytucji państwowych (Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwo Finansów, Głównego Urzędu Statystycznego, Instytutu Koniunktury i Cen Handlu Zagranicznego itd.).

* * *

Książka (podręcznik) jest adresowana przede wszystkim do studentów uczelni wyższych kształcących się na kierunku stosunki międzynarodowe. W szczególności w specjalnościach: obsługa ruchu granicznego, służby graniczne, obsługa celna towarów, turystyka. Może być również przydatną pozycją dydaktyczną dla studentów uczelni ekonomicznych kształcących się w specjalności handel zagraniczny, słuchaczy kursów przygotowujących do egzaminu państwowego na agenta celnego. Nie zamyka to oczywiście kręgu adresatów.

Oprócz przydatności dydaktycznej, niniejsza praca ta może być cennym źródłem informacji dla przedsiębiorców i ekonomistów zajmujących się handlem międzynarodowym, a także pracowników administracji państwowej (służb granicznych, policji, urzędów wojewódzkich) obsługujących graniczny ruch osobowy i towarowy, a także władz samorządowych.

Stan prawny - 1 lutego 2007 roku.