Kućka Michał (red.), Pałka Katarzyna (red.), Nie tylko hipoteka... Zeszyt jubileuszowy dedykowany Profesorowi Jerzemu Pisulińskiemu

Publikacją, którą Państwu oddajemy, chcemy uczcić 50. urodziny naszego nauczyciela – Pana Profesora Jerzego Pisulińskiego, naukowca wybitnego, który – choć ukończył zaledwie 50 lat – bez wątpienia zdążył się już zapisać w rocznikach polskiej (i nie tylko) cywilistyki.

Zeszyt ten wyprzedza przyszłe księgi jubileuszowe pisane zwykle przez szersze grono autorów, z bogatszym doświadczeniem. Został przygotowany w zespole ograniczonym do uczniów (głównie byłych doktorantów) Pana Profesora, którzy zawdzięczają mu intelektualną przygodę z prawem cywilnym.

Problemy poruszone w poszczególnych artykułach odzwierciedlają szerokie zainteresowania Jubilata, dotyczą bowiem prawa rzeczowego, prawa zobowiązań, a także prawa spadkowego. Warto zauważyć, że choć znaczną część tekstów stanowią artykuły dotyczące prawa hipotecznego, nie zabrakło również artykułów poświęconych prawu bankowemu. Są to tematy, którym Profesor poświęcił szczególną uwagę w swojej działalności naukowej.

Pomimo że znamy Pana Profesora już wiele lat, nie przestaje nas zaskakiwać gruntowną znajomością najrozmaitszych problemów prawnych, z jakimi się do niego zwracamy. Odpowiedź na niemal każde pytanie Pan Profesor rozpoczyna od przedstawienia treści przepisów, następnie orzecznictwa, a na koniec kontrowersji w literaturze i wreszcie własnego poglądu – przemyślanego i gruntownie uzasadnionego. Tym sposobem Profesor Pisuliński stał się dla nas niedoścignionym wzorem, tak niezbędnym dla każdego młodego naukowca. Co istotne, mimo wspaniałej wyobraźni cywilistycznej Pan Profesor nie zapomina o życiowym zastosowaniu prezentowanych przez siebie poglądów, co wśród akademików nie jest cechą częstą.

Nawet podczas zwyczajnej rozmowy przy kawie Pan Profesor uświadamia nam, jak mało jeszcze wiemy i ile jeszcze jest przed nami do zrobienia. Wzmaga to zapał do pracy i pobudza kreatywność. Szczególne podziękowania należą się Panu Profesorowi za wspieranie naszych przeróżnych pomysłów interpretacyjnych, które – nawet jeśli się z nimi nie zgadzał – to akceptował pod warunkiem solidnego uzasadnienia. Zawsze mieliśmy poczucie, że nasze teksty są wszechstronnie analizowane przez Pana Profesora, a jednocześnie nasza swoboda twórcza pozostała nieskrępowana, dzięki czemu do dzisiaj odnajdujemy radość w pracy naukowej.

Tym Zeszytem chcemy wyrazić wdzięczność za wysiłek, jaki Pan Profesor włożył w naszą edukację, zaufanie, którym obdarza nas w podejmowanych przez nas przedsięwzięciach, a przede wszystkim chcemy wyrazić wielką sympatię, którą darzymy Pana Profesora.

W imieniu Autorów,

Katarzyna Pałka i Michał Kućka

W Polsce, podobnie jak w całej Unii Europejskiej, rynek transakcji bezgotówkowych rozwija się w sposób dynamiczny, a przygotowane na zlecenie Narodowego Banku Polskiego prognozy przewidują do 2020 r. wzrost zarówno liczby rachunków bankowych, kart płatniczych, aktywnych klientów bankowości elektronicznej, jak i liczby i wartości transakcji bezgotówkowych . Korzystanie z elektronicznych instrumentów płatniczych, obok korzyści w postaci możliwości składania zleceń płatniczych bez fizycznej obecności klienta w banku czy niższych kosztów z tym związanych, wiąże się jednak także z ryzykiem wystąpienia nieautoryzowanych transakcji zleconych przez nieuprawnione do tego osoby . Sposób przechowywania czy korzystania z instrumentów płatniczych przez użytkowników usług płatniczych ma wpływ na zwiększenie ryzyka obciążającego dostawcę usług płatniczych związanego z przeprowadzeniem nieautoryzowanych transakcji płatniczych . Z tego względu konieczne okazało się prawne unormowanie skutków ziszczenia się tego ryzyka oraz praw i obowiązków stron umowy, na podstawie której zostaje wydany instrument płatniczy, a które mają na celu zmniejszenie wystąpienia tego ryzyka. Podstawowym aktem prawnym regulującym te kwestie na szczeblu unijnym jest dyrektywa w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego (tzw. PSD, ang. payment services directive) , a na gruncie prawa polskiego – wdrażająca do niego przepisy przywołanej dyrektywy ustawa o usługach płatniczych. Trwają też już prace nad przepisami nowej dyrektywy o usługach płatniczych (tzw. PSD II) , która zastąpi obecnie obowiązującą dyrektywę z 2007 r., a której przepisy mają wyjść naprzeciw problemom wynikającym m.in. ze wzrostu w ostatnich latach zagrożeń związanych z instrumentami płatniczymi, liczby transakcji z wykorzystaniem płatności elektronicznych na całym świecie oraz pojawiającymi się nowymi rodzajami usług płatniczych . Projekt PSD II zakłada obowiązek implementacji jej przepisów do krajowych porządków prawnych państw członkowskich w ciągu dwóch lat od daty przyjęcia dyrektywy .

Implementacja dyrektywy hipotecznej pociągnie za sobą zmiany w zasadach i procedurach udzielania kredytów hipotecznych, co w polskiej praktyce dotknie przede wszystkim banki i podmioty z nimi współpracujące. De lege lata kredyty hipoteczne udzielane konsumentom podlegają jedynie częściowej regulacji ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1497 z późn. zm., dalej jako: u.k.k. (w zakresie wyznaczonym w art. 4 ust. 2 pkt 1 u.k.k.). W pierwszej wersji Projektu z 6 lutego 2015 r. planowano rozdzielenie regulacji w obszarze kredytów konsumenckich – wydzielenie umów o konsumencki kredyt hipoteczny z ustawy o kredycie konsumenckim i umiejscowienie ich w całości w nowej ustawie szczególnej. Po przeprowadzeniu konsultacji społecznych i branżowych odstąpiono jednak od tego pomysłu na rzecz nowelizacji ustawy o kredycie konsumenckim i rozszerzenia obecnego reżimu umów o kredyt hipoteczny w tej ustawie o przepisy implementujące dyrektywę hipoteczną. Decyzję o pozostawieniu cywilnoprawnej regulacji konsumenckich kredytów niehipotecznych i hipotecznych w jednym akcie prawnym należy uznać za trafną, zważywszy na wspólny zakres podmiotowy oraz wielokrotne odesłania w dyrektywie hipotecznej do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz. Urz. UE L 133 z 22.05.2008, s. 66 z późn. zm.). Jednocześnie przewidziane w dyrektywie hipotecznej regulacje publicznoprawne planuje się implementować w nowej ustawie o działalności instytucji pożyczkowych i pośredników kredytowych.

Dyrektywa hipoteczna ma co do zasady minimalny charakter, tj. ustanawia w sposób wiążący tylko dolny poziom ochrony konsumentów . Zgodnie z art. 2 ust. 1 dyrektywy hipotecznej nie uniemożliwia ona państwom członkowskim utrzymania lub wprowadzenia bardziej rygorystycznych przepisów mających chronić konsumentów, pod warunkiem że przepisy takie są spójne z obowiązkami państw członkowskich na mocy prawa unijnego. Lektura Projektu prowadzi jednak do wniosku, że zgodnie z obecnie proponowaną koncepcją nowelizacja ustawy o kredycie konsumenckim nie będzie w istotny sposób odbiegać od postanowień dyrektywy hipotecznej, także w zakresie reżimu usług dodatkowych związanych z kredytami hipotecznymi.