Błaszko Adam, Nadzór i kontrola finansów jednostek samorządu terytorialnego

Problematyka nadzoru i kontroli w sprawach finansowych jest dla jednostek samorządu terytorialnego (JST) o tyle istotna, że wpływa faktycznie na zakres działalności finansowej i samodzielności tych podmiotów w tym zakresie.

Analiza instytucji nadzoru i pozostałych dokonana w książce dotyczy kompetencji i czynności wykonywanych przez regionalne izby obrachunkowe (RIO), ponieważ to tej instytucji ustawodawca w art. 171 ust. 2 Konstytucji z 1997 r. powierzył funkcje nadzoru w sprawach finansowych nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego. W obowiązującym porządku prawnym organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych – regionalne izby obrachunkowe. Zasada ta w zakresie spraw finansowych znalazła rozwinięcie w ustawie z 7.10.1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych, a kompetencje RIO uregulowane są także w innych aktach prawnych, takich jak ustawa z 27.08.2009 r. o finansach publicznych i ustawy samorządowe.

Prezentacja poszczególnych sfer działalności wykonywanej przez regionalne izby obrachunkowe, ze szczególnym uwzględnieniem nadzoru, służy lepszemu zrozumieniu ich charakteru i wpływu na politykę finansową jednostek samorządu terytorialnego. Nie jest tajemnicą, że jednostki samorządu terytorialnego w osobach ich pracowników czy przedstawicieli organów wykonawczych, a także stanowiących, mają problemy zarówno z rozdzieleniem poszczególnych sfer działalności tego organu, jak i ich zrozumieniem, nie mówiąc już o właściwej reprezentacji w kontaktach w ramach tych sfer z RIO.

Odrębność nadzoru RIO w zakresie spraw finansowych wymaga nie tylko wskazania ściśle przedmiotowego zakresu takiej działalności, ale także przedstawienia katalogu środków nadzorczych i trybów postępowania w tym zakresie. Służy temu niniejsza publikacja, która jest pomocna w odnalezieniu się w meandrach zagadnienia nadzoru i kontroli nad sprawami finansowymi wykonywanymi przez RIO.

Regulacje ustawy z 7.10.1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych w zakresie nadzoru wobec finansów JST nie dają podstawy do jednoznacznej oceny instytucji RIO. Trudności w zrozumieniu, a także odnalezieniu się w gąszczu przepisów prawa w zakresie współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego mają także one same. Zagadnienia poruszone w książce pozwolą wielu podmiotom nie tylko lepiej zrozumieć misję i zasady funkcjonowania RIO, ale też w sposób właściwy reprezentować własne interesy (szczególnie finansowe) na różnych płaszczyznach współpracy z tym podmiotem.

Pierwszy rozdział poświęcony jest analizie ogólnej pojęć kontroli i nadzoru ze szczególnym uwzględnieniem nadzoru i kontroli nad jednostkami samorządu terytorialnego. W drugim rozdziale dokonano prezentacji regionalnych izb obrachunkowych jako części administracji publicznej w Polsce z uwzględnieniem specyfiki organizacji RIO, a szczególnie dylematów dotyczących rozgraniczenia właściwości nadzorczych RIO i wojewodów. Kolejny rozdział poświęcony jest organizacji i zasadom działania regionalnych izb obrachunkowych oraz wpływu tych elementów funkcjonowania RIO na sprawność procedur nadzorczych. Czwarty rozdział to prezentacja działań nadzorczych RIO w ramach systemu organów władzy publicznej i ich wpływu na działalność JST. Rozdział piąty poświęcony jest działalności kontrolnej i instruktażowo-szkoleniowej RIO. Działalność opiniodawcza RIO jako specyficzna forma wpływu na finanse JST przeanalizowana została w rozdziale szóstym. Rozdział siódmy poświęcony został pozostałym zagadnieniom związanym z działalnością RIO, takim jak absolutorium budżetowe, raport o stanie gospodarki finansowej jednostki, postępowanie naprawcze, zastępcze ustalenie budżetu przez RIO. Dokonano także analizy nowej instytucji wytycznych wydawanych przez Krajową Radę Regionalnych Izb Obrachunkowych (KRRIO) oraz kompetencji do rozpatrywania skarg przez RIO. W zakresie przedstawionych zagadnień dokonano analizy ich skuteczności i wpływu na finanse JST. Dodatkowo omówiono szczególnie ważne dla jednostek samorządu zagadnienie dotyczące zaskarżania rozstrzygnięć nadzorczych RIO i postępowania sądowoadministracyjnego w tym zakresie (rozdział ósmy).

Nadzór nad „sprawami” finansowymi jest nadzorem specjalistycznym, regulowanym w sposób dość lakoniczny i wymagającym od podmiotów, które zetknęły się z działalnością RIO i których działalności dotyczą, odpowiedniej wiedzy i zrozumienia procedur oraz poszczególnych czynności wykonywanych przez ten organ. Książka ta w sposób wyczerpujący zapoznaje Czytelnika z tymi zagadnieniami i stanowi kompleksowy przewodnik po działalności RIO. Publikacja ukazuje się w szczególnym momencie dla działalności RIO, mianowicie w dniu 1.01.1993 r. weszła w życie ustawa z 7.10.1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych, która z kilkoma zmianami obowiązuje do dzisiaj. W 2023 r. minęło więc 30 lat działalności regionalnych izb obrachunkowych w Polsce. Obecnie jest ona jedyną na rynku, aktualną publikacją opisującą w sposób kompleksowy działalność RIO w odniesieniu do pozycji jednostek samorządu terytorialnego w postępowaniu nadzorczym i kontrolnym w sprawach finansowych.