Wiśniewski Andrzej W., Międzynarodowy arbitraż handlowy w Polsce

Międzynarodowy arbitraż handlowy odgrywa już od blisko stu lat bardzo istotną rolę jako dziedzina działalności praktycznej, przedmiot międzynarodowej i krajowej regulacji prawnej oraz obszar refleksji teoretycznej. Od dawna jest też ważnym instrumentem w praktyce polskiego handlu zagranicznego. Reforma polskiego prawa arbitrażowego, przeprowadzona w 2005 r., skorzystała w bardzo dużym stopniu z międzynarodowego dorobku teoretycznego i praktycznego w tej dziedzinie - zarazem jednak zrezygnowała z potraktowania międzynarodowego arbitrażu handlowego jako wyodrębnionego przedmiotu regulacji. Tym bardziej potrzebne jest opracowanie, które mogłoby powiązać bardziej abstrakcyjnie skonstruowane przepisy polskiego prawa arbitrażowego oraz poglądy polskiej doktryny i wypowiedzi orzecznictwa ze specyficznymi zagadnieniami i praktycznymi wymaganiami międzynarodowego arbitrażu handlowego.

Powyższe przesłanki wystarczająco uzasadniają moją decyzję o wyborze tematu pracy. Jednakże omówienie w ramach jednej monografii całokształtu problematyki tej dziedziny prawa jest po prostu niemożliwe, chyba że za cenę nazbyt skrótowej relacji i powierzchownego traktowania problemów. Dlatego zdecydowałem się ograniczyć temat pracy do podstawowych zagadnień związanych ze statusem prawnym arbitrażu i arbitrów. W tym obszarze mieszczą się: analiza charakteru prawnego instytucji arbitrażu, krótka historia międzynarodowego arbitrażu handlowego i podstawy jego pojęciowego wyodrębnienia, zdolność arbitrażowa stron, zdatność arbitrażowa sporów, charakter, treść i forma umowy o arbitraż, charakter prawny funkcji arbitra oraz wymagania dotyczące arbitrów. Zakres ten można byłoby krótko (acz niekoniecznie ściśle) podsumować jako zespół zagadnień odnoszących się do sfery problemów merytorycznych międzynarodowego arbitrażu handlowego, przeciwstawionej sferze zagadnień proceduralnych.

Wyłączyłem zatem w zasadzie z zakresu pracy zagadnienia dotyczące strony procesowej arbitrażu, w tym w szczególności kwestie związane z procesem kształtowania zespołu orzekającego i procedurą wyłączenia arbitra oraz przebiegiem postępowania arbitrażowego, zagadnienia związane z zakresem i trybem ingerencji sądów państwowych w toku postępowania arbitrażowego oraz zagadnienia statusu prawnego wyroku, trybu jego uznania lub stwierdzenia jego wykonalności i jego uchylenia. Zagadnienia te oczywiście będą musiały, z uwagi na ich znaczenie dla statusu prawnego arbitrażu, być jednak przynajmniej wzmiankowane. Mam nadzieję, że w przyszłości będę mógł w kolejnym opracowaniu wypełnić tę lukę.

Jak wskazuje tytuł publikacji, tematem jej są przede wszystkim polska krajowa regulacja prawna i jej zastosowanie do arbitrażu międzynarodowego oraz konwencje arbitrażowe, których Polska jest stroną. Te źródła określają status prawny międzynarodowego arbitrażu handlowego toczącego się w Polsce oraz podstawy uznania i wykonania w Polsce zagranicznych wyroków arbitrażowych. Jednakże związki międzynarodowego arbitrażu handlowego z polskim obszarem prawnym przejawiają się także przez wpływ utrwalonej międzynarodowej praktyki (w tym zwłaszcza Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych sporządzonej w Nowym Jorku dnia 10 czerwca 1958 r., Dz. U. z 1962 r. Nr 9, poz. 41, załącznik, oraz ustawy wzorcowej UNCITRAL) na treść, interpretację i stosowanie krajowej regulacji. Wpływ ten jest wywierany przez uznawanie i wykonywanie za granicą polskich wyroków arbitrażowych, przez uczestnictwo polskich podmiotów w postępowaniach arbitrażowych toczących się za granicą i wykonywanie w Polsce wyroków zagranicznych, a przede wszystkim przez proces legislacyjny.

Z tego względu, aczkolwiek niniejsze opracowanie nie ma ambicji dostarczenia uniwersalnego kompendium wiedzy na temat międzynarodowego arbitrażu handlowego, niezbędne było oparcie go na dość szerokim przeglądzie porównawczym. W przeglądzie tym uwzględniłem zwłaszcza rozwiązania prawa niemieckiego, francuskiego, szwajcarskiego, angielskiego, austriackiego i włoskiego (ta kolejność odzwierciedla moje intuicyjne przekonanie o wpływie poszczególnych ustawodawstw na rozwój międzynarodowego arbitrażu handlowego i ich przydatności jako materiału porównawczego dla regulacji polskiej). Przegląd ten nie jest systematyczny; wskazuję w nim na ogół tylko podstawowe zasady oraz te rozwiązania, które albo w sposób istotny różnią się od przyjętych w naszej ustawie, albo mogą stanowić wartościowy przyczynek do dyskusji nad jej interpretacją i dalszą ewolucją polskiego prawa arbitrażowego.