Pietrzkowski Henryk, Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych

Książka przedstawia - podobnie jak w poprzednich sześciu wydaniach - przebieg postępowania cywilnego w ujęciu praktycznym, według kolejności przyjętej w Kodeksie postępowania cywilnego, co umożliwia szybkie dotarcie do rozwiązań sytuacji procesowych powstających w toku rozpoznawania spraw cywilnych.

Zakres tematyczny publikacji został poszerzony przez omówienie stanu prawnego wynikającego z kilku nowel do Kodeksu postępowania cywilnego, uchwalonych po ostatnim wydaniu książki. Jej treść w wielu fragmentach została znacznie zmieniona w związku z koniecznością przystosowania do nowego stanu prawnego oraz uwzględnienia aktualnego orzecznictwa. Istotne zmiany wprowadzone zostały do rozdziałów, w których omówiony jest nowy system gromadzenia materiału procesowego (system dyskrecjonalnej władzy sędziego) i spoczywający na stronach ciężar wspierania postępowania zarówno przed sądem pierwszej instancji w obu trybach (procesowym oraz nieprocesowym), jak i w postępowaniu przed sądem drugiej instancji. Pojawił się nowy podrozdział: „Nadużycie praw procesowych”. Treść książki poszerzona została m.in. w rozdziałach zawierających omówienie takich instytucji procesowych, jak: skład sądu, wyłączenie sędziego, powództwo, doręczenia, zdolność sądowa, reprezentacja Skarbu Państwa, koszty procesu, rozprawa sądowa, wyrokowanie, postępowanie przed sądem polubownym. Rozdziały dotyczące pism procesowych, pozwu oraz zawieszenia postępowania uzupełnione zostały przez m.in. omówienie czynności związanych z ustaleniem numerów identyfikacyjnych stron (PESEL, NIP, KRS).

Opracowany został nowy rozdział „Postępowanie zabezpieczające”, w którym omówiono m.in. sposoby zabezpieczenia, zasady orzekania o zabezpieczeniu oraz wykonanie postanowień o udzieleniu zabezpieczenia.

Środki zaskarżenia zostały omówione - podobnie jak w poprzednich wydaniach publikacji - w zakresie niezbędnym w pracy sędziego oraz podmiotów uczestniczących w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych. Ich szerokie i praktyczne omówienie Czytelnik odnajdzie w książce mojego autorstwa Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych, Warszawa 2013, mającej dla niniejszej publikacji charakter komplementarny.

Mimo tego zastrzeżenia, w niniejszym wydaniu Metodyki szerzej omówiono postępowanie apelacyjne w zakresie dotyczącym możliwości gromadzenia przez sąd drugiej instancji materiału procesowego (faktów i dowodów), a także postępowanie zażaleniowe z uwzględnieniem zwłaszcza tzw. zażalenia kasatoryjnego oraz tzw. zażalenia poziomego. Istotne uzupełnienia wprowadzono w rozdziałach poświęconych szczególnym środkom zaskarżenia, skardze na przewlekłość postępowania oraz skardze o uchylenie wyroku sądu polubownego.

Do licznie powołanych orzeczeń Sądu Najwyższego dodane zostały nowe, wydane w latach 2012-2013 oraz w 2014 r., mające istotne znaczenie dla przebiegu postępowania w sprawach cywilnych. Treść publikacji została wzbogacona przez przytoczenie na końcu rozdziałów oraz w aneksie na końcu książki przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r. - Regulamin urzędowania sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 259), które przywoływane są także w treści książki.

Henryk Pietrzkowski

Metodyka oznacza zbiór zasad dotyczących postępowania, efektywnych ze względu na wyznaczony cel, określających sposób wykonania zadań trudnych, zwykle wymagających rozwiązania konkretnych problemów. Praca sędziego cywilisty, której istotą jest stosowanie prawa, wypełniona jest właśnie takimi zadaniami. Ich rozwiązywanie wymaga doskonałej znajomości nie tylko prawa materialnego, lecz także prawa procesowego, a więc zasad i reguł, według których sprawy są rozpoznawane. W pracy sędziego sama znajomość obu dziedzin prawa z reguły okazuje się niewystarczająca. Cel pracy sędziego, którym jest nie tylko trafne rozstrzyganie spraw, lecz także rozpoznawanie ich w rozsądnym terminie, z poszanowaniem gwarancji procesowych stron postępowania sądowego, zostanie osiągnięty, jeśli czynności sędziego będą podejmowane w sposób metodyczny, a więc planowy, racjonalny i zgodny z regułami działania pragmatycznego. W realizacji tego celu ma pomóc przedstawione opracowanie.

Zasady postępowania sędziego cywilisty w sprawach poddanych jego osądowi są zawarte przede wszystkim w Kodeksie postępowania cywilnego. Z tego względu reguły postępowania zapisane w tym akcie prawnym, opatrzone komentarzem i orzecznictwem sądowym, w zasadzie wyznaczają treść książki. Ze względu na konieczność zachowania określonych jej ram zostały omówione czynności sędziowskie podejmowane w zasadniczym postępowaniu, jakim jest proces, z zaznaczeniem istnienia odmiennych regulacji w postępowaniu nieprocesowym, do którego przepisy o procesie stosuje się odpowiednio (art. 13 § 2 k.p.c.), a ponadto czynności sądu w postępowaniu zabezpieczającym, klauzulowym i egzekucyjnym. Zostały pominięte pozostałe rodzaje postępowań (w razie zaginięcia lub zniszczenia akt, o uznanie orzeczeń sądów zagranicznych), których przepisy nie znajdują szerokiego zastosowania w pracy sędziego.

Instytucje postępowania cywilnego - poza omówieniem ich istoty z uwzględnieniem najnowszych regulacji wprowadzonych do Kodeksu postępowania cywilnego - zostały przedstawione w sposób praktyczny ze wskazaniem przykładów czynności podejmowanych w określonych sytuacjach procesowych. W opracowaniu w szerokim zakresie cytowane są orzeczenia Sądu Najwyższego, które ukształtowały praktykę sądową, a także orzeczenia najnowsze, jeszcze niepublikowane, mające duże znaczenie dla praktyki sądowej. Ze względu na charakter i przeznaczenie książki, której tematyka jest ujęta w sposób praktyczny, z pominięciem rozważań teoretycznych, zrezygnowano z cytowania źródeł poglądów nauki, z nielicznymi wyjątkami, gdy zachodziła konieczność powołania szczegółowych opracowań.

W pracy zostały omówione - pozostające w ścisłym związku z czynnościami podejmowanymi przez sąd (sędziego) - przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r. - Regulamin urzędowania sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r., poz. 259) oraz przepisy zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (Dz.Urz. MS Nr 5, poz. 22 ze zm.) - tzw. instrukcja sądowa, zawierające szczegółowe unormowania mające na celu zapewnienie rzetelnego wykonywania zadań powierzonych sądom, sprawności, racjonalności oraz możliwości ekonomicznego i sprawnego ich działania.

Pierwsze wydanie książki zostało opracowane z myślą o aplikantach i referendarzach sądowych, asystentach sędziów oraz o sędziach z krótkim doświadczeniem zawodowym. Z tych względów instytucje prawa postępowania cywilnego zostały przedstawione ze wskazaniem przykładów ich zastosowania, a niektóre jej części przybrały formę wręcz instruktażową. Kolejne wydania książki zostały przystosowane do potrzeb szerszego grona odbiorców, okazało się bowiem, że publikacja ta jest przydatna także w codziennej pracy sędziów orzekających na wszystkich szczeblach sądownictwa. Korzystają z niej także adwokaci, radcowie prawni i studenci; stanowi ponadto cenną pomoc w szkoleniu aplikantów sądowych, adwokackich i radcowskich.

Wszystkie rozdziały zawierają tytuły i podtytuły; zostały one opracowane w zasadzie według kolejności przyjętej w Kodeksie postępowania cywilnego. Taki układ książki umożliwia szybkie odnalezienie komentarza do poszczególnych przepisów oraz dotarcie do poszukiwanego rozwiązania sytuacji procesowych powstających w praktyce sądowej.

Ograniczenia wynikające z objętości książki spowodowały, że zagadnienia dotyczące organizacji sądów, samorządu sędziowskiego, statusu sędziego, jego praw i obowiązków oraz nadzoru nad działalnością administracyjną sądów zostały przedstawione tylko w takim zakresie, w jakim było to konieczne przy omawianiu poszczególnych instytucji procesowych i z wykorzystaniem wspomnianych przepisów wydanych przez Ministra Sprawiedliwości. Wobec tego, że ustrój sądów powszechnych pozostaje w ścisłym związku z przepisami dotyczącymi postępowania przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym, znajomość regulacji zawartych w tych ustawach staje się nieodzowna w pracy każdego sędziego. Poznanie tych zagadnień w najszerszym zakresie zapewnia, mimo częściowo zmienionego stanu prawnego, praca T. Erecińskiego, J. Gudowskiego, J. Iwulskiego, Komentarz do prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, Warszawa 2002.

W książce poświęconej metodyce pracy sędziego przytoczono, na samym jej wstępie, uchwałę nr 16/2003 Krajowej Rady Sądownictwa z 19 lutego 2003 r. „Zbiór zasad etyki zawodowej sędziów” („Biuletyn KRS” nr 10), w której można odnaleźć wiele reguł postępowania, którymi sędzia powinien kierować się w codziennej pracy.