Pietrzkowski Henryk, Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych

Książka przedstawia - podobnie jak w poprzednich pięciu wydaniach - przebieg postępowania cywilnego w ujęciu praktycznym, według kolejności przyjętej w Kodeksie postępowania cywilnego, co umożliwia szybkie dotarcie do rozwiązań sytuacji procesowych powstających w toku rozpoznawania spraw cywilnych.

Zakres tematyczny publikacji został poszerzony przez omówienie stanu prawnego wynikającego z kilkunastu nowel do Kodeksu postępowania cywilnego, uchwalonych po ostatnim wydaniu książki. Jej treść została znacznie zmieniona w związku z likwidacją prekluzji dowodowej oraz odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, wprowadzeniem nowego modelu pozyskiwania przez sąd materiału procesowego i jego gromadzenia w ramach systemu dyskrecjonalnej władzy sędziego oraz nałożonego na strony ciężaru wspierania postępowania sądowego. Nową treścią zostały objęte obszerne fragmenty dotyczące funkcji informacyjnej sądu (pouczenia), zdolności sądowej i procesowej, pełnomocnictwa procesowego, zawieszenia postępowania, przygotowania rozprawy i jej przebiegu, postępowań wywołanych wniesieniem sprzeciwu od wyroku zaocznego, sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym oraz zarzutów w postępowaniu nakazowym, a także skargi na referendarza sądowego. Omówione zostały nowe regulacje dotyczące postępowania apelacyjnego i zażaleniowego. Liczne zmiany wprowadzone do postępowania egzekucyjnego zostały uwzględnione w rozdziale poświęconym postępowaniu klauzulowemu i egzekucyjnemu.

Regulacje wprowadzone przez ustawę z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 233, poz. 1381), która weszła w życie 3 maja 2012 r., mają - zważywszy na ich zakres i znaczenie dla sposobu rozpoznawania spraw - znaczenie szczególne. Rozwiązania intertemporalne przyjęte w tej ustawie powodują, że sprawy, w których postępowanie wszczęte zostało przed 3 maja 2012 r. będą prowadzone co do zasady według dotychczasowych reguł, natomiast sprawy, w których postępowanie wszczęte zostało w dniu 3 maja 2012 r. i później, rozpoznawane będą co do zasady zgodnie z nowymi regułami. Nowe regulacje prawne omówione zostały - zważywszy na treść art. 9 ust. 1 tej ustawy, z którego wynika, że przepisy ustawy stosuje się do postępowań wszczętych po dniu jej wejścia w życie, z zastrzeżeniem ust. 2-7 - ze wskazaniem, w jakich sprawach, ze względu na chwilę wszczęcia postępowania, mają zastosowanie.

Do powoływanego w poprzednich wydaniach orzecznictwa Sądu Najwyższego zostały dodane nowe judykaty mające istotne znaczenie dla kształtowania praktyki sądowej.

Środki zaskarżenia zostały omówione - podobnie jak w poprzednich wydaniach publikacji - w zakresie niezbędnym w pracy sędziego oraz osób uczestniczących w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych. Ich szerokie i praktyczne omówienie Czytelnik odnajdzie w książce mojego autorstwa Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych, Warszawa 2011, mającej dla niniejszej publikacji charakter komplementarny.

Treść publikacji została wzbogacona nowym skorowidzem przedmiotowym, co ułatwi korzystanie z książki.

Henryk Pietrzkowski

Metodyka oznacza zbiór zasad dotyczących postępowania, efektywnych ze względu na wyznaczony cel, określających sposób wykonania zadań trudnych, zwykle wymagających rozwiązania konkretnych problemów. Praca sędziego cywilisty, której istotą jest stosowanie prawa, wypełniona jest właśnie takimi zadaniami. Ich rozwiązywanie wymaga doskonałej znajomości nie tylko prawa materialnego, ale także prawa procesowego, a więc zasad i reguł, według których sprawy są rozpoznawane. W pracy sędziego sama znajomość obu dziedzin prawa z reguły okazuje się niewystarczająca. Cel pracy sędziego, którym jest nie tylko trafne rozstrzyganie spraw, ale również rozpoznawanie ich w rozsądnym terminie, z poszanowaniem gwarancji procesowych stron postępowania sądowego, zostanie osiągnięty, jeśli czynności sędziego będą podejmowane w sposób metodyczny, a więc planowy, racjonalny i zgodny z regułami działania pragmatycznego. W realizacji tego celu ma pomóc przedstawione opracowanie.

Zasady postępowania sędziego cywilisty w sprawach poddanych jego osądowi są zawarte przede wszystkim w Kodeksie postępowania cywilnego. Z tego względu reguły postępowania zapisane w tym akcie prawnym, opatrzone komentarzem i orzecznictwem sądowym, w zasadzie wyznaczają treść książki. Ze względu na konieczność zachowania określonych jej ram zostały omówione czynności sędziowskie podejmowane w zasadniczym postępowaniu, jakim jest proces, z zaznaczeniem istnienia odmiennych regulacji w postępowaniu nieprocesowym, do którego przepisy o procesie stosuje się odpowiednio (art. 13 § 2 k.p.c.), a ponadto czynności sądu w postępowaniu klauzulowym i egzekucyjnym. Zostały pominięte pozostałe rodzaje postępowań (w razie zaginięcia lub zniszczenia akt, o uznanie orzeczeń sądów zagranicznych), których przepisy nie znajdują szerokiego zastosowania w pracy sędziego.

Instytucje postępowania cywilnego - poza omówieniem ich istoty z uwzględnieniem najnowszych regulacji wprowadzonych do Kodeksu postępowania cywilnego - zostały przedstawione w sposób praktyczny ze wskazaniem przykładów czynności podejmowanych w określonych sytuacjach procesowych. W opracowaniu w szerokim zakresie cytowane są orzeczenia Sądu Najwyższego, które ukształtowały praktykę sądową, a także orzeczenia najnowsze, jeszcze niepublikowane, mające duże znaczenie dla praktyki sądowej. Ze względu na charakter i przeznaczenie książki, której tematyka jest ujęta w sposób praktyczny, z pominięciem rozważań teoretycznych, zrezygnowano z cytowania źródeł poglądów nauki, z nielicznymi wyjątkami, gdy zachodziła konieczność powołania szczegółowych opracowań.

W pracy zostały omówione - pozostające w ścisłym związku z czynnościami podejmowanymi przez sąd (sędziego) - przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r. - Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249 ze zm.) oraz przepisy zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (Dz.Urz. MS Nr 5, poz. 22 ze zm.) - tzw. instrukcja sądowa, zawierające szczegółowe unormowania mające na celu zapewnienie rzetelnego wykonywania zadań powierzonych sądom, sprawności, racjonalności oraz możliwości ekonomicznego i sprawnego ich działania.

Pierwsze wydanie książki zostało opracowane z myślą o aplikantach i referendarzach sądowych, asystentach sędziów oraz o sędziach z krótkim doświadczeniem zawodowym. Z tych względów instytucje prawa postępowania cywilnego zostały przedstawione ze wskazaniem przykładów ich zastosowania, a niektóre jej części przybrały formę wręcz instruktażową. Kolejne wydania książki zostały przystosowane do potrzeb szerszego grona odbiorców, okazało się bowiem, że publikacja ta jest przydatna także w codziennej pracy sędziów orzekających na wszystkich szczeblach sądownictwa. Korzystają z niej także studenci, adwokaci i radcowie prawni; stanowi ponadto cenną pomoc w szkoleniu aplikantów sądowych, adwokackich i radcowskich.

Wszystkie rozdziały zawierają tytuły i podtytuły; zostały one opracowane w zasadzie według kolejności przyjętej w Kodeksie postępowania cywilnego. Taki układ książki umożliwia szybkie odnalezienie komentarza do poszczególnych przepisów oraz dotarcie do poszukiwanego rozwiązania sytuacji procesowych powstających w praktyce sądowej.

Ograniczenia wynikające z objętości książki spowodowały, że zagadnienia dotyczące organizacji sądów, samorządu sędziowskiego, statusu sędziego, jego praw i obowiązków oraz nadzoru nad działalnością administracyjną sądów zostały przedstawione tylko w takim zakresie, w jakim było to konieczne przy omawianiu poszczególnych instytucji procesowych i z wykorzystaniem wspomnianych przepisów wydanych przez Ministra Sprawiedliwości. Wobec tego, że ustrój sądów powszechnych pozostaje w ścisłym związku z przepisami dotyczącymi postępowania przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym, znajomość regulacji zawartych w tych ustawach staje się nieodzowna w pracy każdego sędziego. Poznanie tych zagadnień w najszerszym zakresie zapewnia, mimo częściowo zmienionego stanu prawnego, praca T. Erecińskiego, J. Gudowskiego, J. Iwulskiego, Komentarz do prawa o ustroju sądów powszechnych i ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, Warszawa 2002.

W książce poświęconej metodyce pracy sędziego przytoczono, na samym jej wstępie, uchwałę nr 16 Krajowej Rady Sądownictwa z 19 lutego 2003 r. „Zbiór zasad etyki zawodowej sędziów” („Biuletyn KRS” nr 10), w której można odnaleźć wiele reguł postępowania, którymi sędzia powinien kierować się w codziennej pracy.