Dauter Bogusław, Metodyka pracy sędziego sądu administracyjnego

Od 1 stycznia 2004 r. sądownictwo administracyjne funkcjonuje w zreformowanej, odrębnej od sądownictwa powszechnego, formie ustrojowej. Jego istotą, zgodnie z zapisami Konstytucji RP, jest sprawowanie wymiaru sprawiedliwości poprzez kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

Ustawami regulującymi zakres kontroli są w szczególności ustawa z 25 lipca 2002 r. - Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) oraz ustawa z 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.). Pierwszą z nich wprowadzono dwuinstancyjność sądownictwa administracyjnego oraz uregulowano ustrój sądów administracyjnych, druga natomiast określa zasady postępowania przed tymi sądami. Na postępowanie składa się wiele czynności stron i sądu, które prowadzą do rozstrzygnięcia konkretnej sprawy sądowoadministracyjnej.

Postępowanie przed sądami administracyjnymi charakteryzuje się - w porównaniu z innymi procedurami sądowymi - pewną swoistością, przejawiającą się nie tylko w jego przedmiotowo-podmiotowym charakterze, lecz także m.in. w tym, że wojewódzki sąd administracyjny jako sąd pierwszej instancji przy rozpoznawaniu skargi nie jest związany jej zarzutami i wnioskami oraz powołaną podstawą prawną, natomiast Naczelny Sąd Administracyjny, jako sąd drugiej instancji, rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, a z urzędu bierze pod rozwagę jedynie nieważność postępowania. Już chociażby ten jeden z wielu przykładów odrębności postępowania przed sądami administracyjnymi wskazuje na potrzebę odpowiedniego przygotowania ze strony podmiotów uczestniczących w tym postępowaniu.

Szczególna rola w postępowaniu sądowoadministracyjnym przypada sędziemu, który przy rozstrzyganiu indywidualnej sprawy, poza wiedzą z zakresu prawa materialnego, musi wykazywać się dogłębną znajomością zasad procesowych i umiejętnością ich stosowania z największym pożytkiem dla stron postępowania. Zwróciła na to uwagę również Krajowa Rada Sądownictwa, która w uchwale nr 16/2003 z 19 lutego 2003 r. w sprawie uchwalenia zbioru zasad etyki zawodowej sędziów stwierdziła m.in., że sędzia powinien dbać o porządek i właściwy przebieg oraz odpowiedni poziom stosowania procedur, w których uczestniczy (§ 12). Wyjaśniając stronom kwestie proceduralne, powinien to czynić w sposób dla nich zrozumiały. To samo dotyczy ogłaszanych motywów rozstrzygnięcia, w których powinien ponadto unikać sformułowań wykraczających poza rzeczową potrzebę uzasadnienia stanowiska sądu mogących naruszać godność lub cześć podmiotów występujących w sprawie albo też osób trzecich (§ 11). Obowiązkiem sędziego jest również podejmowanie wszelkich czynności zmierzających do szybkiego załatwienia sprawy i dążenie do jej rozstrzygnięcia w pierwszym terminie. W celu prawidłowej realizacji tej, wynikającej z ustawy, zasady ogólnej, niezbędna jest praktyczna umiejętność posługiwania się określonymi instytucjami prawa procesowego. Temu właśnie służy niniejsze opracowanie.

Intencją autora jest pragmatyczne ujęcie poszczególnych instytucji procesowych w pewnym porządku, nie zawsze jednak zgodnym z kolejnością ich zamieszczenia w ustawie - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Aby zapewnić przejrzystość książki, została ona podzielona na rozdziały, punkty i podpunkty. Ze względu na charakter opracowania niektóre instytucje omówiono szerzej, np. posiedzenia sądowe czy uzasadnienie orzeczenia, inne - jak właściwość sądu czy pisma stron - tylko w takim zakresie, jaki jest niezbędny dla odniesienia się do całości poruszanej problematyki.

Istotą opracowania jest próba udzielenia odpowiedzi na pytania, które nasuwają się w praktyce orzeczniczej, i wskazania sposobu ich rozstrzygnięcia. W wielu wypadkach odpowiedź wynika z ugruntowanego już orzecznictwa sądów administracyjnych lub piśmiennictwa prawniczego, przywoływanych w tej pracy. Jednak niektóre kwestie wymagały indywidualnego podejścia i uzasadnienia z pełną świadomością, że zweryfikuje je praktyka orzecznicza. Autor starał się również odnieść do pytań i wypowiedzi, które były przedmiotem wielu sędziowskich narad i szkoleń.

Niniejsza publikacja jest kierowana głównie do asystentów sędziego, referendarzy sądowych, asesorów, a także kandydatów na sędziów. Autor ma nadzieję, że do opracowania sięgną również sędziowie, dla których omawiana problematyka nie ma żadnych tajemnic.

Trzecie wydanie niniejszego opracowania zostało uzupełnione o aktualne piśmiennictwo prawne oraz orzecznictwo sądowe, w tym przede wszystkim podjęte przez składy poszerzone Naczelnego Sądu Administracyjnego, a dotyczące m.in. podstaw kasacyjnych, związania NSA wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, art. 144 § 4 p.p.s.a. jako samodzielnej podstawy kasacyjnej, zakresu stosowania art. 189 p.p.s.a., podmiotów uprawnionych do podpisywania wniosków o prawo pomocy, przesłanek wznowienia postępowania na podstawie art. 272 § 1 p.p.s.a., czy wyłączenia sędziego od rozpoznania sprawy po uchyleniu postanowienia, na które przysługiwało zażalenie.

Nowe wydanie uwzględnia wszystkie zmiany legislacyjne wprowadzone do ustawy w 2010 r., w tym zwłaszcza dotyczące skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia oraz skargi na przewlekłe prowadzenie postępowania.