Szydło Marek, Krajowe prawo spółek a swoboda przedsiębiorczości

Celem niniejszego opracowania jest ukazanie wpływu, jaki na stanowienie, interpretację oraz stosowanie prawa spółek obowiązującego w państwach członkowskich Wspólnoty Europejskiej (nazywanego dalej umownie krajowym prawem spółek) wywierają przepisy Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) o swobodzie przedsiębiorczości, zawarte w art. 43 i 48 TWE. Można najogólniej powiedzieć, że ten wpływ przejawia się głównie w tym, iż państwa członkowskie muszą w taki sposób tworzyć oraz stosować w praktyce swoje własne (krajowe) prawo spółek oraz dokonywać jego wykładni, aby odpowiadało to i czyniło zadość tym wszystkim zakazom i nakazom, które wynikają z art. 43 i 48 TWE. Z przywołanych zaś artykułów Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską wynika skierowany do państw członkowskich wymóg, aby te nie wprowadzały i nie utrzymywały - poza pewnymi ściśle delimitowanymi i uzasadnionymi prawem wspólnotowym wyjątkami - żadnych przeszkód (barier), utrudniających swobodną transgraniczną cyrkulację tego czynnika produkcji, jakim są przedsiębiorstwa, w tym również spółki (ang. companies, niem. Gesellschaften) w rozumieniu art. 48 TWE. W odniesieniu bowiem do wszelkich transgranicznych działań gospodarczych, mieszczących się w przedmiotowym zakresie ochrony swobody przedsiębiorczości i przedsiębranych m.in. przez spółki w rozumieniu art. 48 TWE, państwa członkowskie nie mogą ani wprowadzać, ani też utrzymywać żadnych przeszkód, które by formalnie, ukrycie lub pośrednio dyskryminowały, czy też wprawdzie nie dyskryminowały, ale jednak stanowiły „istotną przeszkodę w dostępie do rynku”. Tego rodzaju przeszkody zakazane państwom członkowskim mogą przy tym wynikać również ze stanowienia, interpretowania czy też ze stosowania krajowego prawa spółek, obejmującego także tzw. międzynarodowe prawo spółek, zwane inaczej prawem kolizyjnym dla spółek (i stanowiące część prawa prywatnego międzynarodowego). Celem niniejszego opracowania jest więc zidentyfikowanie wzmiankowanych przeszkód (barier), tak aby unaocznić wszystkim podmiotom ustanawiającym, interpretującym i stosującym w Polsce krajowe prawo spółek, w tym też prawo kolizyjne dla spółek, jakich działań powinny unikać i jak się zachowywać w omawianym tutaj kontekście, aby pozostawać w pełnej zgodności z przepisami TWE o swobodzie przedsiębiorczości.

Główną tezą bronioną w niniejszej pracy jest to, iż w świetle przepisów o swobodzie przedsiębiorczości Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską jedną z podstawowych przeszkód w swobodnym przepływie przedsiębiorczości (która wynika z niewłaściwego tworzenia, interpretowania lub też stosowania krajowego prawa spółek, w tym także prawa kolizyjnego dla spółek) jest uniemożliwianie lub utrudnianie spółkom w rozumieniu art. 48 TWE przenoszenia ich rzeczywistych siedzib (tj. siedzib zarządu) z jednego państwa członkowskiego do drugiego, przy równoczesnym utrzymaniu przez daną spółkę jej korporacyjnej tożsamości (tj. formalnej ciągłości) oraz jej dotychczasowego, uzyskanego w państwie inkorporacji, statutu personalnego. Ta przeszkoda musi być przez poszczególne państwa członkowskie znoszona, czemu odpowiada stosowne uprawnienie (tj. uprawnienie do znoszenia tych przeszkód) przysługujące poszczególnym spółkom bezpośrednio w oparciu o art. 43 i 48 TWE.

Zrealizowaniu zamierzonego i naszkicowanego wyżej celu badawczego została podporządkowana formalna struktura niniejszej pracy. W związku z tym w rozdziale I zostały wyjaśnione pojęcia międzynarodowego, europejskiego i krajowego prawa spółek oraz przedstawione podstawowe teorie występujące w międzynarodowym (kolizyjnym) prawie spółek oraz ich praktyczny wpływ na procesy transgranicznej migracji spółek. W rozdziale II została ukazana prawna struktura swobody przedsiębiorczości, zakotwiczonej w przepisach Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, rozbita na takie elementy składowe, jak: podmioty zobowiązane, zakres ochrony, działania i zaniechania podmiotów zobowiązanych stanowiące naruszenie swobody przedsiębiorczości oraz możliwość usprawiedliwienia dokonanych naruszeń (co wiąże się z ich zalegalizowaniem). Rozdział III prezentuje poszczególne orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (ETS) odnoszące się do uprawnień spółek w rozumieniu art. 48 TWE oraz identyfikuje podstawowe kategorie uprawnień tych podmiotów. W rozdziale IV zostały z kolei poddane analizie możliwości usprawiedliwiania przez państwa członkowskie - w oparciu o dopuszczone prawem wspólnotowym powody - tych działań, które stanowią (w świetle wcześniej zidentyfikowanych kryteriów) przejaw naruszenia swobody przedsiębiorczości, a tym samym przejaw naruszenia tych uprawnień, które gwarantuje Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Całość pracy kończą podsumowania (wnioski końcowe), zarys już dokonanych oraz możliwych w przyszłości legislacyjnych działań ustawodawcy wspólnotowego w omawianym tutaj obszarze, a także wykaz wykorzystanej literatury oraz orzeczeń ETS.

Jeśli chodzi o stanowiący podstawę tej pracy warsztat badawczy, to poddałem tutaj analizie ok. 120 orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, a także wykorzystałem obszerny, liczący ok. 250 pozycji, dorobek literatury przedmiotu, głównie niemiecko- i anglojęzycznej. Pracę tę napisałem w okresie od połowy lipca do końca września 2006 roku, toteż uwzględniłem w niej literaturę, która ukazała się drukiem do tego czasu . Stan prawny uwzględniony w pracy jest aktualny na dzień 1 maja 2007 roku.

Muszę też zaznaczyć, iż w pracy posługiwałem się co do zasady własnymi tłumaczeniami aktów prawa wspólnotowego (z języka angielskiego), co powoduje, że w niektórych przypadkach dokonany przeze mnie przekład może nieco odbiegać w swojej stylistyce od oficjalnego polskiego tłumaczenia, znajdującego swój wyraz w polskiej edycji Dz.Urz. UE. Dotyczy to chociażby art. 43 TWE. Uznałem jednak, iż oficjalne tłumaczenie nie zawsze w pełni adekwatnie odzwierciedla merytoryczny sens danego przepisu prawa wspólnotowego.