Kamińska-Krawczyk Katarzyna, Koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika sądowego

Problematyka związana z zagadnieniem kosztów egzekucji nie stanowiła dotychczas przedmiotu całościowej analizy prawnej. Dlatego też to opracowanie wypełnia istniejącą lukę.

Celem książki jest przedstawienie takiej wykładni przepisów regulujących koszty egzekucji, która odpowiada najważniejszym założeniom ustawodawcy oraz realizuje postulat efektywnej egzekucji. Trzeba też zwrócić uwagę, że istnieją przepisy, które należy zmienić, by najpełniej zrealizować zasadę sprawnej egzekucji oraz by system kosztów egzekucji był spójny, a normy prawa bardziej precyzyjne.

Cel ten wynika zarówno z problemów wyłaniających się w praktyce stosowania przepisów dotyczących kosztów egzekucji, jak i wielokrotnych wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego świadczących o tym, że omawiane regulacje często okazują się niespójne funkcjonalnie i aksjologicznie, nie spełniając wymagań wynikających z materialnie rozumianej zasady poprawnej legislacji. Należy zauważyć, że ustawodawca, co do zasady, przyjął model uzależniający opłatę egzekucyjną, będącą elementem wynagrodzenia komornika, od skuteczności egzekucji. Jednocześnie nie był konsekwentny, wprowadzając wyjątki. Założenia przyjęte w ustawie o komornikach sądowych i egzekucji, że opłata egzekucyjna jest ściśle związana z efektami działań komornika, natomiast komornik, jako podmiot poddany uregulowaniom ograniczającym swobodę działalności i wykluczającym kierowanie się zasadą maksymalizacji zysku, ponosi ryzyko finansowe swojej działalności, należy ocenić pozytywnie. Wyjątki od tych założeń muszą jednak spełniać wymogi przyzwoitej legislacji. Niezwykle istotne jest to, by normy prawa dotyczące takiej materii jak koszty nie wywoływały problemów interpretacyjnych podczas ich stosowania. W przypadku kosztów egzekucji nabiera to szczególnego znaczenia, gdyż z opłat egzekucyjnych finansowany jest system egzekucji sądowej. Duże znaczenie ma zatem funkcja fiskalna kosztów egzekucji, zwłaszcza w aspekcie obecnego statusu komornika sądowego.

Książka składa się z ośmiu rozdziałów. Rozdział pierwszy obejmuje analizę historyczną przepisów regulujących instytucję komornika i koszty egzekucji od zaborów aż do czasu uchwalenia obecnie obowiązującej ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji. W tym okresie komornik sądowy był pracownikiem sądu rejonowego, a wybór modelu egzekucji sądowej (w szczególności pozycja ustrojowa komornika) wpływał na regulację kosztów egzekucji. W rozdziale pierwszym przedstawiono także cele, jakie przyświecały uchwaleniu ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz wprowadzeniu przez tę ustawę odmiennego systemu egzekucji sądowej i obliczania kosztów egzekucji. Wykazanie wpływu pozycji ustrojowej komornika na przyjęty przez ustawodawcę model kosztów egzekucji wymagało analizy historycznej tych dwóch związanych ze sobą zagadnień. System kosztów egzekucji jest ukształtowany inaczej, gdy komornik jest urzędnikiem otrzymującym wynagrodzenie od państwa niż gdy prowadzi działalność na własny rachunek. Zmiana pozycji ustrojowej komornika oraz systemu egzekucji sądowej dokonana ustawą o komornikach sądowych i egzekucji nie wprowadziła zwartego i jednolitego systemu kosztów egzekucji. Przepisy regulujące tę materię były wielokrotnie przedmiotem rozważań zarówno Trybunału Konstytucyjnego, jak i Sądu Najwyższego oraz licznych nowelizacji. Analiza przebiegu tych zmian była potrzebna dla zrozumienia i właściwej interpretacji obecnie obowiązującej regulacji.

Rozdział drugi poświęcony został przede wszystkim obecnie obowiązującej regulacji kosztów egzekucji zawartej w ustawie o komornikach sądowych i egzekucji z uwzględnieniem bogatego orzecznictwa Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego.

W rozdziale trzecim przedstawiono rozwiązania dotyczące statusu komornika i kosztów egzekucji w systemach prawnych Austrii, Niemiec i Francji.

W rozdziale czwartym zaprezentowano stosunek funkcji do wytyczonego przez ustawodawcę i judykaturę celu, który powinny realizować koszty egzekucji. W ramach tego zagadnienia wyodrębniono funkcję opłat egzekucyjnych polegającą na finansowaniu egzekucji sądowej oraz na zwiększeniu efektywności egzekucji świadczeń pieniężnych.

W rozdziale piątym przedstawiono zasady zwrotu kosztów egzekucji oraz inne zasady prawa i procedury cywilnej. W rozdziale tym omówiono pojęcie zasady prawa, jedną z naczelnych zasad demokratycznego państwa prawnego w postaci zasady przyzwoitej legislacji, która kilkakrotnie była naruszana przy tworzeniu przepisów dotyczących kosztów egzekucji, oraz inne zasady procedury cywilnej mające zastosowanie do kosztów egzekucji. Brak konsekwencji ustawodawcy w kształtowaniu zasad zwrotu kosztów egzekucji, zwłaszcza w odniesieniu do regulacji opłaty egzekucyjnej (stosunkowej), spotykał się często z negatywną oceną Trybunału Konstytucyjnego.

Rozdział szósty opisuje instytucję zwolnienia od kosztów egzekucji, która nie jest uregulowana ustawowo i wywołuje liczne problemy praktyczne. Ponadto w rozdziale tym zaakcentowano odrębności pomiędzy zwolnieniem od kosztów sądowych w postępowaniu rozpoznawczym a zwolnieniem od kosztów w postępowaniu egzekucyjnym z uwagi na inne zasady i funkcje tych postępowań. Dlatego istotne było zaprezentowanie tego zagadnienia po omówieniu zasad zwrotu oraz funkcji kosztów egzekucji.

Rozdział siódmy zawiera analizę rozstrzygnięć komornika i sądu zarówno w aspekcie ogólnym, jak i bardziej szczegółowym. W tej części pracy omówione zostały najważniejsze z praktycznego punktu widzenia problemy związane ze stosowaniem przez komornika i sąd przepisów dotyczących kosztów egzekucji. Istotne było przeanalizowanie samej konstrukcji postanowienia o kosztach egzekucji wydawanego na podstawie art. 770 k.p.c., szczególnych zagadnień, które może obejmować swoim zakresem, problemów związanych z jego zaskarżeniem, a po uprawomocnieniu się – z jego wykonaniem. Rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów egzekucji zostały podzielone na te pochodzące od komornika oraz od sądu w wyniku rozpoznania skargi lub wniosku o obniżenie opłaty egzekucyjnej.

Ostatni rozdział pracy stanowią wnioski końcowe wraz z postulatami de lege ferenda pod adresem ustawodawcy.

Niniejsza książka powstała na podstawie pracy doktorskiej o tym samym tytule, obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego w czerwcu 2015 r.

W tym miejscu pragnę bardzo serdecznie podziękować Panu prof. dr. hab. Sławomirowi Cieślakowi za otoczenie mnie opieką merytoryczną, życzliwość i nieocenioną pomoc w przygotowaniu rozprawy doktorskiej. Chciałabym też wyrazić wdzięczność recenzentom – Panu prof. zw. dr. hab. Januszowi Jankowskiemu i Panu dr. hab. Andrzejowi Jarosze za trud włożony w analizę pracy, życzliwe recenzje i niezwykle cenne uwagi, które pomogły mi w przygotowaniu niniejszej książki.