Zalewski Dariusz (red.), Kontrola podatkowa działalności gospodarczej

W piśmiennictwie wyrażany jest pogląd, że ograniczenia swobody wykonywania działalności gospodarczej wyrażają się głównie w działaniach reglamentacyjnych i organizatorskich państwa. Niezależnie od ograniczeń istnieje potrzeba sprawdzania i reagowania przez państwo na sposoby korzystania przez przedsiębiorców z samodzielności, a także potrzeba objęcia przez państwo ochroną prawną wykonywania działalności gospodarczej. Wymaga to ustanowienia pewnego systemu kontroli i nadzoru oraz oparcia go na regulacjach prawnych .

Jedną z form kontroli i nadzoru nad działalnością gospodarczą przedsiębiorców jest kontrola podatkowa, oparta na regulacjach zawartych w Ordynacji podatkowej i Prawie przedsiębiorców. Do kontroli działalności gospodarczej podatnika będącego przedsiębiorcą stosuje się przepisy rozdziału 5 pr. przed. zatytułowanego „Ograniczenia kontroli działalności gospodarczej”. Przepisy te mają charakter lex specialis w stosunku do przepisów działu VI o.p. – „Kontrola podatkowa”.

Ustawa – Prawo przedsiębiorców wchodziła w skład tzw. Konstytucji dla biznesu i Planu Morawieckiego. Weszła w życie 30.04.2018 r. i zastąpiła ustawę o swobodzie działalności gospodarczej. W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano, iż zasadniczym celem Prawa przedsiębiorców jest pełniejsze urzeczywistnienie konstytucyjnej zasady wolności działalności gospodarczej oraz innych konstytucyjnych zasad relewantnych dla przedsiębiorców i wykonywanej przez nich działalności gospodarczej. W rozdziale 5 pr. przed. unormowana została procedura i tryb dokonywania kontroli działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorców. Co do zasady, taka kontrola ma być przeprowadzana na zasadach określonych w Prawie przedsiębiorców, a w zakresie nieuregulowanym tą ustawą stosuje się przepisy ustaw szczególnych .

W niniejszej książce omówiono zasadnicze zagadnienia związane z kontrolą podatkową. Wpływa ona bowiem na określenie sytuacji prawnej kontrolowanego przedsiębiorcy w zakresie jego obowiązków podatkowych. Końcowy wynik kontroli podatkowej skutkuje tym, czy zostanie wobec przedsiębiorcy wszczęte stosowne postępowanie podatkowe i wydana decyzja podatkowa.

Zakres stosowania Prawa przedsiębiorców w kontroli podatkowej został zaprezentowany w rozdziale 1 książki. Przedstawiono w nim definicję przedsiębiorcy oraz definicję działalności gospodarczej. Omówiono wyłączenia spod rygorów stosowania ustawy oraz w przedstawiono kontrolę w ujęciu Prawa przedsiębiorców. Wskazano na obowiązek stosowania rygorów Prawa przedsiębiorców w innych procedurach kontrolnych. Przedstawiono organy właściwe do przeprowadzenia kontroli podatkowej przedsiębiorców.

W rozdziale 2 autorzy w obszernym wywodzie przedstawili kwestie związane z podjęciem czynności kontrolnych i zasadami ich prowadzenia.

Uprawnienia i obowiązki stron w kontroli podatkowej zostały scharakteryzowane w rozdziale 3. Skomentowane w przedmiotowym rozdziale m.in. instrumenty prawne do prowadzenia kontroli w sposób szybki i efektywny, jak również instrumenty prawne ułatwiające przeprowadzenie postępowania dowodowego. Dokonano także analizy obowiązków przedsiębiorców związanych z realizacją uprawnień kontrolujących.

Gromadzenie materiału dowodowego w trakcie kontroli podatkowej oraz postępowanie dowodowe zostały opisane w rozdziale 4.

Sprzeciw jako środek zaskarżenia czynności organów w kontroli podatkowej został omówiony w rozdziale 5. Skomentowano w nim wyrok TK dotyczący postanowień rozstrzygających o zasadności sprzeciwu przedsiębiorcy wobec podjęcia i wykonywania przez organy kontroli czynności . W ocenie TK wszczęcie postępowania kontrolnego w trybie przepisów zawartych w nieobowiązującym obecnie rozdziale 5 u.s.d.g. (wyrok aktualny na gruncie Prawa przedsiębiorców) niewątpliwie stanowi przejaw władczego działania (ingerencji) organów władzy publicznej wobec jednostki. Końcowy wynik postępowania kontrolnego (tj. sporządzenie protokołu kontroli i wniosków w nim zawartych) jednostronnie kształtuje bowiem sytuację prawną kontrolowanego przedsiębiorcy, tzn. skutkuje tym, czy zostanie wobec niego wszczęte stosowne postępowanie administracyjne (podatkowe). W związku z tym TK uznał, że przedsiębiorca ma prawo do ochrony sądowej i możliwości oceny przez niezależne sądy, czy organy administracji nie prowadziły czynności kontrolnych niezgodnie z prawem już na etapie kontroli podatkowej.

Zakończenie kontroli podatkowej zostało opisane w rozdziale 6, w którym wskazano na znaczenie protokołu z czynności kontrolnych oraz szczegółowo przeanalizowano kwestie z nim związane.

Podstawowym celem naszej publikacji było również zaproponowanie Czytelnikom pogłębionej i poszerzonej interpretacji norm prawa przedsiębiorców. Analiza problemów, z którymi borykają się w trakcie kontroli podatkowej zarówno przedsiębiorcy, jak i pracownicy organów podatkowych i skarbowych, była prowadzona głównie z punktu widzenia właściwej wykładni prawa i to nie tylko literalnego brzmienia przepisów, ale również zgodności z ich wykładnią systemową i celowościową. Polem interpretacji były nie tylko przepisy ustaw regulujących problematykę kontroli podatkowej przedsiębiorców, ale również orzecznictwo sądów krajowych, TSUE oraz poglądy doktryny. Wszystko to miało na celu pomoc doradcom podatkowym, radcom prawnym, przedsiębiorcom i pracownikom organów kontrolnych w praktycznym rozwiązywaniu problemów związanych z wykładnią przepisów regulujących kontrolą podatkową. Staraliśmy się w sposób klarowny i usystematyzowany opisać wszystkie sporne zagadnienia, a jednocześnie pomóc w ich rozwiązaniu. Rezultat naszej pracy pozostawiamy Państwa ocenie.

Autorzy

Warszawa–Białystok, styczeń 2019 r.