Wiliński Paweł (red.), Kontradyktoryjność w polskim procesie karnym

Zachodzące współcześnie przemiany polskiego procesu karnego są odbiciem ogólnych przeobrażeń życia społecznego, rozwoju koncepcji państwa prawnego, a także umacnianiem się tendencji gwarancyjnych systemów prawnych. Istotny wpływ mają w tym zakresie zarówno procesy integracji systemów prawnych, przenikania się ich elementów, a zwłaszcza wzajemne oddziaływanie instytucji procesowych właściwych dla systemu prawa common law i civil law, działalność orzecznicza sądów i trybunałów międzynarodowych oraz dynamiczny rozwój orzecznictwa konstytucyjnego w zakresie szeroko rozumianego prawa represyjnego. W tym kontekście rozważać należy także projektowane zmiany przepisów kodeksu postępowania karnego, zmierzające m.in. w kierunku zwiększenia elementów kontradyktoryjnych postępowania sądowego.

Kontradyktoryjność jest jedną z najważniejszych cech współczesnego procesu karnego. Co więcej, w rozważaniach nad jej istotą i sposobem realizacji kryje się istota sporu o kierunki zmian procedury karnej. Dotychczasowy sposób realizacji kontradyktoryjności w polskim procesie karnym odbiega w istotnych elementach od klasycznego pojmowania kontradyktoryjności postępowania przed sądem. Decyduje o tym wpływ inkwizycyjnych w istocie elementów modelu postępowania przygotowawczego, oddziałujący paraliżująco na samodzielność procesową stron postępowania przed sądem w zakresie prowadzonego sporu, którego przedmiotem jest odpowiedzialność karna oskarżonego. Model ten prowadzi do dwukrotnego przeprowadzania postępowania dowodowego, z tym że postępowanie przed sądem jest często sprowadzone do ujawnienia albo powtórzenia dowodów zgromadzonych w toku śledztwa albo dochodzenia. Wpływa również na określenie roli sądu, nie tylko jako bezstronnego organu orzekającego o winie i karze, ale także zobowiązanego do poszukiwania dowodów winy i niewinności oskarżonego. Istniejący model zwalnia oskarżyciela z odpowiedzialności za oskarżenie, oskarżonego zaś stawia często w roli strony prowadzącej spór z sądem. Te uwarunkowania sprawiają, że mamy do czynienia z ułomną kontradyktoryjnością w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.

Dyskusja nad tym zagadnieniem jest szczególnie intensywna w ostatnich latach, przede wszystkim w związku z przygotowanym przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego projektem zmian kodeksu postępowania karnego. Projekt ten, jak wskazano w jego uzasadnieniu, zakłada zasadnicze zmiany postępowania jurysdykcyjnego w kierunku większej kontradyktoryjności, która stwarza najlepsze warunki do wyjaśnienia prawdy materialnej i najlepiej służy poszanowaniu praw uczestników postępowania. Konsekwencją tego założenia są istotne i głębokie modyfikacje, zwłaszcza w zakresie postępowania rozpoznawczego, odwoławczego, odpowiednie zmiany postępowania przygotowawczego, ukształtowanie na nowo pozycji procesowej stron postępowania, w tym zwłaszcza samodzielności oskarżonego i oskarżyciela, zmiany w zakresie stosowania środków przymusu, zakresu odszkodowania za niesłuszne stosowanie środków przymusowych, wreszcie eliminacja instytucji sprzyjających przewlekłości postępowania i wielu innych.

Modyfikacje te prowadzić będą bez wątpienia do zmian procesu karnego o charakterze modelowym. Nie budzi zatem zdziwienia, że sam projekt zmian, jak i jego założenia spotkały się z żywym zainteresowaniem i dyskusją w środowiskach naukowych oraz wśród praktyków. Centralnym ich punktem jest z oczywistych powodów kontradyktoryjność w nowym ujęciu. Okoliczność powyższa stała się powodem podjęcia przez Koło Nauk Penalnych „Iure et Facto” i Zakład Postępowania Karnego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu inicjatywy organizacji konferencji naukowej Ku kontradyktoryjności. Proces karny w świetle projektowanych zmian, która odbyła się w Poznaniu w dniach 22–23 kwietnia 2013 r. Udział wzięli w niej przedstawiciele Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, Prokuratury Generalnej, reprezentanci środowisk naukowych z całej Polski, a także praktycy – sędziowie, prokuratorzy, adwokaci i radcowie prawni oraz studenci. Prezentowana publikacja stanowi owoc tej konferencji i składa się z trzech zasadniczych części. Część I koncentruje się wokół istoty kontradyktoryjności, wskazując na istotę zmian oraz jej oddziaływanie na zmiany modelu procesu i wybranych instytucji procesowych. W części II zawarto opracowania dotyczące kontradyktoryjnego modelu rozprawy przed sądem pierwszej instancji i jego konsekwencji dla postępowania karnego, zarówno na etapie postępowania przed sądem, jak też postępowania przygotowawczego. Część III zawiera wybrane opracowania najmłodszych przedstawicieli nauki procesu karnego oraz członków kół naukowych, nadesłane w związku z konferencją.

Organizacja konferencji, a także wydanie tej publikacji nie byłoby możliwe bez zaangażowania i życzliwości wielu osób oraz instytucji. Podziękowania kieruję zatem do patronów honorowych konferencji: przewodniczącego Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego prof. Andrzeja Zolla oraz Dziekana Wydziału Prawa i Administracji UAM prof. Romana Budzinowskiego. Gorąco dziękuję głównym referentom: prof. Tomaszowi Grzegorczykowi, prof. Piotrowi Hofmańskiemu, prof. Cezaremu Kuleszy, prof. Jerzemu Skorupce oraz prof. Stanisławowi Waltosiowi za trud włożony w przygotowanie opracowań. Bardzo dziękuję Wydziałowi Prawa i Administracji UAM, Okręgowej Radzie Adwokackiej w Poznaniu oraz Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Poznaniu za wsparcie finansowe organizacji konferencji. Za owocną współpracę podziękowania należą się także patronowi medialnemu wydawnictwu Wolters Kluwer.

Sprawne odbycie konferencji możliwe było tylko przy zaangażowaniu i tytanicznej pracy organizatorów. Szczególne słowa podziękowania należą się mgr Piotrowi Karlikowi, doktorantowi w Zakładzie Postępowania Karnego UAM, rzeczywistemu koordynatorowi wszelkich prac. Ogromne słowa wdzięczności należą się także wszystkim członkom Koła Nauk Penalnych „Iure et Facto”, a zwłaszcza Marcie Kalembie, Radosławowi Ogielskiemu, Wojciechowi Steppie i Katarzynie Ząbek, łączącym znakomicie pasję naukową z rzetelnością pracy. Dziękuję pracownikom i doktorantom Zakładu Postępowania Karnego UAM, w tym mgr Martynie Kusak, za pomoc w organizacji tego wydarzenia i w pracach redakcyjnych.

W dniu 27 września 2013 r. uchwalono ustawę o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw, przewidującą wprowadzenie realnych zmian procesu karnego, zmierzających ku kontradyktoryjności jego etapu sądowego. Wypada zatem mieć nadzieję, że zawarte w tej książce opracowania okażą się dla Czytelnika materiałem do lepszego zrozumienia kierunku, istoty, zalet i zagrożeń nowych rozwiązań procesowych.

Paweł Wiliński

Poznań, 17 października 2013 r.

Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego działająca przy Ministrze Sprawiedliwości została powołana przez Prezesa Rady Ministrów w dniu 16 listopada 2009 r. Już na swoim pierwszym posiedzeniu plenarnym, w dniu 3 grudnia 2009 r. sformułowała priorytety swojego działania, uznając za swoje podstawowe zadanie wypracowanie kierunków zmian w zakresie procedury karnej, mających na celu skrócenie czasu trwania postępowań karnych. Komisja Kodyfikacyjna przyjęła również jako zasadę, iż przy tworzeniu ewentualnych rozwiązań współpracować będzie z możliwie jak najszerszym gronem przedstawicieli środowisk akademickich i szeroko rozumianych praktyków.

Prof. dr hab. Andrzej Zoll – Przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej oraz prof. dr hab. Piotr Hofmański – Wiceprzewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej, podczas spotkania z kierownictwem resortu sprawiedliwości, które odbyło się w grudniu 2009 r., przedstawili plan działań Komisji w zakresie prac nad nowelizacją postępowania karnego. W szczególności zaś, wskazali na potrzebę uzyskania opinii środowisk akademickich i środowisk praktyków, co do kierunków nowelizacji. W tym celu, wspólnie z kierownictwem Ministerstwa Sprawiedliwości zaplanowano trzy konferencje, poświęcone kolejno: modelowi postępowania przygotowawczego i sądowego, środkom przymusu oraz modelowi postępowania odwoławczego. Podczas konferencji miały zostać zaprezentowane i poddane dyskusji stanowiska wybranych przedstawicieli doktryny i praktyki, którzy prezentowaliby swoje opinie wobec sformułowanych przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego problemów występujących w polskim modelu postępowania karnego.

Podczas posiedzenia Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, w dniu 16 lutego 2010 r., odbyła się dyskusja nad pierwszym dokumentem problemowym, mającym stanowić podstawę do reformy modelu postępowania karnego, w szczególności zaś modelu postępowania przygotowawczego i sądowego. Dokument przygotowany przez prof. dr. hab. Piotra Hofmańskiego, a zatwierdzony przez Komisję Kodyfikacyjną, zawierający kluczowe pytania dotyczące kierunku zmiany modelu postępowania przygotowawczego, stał się podstawą do sformułowania zasadniczych kierunków zmian modelu postępowania karnego przez prof. dr. hab. Cezarego Kuleszę, prof. UWr dr. hab. Jerzego Skorupkę oraz SSN dr. Dariusza Świeckiego. Wyżej wymienieni przedstawili swoje zapatrywania na temat pożądanego kształtu modelu postępowania przygotowawczego i sądowego na pierwszej z cyklu konferencji organizowanych przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego, która odbyła się w dniu 30 marca 2010 r. w Warszawie. W zakresie sprawności postępowań karnych w świetle danych statystycznych, na ww. konferencji wystąpił także prof. dr hab. Andrzej Siemaszko – Dyrektor Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości. W konferencji udział wzięło około 30 reprezentantów środowisk akademickich oraz przedstawicieli zawodów prawniczych.

Kolejna konferencja poświęcona problematyce środków przymusu została zorganizowana w dniu 6 lipca 2010 r. w Warszawie. Na konferencji swoje referaty, dotyczące kierunków zmian w zakresie szeroko rozumianych środków przymusu procesowego, zaprezentowali: prof. UJ dr hab. Piotr Kardas, prokurator Bogusław Michalski – Dyrektor Departamentu Postępowania Przygotowawczego Prokuratury Generalnej oraz prof. WSHiP dr hab. Ryszard Stefański. Moderatorem dyskusji podczas konferencji był autor dokumentu problemowego, zawierającego kluczowe pytania co do ewentualnego kierunku zmian przepisów związanych ze środkami przymusu procesowego – prof. dr hab. Tomasz Grzegorczyk – członek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego.

Ostatnia z cyklu konferencji, obejmująca problematykę środków odwoławczych, odbyła się w dniu 28 września 2010 r. Swoje tezy co do kierunków zmian w modelu postępowania odwoławczego przedstawili: prof. UR dr hab. Monika Klejnowska, Aleksander Herzog – prokurator Prokuratury Generalnej, prof. UŁ dr hab. Jacek Izydorczyk oraz prof. dr hab. Kazimierz Marszał. Nad przebiegiem dyskusji czuwał Stanisław Zabłocki – Sędzia Sądu Najwyższego, a zarazem członek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego i jednocześnie autor dokumentu problemowego poświęconego modelowi postępowania odwoławczego, przyjętego przez Komisję Kodyfikacyjną.

Niezależnie od prowadzonych, w formie konferencji, konsultacji ze środowiskami prawniczymi, Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego na posiedzeniu w dniu 20 kwietnia 2010 r. podjęła decyzję o powołaniu zespołu, złożonego z członków Komisji, którego zadaniem miało być przeanalizowanie postulatów formułowanych w toku dyskusji nad poszczególnymi blokami zagadnień. Za zebranie i usystematyzowanie materiału, niezbędnego do pracy zespołu, w tym postulatów zgłoszonych podczas konferencji i w toku pozostałych konsultacji, odpowiedzialni byli: dr Paweł Czarnecki oraz dr Sławomir Steinborn.

Do powołanego w tym dniu zespołu, pod przewodnictwem prof. dr. hab. Piotra Hofmańskiego, składającego się pierwotnie z: prof. dr. hab. Tomasza Grzegorczyka, prof. dr. hab. Stanisława Waltosia, prof. UAM dr. hab. Pawła Wilińskiego i SSN Stanisława Zabłockiego, dołączyli także prof. UJ dr Włodzimierz Wróbel, SSA Kazimierz Postulski oraz w późniejszym czasie SSN Michał Laskowski. Prace zespołu wspomagali przez cały czas jego funkcjonowania również: dr hab. Małgorzata Wąsek-Wiaderek i Janusz Śliwa – prokurator prokuratury apelacyjnej.

Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego przyjęła jako zasadę, iż będzie sukcesywnie procedować nad materiałem, przygotowanym przez zespół pod przewodnictwem prof. dr. hab. Piotra Hofmańskiego. Pierwsza prezentacja prac zespołu, a zarazem pierwsza dyskusja w gronie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego nad projektem nowelizacji kodeksu postępowania karnego odbyła się już w dniu 19 października 2010 r. Prace w tym trybie kontynuowano na kolejnych posiedzeniach KKPK w dniach: 29–30 listopada 2010 r., 14 grudnia 2010 r., 18 stycznia 2011 r.

Na posiedzeniu plenarnym Komisji Kodyfikacyjnej, w dniu 22 lutego 2011 r., prof. dr hab. Andrzej Zoll – Przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej wraz z prof. dr hab. Piotrem Hofmańskim – Zastępcą Przewodniczącego Komisji Kodyfikacyjnej, przekazali na ręce pana Krzysztofa Kwiatkowskiego – Ministra Sprawiedliwości – gotowy materiał w postaci projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw wraz z uzasadnieniem.

W dniu 25 marca 2011 r. kierownictwo resortu sprawiedliwości podjęło decyzję o skierowaniu projektu ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw do konsultacji społecznych.

W dniu 5 kwietnia 2011 r. ww. projekt został skierowany do: I Prezesa Sądu Najwyższego, Krajowej Rady Sądownictwa, Prokuratora Generalnego, Krajowej Rady Prokuratury, Naczelnej Rady Adwokackiej, Krajowej Rady Radców Prawnych oraz organizacji związkowych i stowarzyszeń prokuratorskich, sędziowskich i referendarskich. Projekt przekazano również do zaopiniowania Radzie Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów.

Nadto projekt przekazano prezesom wszystkich 11 sądów apelacyjnych i 11 prokuratorom apelacyjnym, jak również prezesom wszystkich 45 sądów okręgowych i 45 prokuratorom okręgowym.

W toku konsultacji społecznych uzyskano odpowiedzi, zawierające ponad 700 uwag o charakterze modelowym, jak również odnoszących się do szczegółowych rozwiązań projektu.

Zespół procesowy pod przewodnictwem prof. dr. hab. Piotra Hofmańskiego analizował nadesłane uwagi, zaś Komisja Kodyfikacyjna w pełnym składzie prowadziła dyskusję nad kolejnymi materiałami prezentowanymi przez zespół na posiedzeniach w dniach: 25–27 lipca 2011 r., 13 września 2011 r., 18 października 2011 r. oraz 15–16 listopada 2011 r.

Po przeanalizowaniu wszelkich uwag, w dniu 20 grudnia 2011 r. projekt ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw został przekazany ponownie przez prezydium Komisji Kodyfikacyjnej – Jarosławowi Gowinowi – Ministrowi Sprawiedliwości.

W dniu 8 lutego 2012 r. Zespół ds. Programowania Prac Rządu, w oparciu o Regulamin pracy Rady Ministrów, uznając wagę dokumentu, podjął decyzję o konieczności przygotowania założeń do projektu ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw.

W dniu 17 lutego 2012 r. Minister Sprawiedliwości skierował opracowany projekt założeń projektu ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw do uzgodnień międzyresortowych. Zaznaczyć należy, że podstawą opracowywanego projektu założeń w zakresie rozwiązań proceduralnych był projekt Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego, uzupełniony o dodatkowe rozwiązania, które obejmowały m.in. kwestie karno-materialne.

Jednocześnie Ministerstwo Sprawiedliwości rozpoczęło dodatkowe konsultacje społeczne w sprawie projektu, organizując spotkania z przedstawicielami sądów i prokuratur poszczególnych szczebli. Spotkania takie odbyły się w dniach:

W związku z decyzją Adama Jassera o konieczności uzupełnienia projektu założeń projektu ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw, zmodyfikowany dokument wysłano ponownie do uzgodnień międzyresortowych, w dniu 23 marca 2012 r.

W dniu 5 kwietnia 2012 r. projekt założeń projektu ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw, przesłano pod obrady Komitetu Stałego Rady Ministrów, z częściowymi rozbieżnościami w zakresie stanowisk Ministra Sprawiedliwości, ze stanowiskami Ministra Finansów i Prezesa Rządowego Centrum Legislacji.

W dniu 19 kwietnia 2012 r. Komitet Stały Rady Ministrów przyjął i rekomendował Radzie Ministrów założenia projektu ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw. Jednocześnie zobowiązał Ministra Sprawiedliwości do uzupełnienia dokumentu o wyniki konsultacji społecznych oraz Prezesa Rządowego Centrum Legislacji do wykonania dodatkowych analiz w zakresie projektu.

W dniu 23 kwietnia 2012 r., wykonując zalecenia Komitetu Stałego Rady Ministrów, projekt założeń projektu ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw przekazano Sekretarzowi Rady Ministrów z prośbą o poddanie go pod obrady Rady Ministrów.

Rada Ministrów, na posiedzeniu w dniu 9 maja 2012 r., przyjęła założenia projektu ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw.

Opracowany na ich podstawie projekt, który po uzupełnieniu o rozwiązania karno-materialne otrzymał tytuł – projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw, w dniu 5 czerwca 2012 r. skierowano do kolejnych konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych. W trakcie tych konsultacji wpłynęło ok. 500 uwag co do szczegółowych rozwiązań projektu.

W dniu 22 czerwca 2012 r. odbyło się spotkanie przedstawicieli Ministra Finansów z przedstawicielami resortu sprawiedliwości, mające na celu uzgodnienie stanowisk co do kosztów nowelizacji, zaś w dniu 11 lipca 2012 r. odbyła się międzyresortowa komisja uzgodnieniowa co do projektu.

W dniu 2 sierpnia 2012 r. Minister Sprawiedliwości skierował pod obrady Komitetu Stałego Rady Ministrów projekt ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw.

Komitet Stały Rady Ministrów na posiedzeniu w dniu 23 sierpnia 2012 r. zdecydował o powołaniu zespołu roboczego pod przewodnictwem Wiceprzewodniczącego Stałego Komitetu Rady Ministrów – Adama Jassera z udziałem przedstawicieli Ministra Sprawiedliwości, Ministra Finansów, Ministra Obrony Narodowej, Ministra Spraw Zagranicznych oraz Prezesa Rządowego Centrum Legislacji w celu dodatkowego przeanalizowania zgłoszonych przez resorty uwag.

Spotkanie Zespołu odbyło się w dniu 30 sierpnia 2012 r. w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Ze strony Komisji Kodyfikacyjnej w posiedzeniu zespołu wziął udział prof. UAM dr hab. Paweł Wiliński.

Po posiedzeniu zespołu i uzgodnieniu stanowisk, Minister Sprawiedliwości w dniu 6 września 2012 r. skierował ponownie projekt pod obrady Komitetu Stałego Rady Ministrów, który na posiedzeniu w dniu 13 września 2012 r. zdecydował o przyjęciu i rekomendowaniu Radzie Ministrów projektu ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw, pozostawiając Radzie Ministrów rozstrzygnięcie kluczowych wątpliwości Prezesa Rządowego Centrum Legislacji.

W dniach od 19–21 września 2012 r. odbyły się posiedzenia Komisji Prawniczej, której przedmiotem obrad był projekt ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw.

Przygotowany tekst, poddany analizie Komisji Prawniczej otrzymał tytuł: projekt ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny i niektórych innych ustaw, i w dniu 4 października 2012 r. został przekazany pod obrady Rady Ministrów, która na posiedzeniu w dniu 9 października 2012 r. przyjęła projekt.

W dniu 8 listopada 2012 r. Donald Tusk – Prezes Rady Ministrów podpisał pismo przekazujące projekt ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny i niektórych innych ustaw pod obrady Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.

W dniu 12 listopada 2012 r. skierowano projekt do pierwszego czytania na 28 posiedzeniu plenarnym Sejmu, który w dniu 7 grudnia 2012 r. zdecydował o skierowaniu projektu do prac w Komisji Nadzwyczajnej ds. zmian w kodyfikacjach (złożony wniosek o odrzucenie projektu w pierwszym czytaniu został odrzucony – oddano 147 głosy za odrzuceniem projektu, 288 głosów przeciw, przy 3 głosach wstrzymujących się).

W dniu 13 grudnia 2012 r. Komisja Nadzwyczajna ds. zmian w kodyfikacjach pod przewodnictwem posła Krzysztofa Kwiatkowskiego podjęła decyzję o skierowaniu projektu ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny i niektórych innych ustaw (projekt otrzymał nr druku 870, podjęto również decyzję o łącznym rozpoznaniu go z poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, druk nr 945, oraz poselskim projektem ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny, druk sejmowy nr 378) do podkomisji stałej ds. prawa karnego pod przewodnictwem posła Jerzego Kozdronia, obecnie Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości.

W dniu 22 stycznia 2013 r. odbyło się dodatkowe posiedzenie Komisji Nadzwyczajnej ds. zmian w kodyfikacjach poświęcone wysłuchaniu podmiotów zainteresowanych rozwiązaniami projektu. W posiedzeniu udział wzięli: Prokurator Generalny, przedstawiciele: Krajowej Rady Sądownictwa, Krajowej Rady Prokuratury, Naczelnej Rady Adwokackiej, Krajowej Rady Radców Prawnych oraz stowarzyszeń i związków grupujących reprezentantów sądownictwa, prokuratury, organizacji społecznych oraz przedsiębiorców. Ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości w debacie nad projektem wziął udział dr hab. Michał Królikowski – Podsekretarz Stanu, który również został upoważniony przez Ministra Sprawiedliwości do reprezentowania resortu sprawiedliwości we wszystkich późniejszych pracach parlamentarnych dotyczących projektu.

Posiedzenia podkomisji stałej ds. prawa karnego w sprawie ww. projektu odbywały się w dniach: 14–15, 19, 26 marca 2013 r., w dniach 16, 23, 24 kwietnia 2013 r. oraz w dniach 14–15 i 28 maja 2013 r.

Sprawozdanie z prac podkomisji ds. prawa karnego, obejmujące projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego (kolejna zmiana tytułu ustawy), w dniu 28 maja 2013 r. przekazano pod obrady Komisji Nadzwyczajnej ds. zmian w kodyfikacjach, która procedowała nad projektem w dniach: 13 czerwca 2013 r. oraz w dniach: 9 i 11 lipca 2013 r.

W dniu 23 lipca 2013 r. Komisja Nadzwyczajna ds. zmian w kodyfikacjach przyjęła sprawozdanie w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 1586).

Drugie czytanie na posiedzeniu plenarnym Sejmu odbyło się w dniu 27 sierpnia 2013 r. W jego toku zgłoszono 22 poprawki, które zostały rozpatrzone w dniu 28 sierpnia 2013 r. przez Komisję Nadzwyczajną ds. zmian w kodyfikacjach. Komisja zdecydowała o przyjęciu części poprawek.

Trzecie czytanie i zarazem głosowanie nad przyjęciem i odrzuceniem części poprawek, a następnie całej ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw odbyło się w dniu 30 sierpnia 2013 r. Za przyjęciem ustawy głosowało 265 posłów, przeciwko było 153, zaś 26 wstrzymało się od głosu.

W dniu 2 września 2013 r. przyjętą ustawę przekazano Prezydentowi RP oraz do Senatu RP. W dniach 10 i 18 września odbyły się posiedzenia połączonych senackich Komisji: Ustawodawczej i Praw Człowieka, Praworządności i Petycji dotyczące ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw (druk senacki nr 430). Połączone Komisje przyjęły sprawozdanie co do ustawy wraz z wnioskami mniejszości w dniu 18 września 2013 r. (druk senacki nr 430A) – zgłoszono 23 poprawki. Podczas drugiego czytania na posiedzeniu plenarnym Senatu w dniu 19 września 2013 r. zgłoszone zostały dalsze poprawki, które były przedmiotem sprawozdania połączonych senackich Komisji: Ustawodawczej i Praw Człowieka, Praworządności i Petycji dotyczące ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw (druk senacki nr 430Z). W dniu 20 września 2013 r. Senat podjął uchwałę w sprawie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego – zgłaszającą 27 poprawek do tej ustawy. W dniu 24 września 2013 r. Komisja Nadzwyczajna ds. zmian w kodyfikacjach przyjęła sprawozdanie w przedmiocie uchwały senackiej. W dniu 27 września 2013 r. Sejm RP na posiedzeniu plenarnym przyjął część poprawek Senatu RP. Ustawa, którą w dniu 30 września 2013 r. przekazano do podpisu Prezydentowi RP, została opublikowana w dniu 25 października 2013 r. w Dz. U. poz. 1247.

– 16 listopada 2009 r. – powołanie prof. dr. hab. Andrzeja Zolla do pełnienia funkcji Przewodniczącego KKPK

– 2 grudnia 2009 r. – powołanie prof. dr. hab. Piotra Hofmańskiego – Zastępcy Przewodniczącego KKPK i pozostałych członków KKPK

– 3 grudnia 2009 r. – pierwsze posiedzenie plenarne KKPK, na którym przyjęto priorytety KKPK w zakresie postępowania karnego

– 16 lutego 2010 r. – przyjęcie przez KKPK dokumentu problemowego w dziedzinie postępowania przygotowawczego i sądowego

– 30 marca 2010 r. – pierwsza konferencja KKPK poświęcona modelowi postępowania przygotowawczego i sądowego

– 20 kwietnia 2010 r. – powołanie zespołu procesowego pod przewodnictwem prof. dr. hab. Piotra Hofmańskiego, przyjęcie przez KKPK dokumentu problemowego w dziedzinie środków przymusu

– 18 maja 2010 r. – przyjęcie przez KKPK dokumentu problemowego w dziedzinie modelu postępowania odwoławczego

– 6 lipca 2010 r. – druga konferencja KKPK poświęcona środkom przymusu procesowego,

– 28 września 2010 r. – trzecia konferencja KKPK poświęcona modelowi postępowania odwoławczego

– 19 października 2010 r. – pierwsza prezentacja projektu opracowanego przez zespół prof. dr. hab. Piotra Hofmańskiego

– 22 lutego 2011 r. – przekazanie przez KKPK projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw Ministrowi Sprawiedliwości

– 5 kwietnia 2011 r. – rozpoczęcie konsultacji społecznych nad projektem

– 25–26 lipca 2011 r. do 20 grudnia 2011 r. – analiza uwag do projektu, zakończona ponownym przekazaniem dokumentu Ministrowi Sprawiedliwości

– 17 lutego 2012 r. – skierowanie projektu założeń projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw do uzgodnień międzyresortowych

– 19 kwietnia 2012 r. – przyjęcie projektu założeń projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw przez Komitet Stały Rady Ministrów

– 9 maja 2012 r. – przyjęcie projektu założeń projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw przez Radę Ministrów

– 5 czerwca 2012 r. – skierowanie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw do konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych

– 13 września 2012 r. – przyjęcie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw przez Komitet Stały Rady Ministrów

– 9 października 2012 r. – przyjęcie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny i niektórych innych ustaw przez Radę Ministrów

– 8 listopada 2012 r. – skierowanie projektu do Sejmu RP

– 7 grudnia 2012 r. – pierwsze czytanie na posiedzeniu plenarnym Sejmu RP

– styczeń – lipiec 2013 r. prace nad projektem w sejmowej podkomisji ds. prawa karnego i Komisji Nadzwyczajnej ds. zmian w kodyfikacjach

– 27 sierpnia 2013 r. – drugie czytanie na posiedzeniu plenarnym Sejmu RP

– 30 sierpnia 2013 r. – trzecie czytanie na posiedzeniu plenarnym Sejmu RP i przyjęcie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw

– 2 września 2013 r. – przekazano ustawę Prezydentowi RP i Senatowi RP

– 10 i 18 września 2013 r. – posiedzenia połączonych senackich Komisji: Ustawodawczej i Praw Człowieka, Praworządności i Petycji poświęcone ustawie o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw

– 19 września 2013 r. – drugie czytanie na posiedzeniu plenarnym Senatu RP

– 20 września 2013 r. – trzecie czytanie na posiedzeniu plenarnym Senatu RP przyjmujące poprawki do ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw

– 24 września 2013 r. – posiedzenie Komisji Nadzwyczajnej ds. zmian w kodyfikacjach i przyjęcie sprawozdania w sprawie uchwały Senatu

– 27 września 2013 r. – rozpatrzenie na posiedzeniu plenarnym Sejmu uchwały Senatu

– 30 września 2013 r. – przekazanie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw Prezydentowi RP do podpisu

– 18 października 2013 r. – podpisanie ustawy przez Prezydenta RP

– 25 października 2013 r. – publikacja ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw w Dz. U. poz. 1247.

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw przewiduje gruntowne przemodelowanie postępowania jurysdykcyjnego w kierunku większej kontradyktoryjności, która – jak słusznie podkreśla się w jego uzasadnieniu – stwarza najlepsze warunki do wyjaśnienia prawdy materialnej i najlepiej służy poszanowaniu praw uczestników postępowania . Proponowane zmiany w zakresie postępowania przygotowawczego mają bardzo ograniczony charakter, co było świadomym zabiegiem twórców projektu, gdyż chodziło o jego nowe ukształtowanie tylko w zakresie niezbędnym dla zbudowania modelu kontradyktoryjnej rozprawy . Jest to założenie niesłuszne, gdyż nieprzebudowanie gruntownie modelu tego postępowania utrudni zrealizowanie w pełni kontradyktoryjnej rozprawy głównej i nie usprawni całego postępowania, a może nawet doprowadzić do znacznej jego niewydolności.

Proponowane zmiany w zakresie postępowania przygotowawczego, poza nowym i trafnym określeniem celu postępowania, nie dotykają jego istoty. W gruncie rzeczy pozostaje nadal postępowaniem, w którym muszą być wykonane w dotychczasowej formie czynności dowodowe, co spowoduje, że całe postępowanie dowodowe będzie powtarzane na rozprawie przez sądem. Tym samym zostanie zniweczony cel zmian, jakim w zamierzeniu twórców noweli była likwidacja dublowania tych czynności. W uzasadnieniu projektu wprost podniesiono, że: „Wadą obecnego modelu postępowania w sprawach karnych jest to, że z jednej strony w toku postępowania przygotowawczego zmierza się do możliwie wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy i zabezpieczenia w możliwie szerokim zakresie dowodów dla sądu, z drugiej zaś całe postępowanie dowodowe powtarzane jest w toku postępowania sądowego” .

Zagadnienie kontroli legalności dowodów służących tworzeniu podstawy faktycznej orzeczenia ukazuje charakterystyczne dla nauki procesu karnego napięcie pomiędzy naczelnymi zasadami procesowymi. Kwestia dopuszczalności procesowej materiału dowodowego zgromadzonego z naruszeniem przepisów prawa jest w dużej mierze problemem aksjologicznym. Ustawodawca na etapie stanowienia prawa, a organ procesowy na etapie jego stosowania, rozstrzygnąć muszą konflikt pomiędzy dążeniem do ustalenia prawdy materialnej a poszanowaniem podstawowych praw człowieka. Scharakteryzowany konflikt dotyczy również relacji pomiędzy celami procesu w postaci realizacji sprawiedliwości materialnej oraz sprawiedliwości formalnej (proceduralnej).

Problematyka dopuszczalności wykorzystania dowodów zgromadzonych w sposób nielegalny była do tej pory uregulowana wyłącznie parcjalnie (art. 170 k.p.k., zakazy dowodowe). Częściowa regulacja przedmiotowego zagadnienia skutkuje powstaniem sporów interpretacyjnych w doktrynie i judykaturze. Jednym z możliwych sposobów rozstrzygnięcia węzłowego problemu wykładniczego jest propozycja legislacyjna Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego . Projekt nowelizacji k.p.k. zawiera rozwiązanie, którego pierwotną funkcją było prewencyjne oddziaływanie na uczestników procesu będące refleksem rozszerzenia możliwości wykorzystywania dowodów prywatnych w procesie karnym. Modelowy zwrot ku zasadzie kontradyktoryjności powoduje bowiem konieczność zapewnienia instrumentarium prawnego dla zwiększonej aktywności dowodowej stron, która to aktywność wymaga zarazem demarkacji granic możliwości wykorzystania rezultatów podejmowanych czynności poszukujących dowodów. Uboczną funkcją projektowanego przepisu ma być, w świetle uzasadnienia nowelizacji, określenie granic dopuszczalności wykorzystania dowodów zaprezentowanych przez oskarżyciela, co obecnie w ogóle nie jest w k.p.k. uregulowane i co jest źródłem poważnych rozbieżności w piśmiennictwie prawniczym oraz judykaturze .

Rozważania zawarte w artykule obejmują w pierwszej kolejności genezę zjawiska normatywnego eliminowania z procesu dowodów bezpośrednio i pośrednio nielegalnych. W drugiej kolejności przeprowadzona zostanie analiza obowiązującego stanu prawnego oraz propozycji jego zmian wraz z nakreśleniem rozbieżności stanowisk prezentowanych w doktrynie i judykaturze. Wnioski dogmatyczne poparte analizą orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dowiodą potrzeby podjęcia inicjatywy legislacyjnej i będą stanowiły punkt wyjściowy do oceny propozycji KKPK.

Polska znajduje się na czwartym miejscu wśród Państw objętych jurysdykcją Europejskiego Trybunału Praw Człowieka pod względem liczby orzeczeń stwierdzających naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i plasuje się tuż za Turcją, Włochami i Rosją . Od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia 2011 r. Trybunał ogłosił 71 wyroków w sprawach polskich, z czego 46 dotyczyło wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. W 2012 r. wydał natomiast 74 wyroki w sprawach polskich, z których 33 dotyczyły wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych.

Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: ETPC lub Trybunał) wielokrotnie orzekał o naruszeniu przez Polskę prawa do rzetelnego procesu sądowego, zagwarantowanego w art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (dalej: Konwencja). Tylko do 2011 r. Trybunał wydał przeciwko Polsce 92 wyroki stwierdzające naruszenie prawa do rzetelnego postępowania (w sprawach cywilnych i karnych łącznie) oraz 412 wyroki dotyczące przewlekłości postępowań . Wyroki dotyczące naruszenia art. 6 Konwencji stanowiły 53% wszystkich wyroków Trybunału zapadających przeciwko Polsce .

Orzeczeniom ETPC można przypisać walor uniwersalności w zakresie tworzonych standardów i wykładni norm konwencyjnych. Trybunał nie jest bowiem sądem odwoławczym od orzeczeń sądów krajowych. Co do zasady, Trybunału nie dokonuje oceny podnoszonych w skargach konkretnych błędów sądu krajowego dotyczących ustalonych faktów lub zastosowanego prawa, z wyjątkiem sytuacji, w których błędy te mogą naruszać prawa i wolności chronione Konwencją . Dlatego też orzeczenia Trybunału można traktować jako swego rodzaju dyrektywy, które powinny wpływać na dyskusję o nowych modelach postępowania.

Problem ten niewątpliwie dostrzegła Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego (dalej: KKPK), opracowująca projekt nowelizujący procedurę karną. Jednym z założeń nowelizacji kodeksu postępowania karnego, podkreślanym w uzasadnieniu do projektu, jest bowiem „przystosowanie polskiej procedury karnej do wymogów wynikających z bogatego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, ogłoszonego w sprawach polskich” . Projektodawcy nie tylko tak zidentyfikowali cel projektowanych zmian, ale również poświęcili cały rozdział uzasadnienia projektu na wskazanie standardów strasburskich, które projektowane zmiany realizują .

Mając na względzie powyższe uzasadnienie wprowadzanych zmian wydaje się w pełni pożądanym wskazanie ostatnio stwierdzonych naruszeń art. 6 w sprawach polskich , a następnie odpowiedź na pytanie, czy nowy model postępowania zapobiegnie podobnym wyrokom i czy projektodawcy za pomocą odpowiednich środków reagują na wskazywane przez Trybunał problemy. Taka analiza pozwoli też lepiej odczytać praktyczne znaczenie projektowanych zmian.

Przygotowany przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego projekt zmian w polskiej procedurze karnej wprowadza szereg rozwiązań o charakterze kontradyktoryjnym, nie zrywając jednak w zupełności z modelem inkwizycyjnym procesu. Dotyczy to w szczególności metod stosowanych na etapie postępowania przygotowawczego. Na tym tle może dochodzić do zaburzenia „równości broni”, która jest nieodzownym elementem kontradyktoryjnego sporu . Organy ścigania z oczywistych względów dysponują nieporównywalnie bardziej zaawansowanymi środkami pozyskiwania informacji o sprawie niż obrońcy. Choć zgodnie z założeniami Komisji Kodyfikacyjnej przedsądowe postępowanie dowodowe winno być ograniczone do minimum, to w praktyce prokuratura może dążyć do zmaksymalizowania swojej wiedzy o zdarzeniu jeszcze przed zgłoszeniem aktu oskarżenia.

Model kontradyktoryjny właściwy dla anglosaskiej kultury prawnej zakłada mocno ograniczone postępowanie dowodowe na etapie przygotowawczym. Przeprowadzanie dowodów dopiero przed ławą przysięgłych jest ze wszech miar celowe, gdyż jedynie w ten sposób zasiadający w niej obywatele mogą zostać przekonani co do tez lansowanych przez oskarżyciela. Prokurator nie ma absolutnie żadnego interesu w tym, by materiał dowodowy z postępowania przygotowawczego przenosić na etap sądowy w formie protokołów, nagrań itp. Wyrosły z tradycji model postępowania oparty jest na przekonaniu o słuszności sądów wydawanych przez współobywateli. To ławnicy mają ocenić dowody .

Tymczasem, w przypadku proponowanej nowelizacji kontradyktoryjność ma być przede wszystkim lekiem na przewlekłość postępowania karnego . Wprowadzenie sporności stanowi tu środek do realizacji celu, którym jest skrócenie czasu rozpoznania sprawy. Jednocześnie, samo postępowanie przygotowawcze ulegnie niewielkim przekształceniom – prokuratur nadal będzie jego gospodarzem. Zarówno możliwość przeprowadzania dowodów, jak i późniejsze wprowadzanie ich do postępowania sądowego zostanie ograniczone w niewielkim stopniu, jeśli zestawić je z obecnie obowiązującymi regulacjami.

Zdaje się, że za najistotniejszą zmianę, do której dojdzie w wyniku prowadzenia noweli, a która dotyczy gromadzenia materiału dowodowego, uznać należy swoistą rewolucję w motywacji organów ścigania. Skoro od ich postawy zależeć będzie wynik procesu, to naturalnym jest, że prowadzący postępowanie będą dążyli do zmaksymalizowania swoich szans na zwycięstwo przy wykorzystaniu rozwiązań, jakie przewiduje kodeks postępowania karnego. Nie bez znaczenia jest także fakt, że niezmieniony pozostaje sposób oceny organów ścigania, oparty przede wszystkim na statystyce spraw zakończonych skazaniem .

Należy postawić tezę, że wprowadzenie znowelizowanego k.p.k. nie przyczyni się do przyspieszenia postępowania, gdyż okres postępowania przygotowawczego ulegnie w praktyce wydłużeniu, doprowadzając jednocześnie do zaburzenia równowagi stron. Aby temu zapobiec, należy umocnić pozycję oskarżonego na etapie przygotowawczym.

Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego jako jeden z głównych celów projektowanej nowelizacji polskiej procedury karnej stawia sobie istotne zwiększenie kontradyktoryjności postępowania sądowego . Głównym sposobem osiągnięcia tego założenia ma być zmiana art. 167 k.p.k. Obecnie przepis ten zakłada możliwość przeprowadzenia dowodu zarówno na wniosek strony, jak i z urzędu. Ten drugi sposób, zdaniem twórców projektu nowelizacji, skutecznie uniemożliwia realizację zasady kontradyktoryjności . Wydaje się, że rzeczywiście możliwość przeprowadzania dowodu przez sąd nie zachęca stron do aktywnego udziału w postępowaniu. Należy jednak zastanowić się, czy proponowana przez Komisję Kodyfikacyjną zmiana tego przepisu , poprzez praktycznie pozbawienie sądu możliwości przeprowadzania dowodów z własnej inicjatywy, będzie korzystna z punktu widzenia dobra wymiaru sprawiedliwości. Proponowane w projekcie nowelizacji ograniczenie inicjatywy dowodowej sądu wcale nie musi prowadzić do wzmocnienia kontradyktoryjności. W pierwszej kolejności trzeba podkreślić, że pozbawienie sądu inicjatywy dowodowej może prowadzić do naruszenia zasady prawdy materialnej. Ta ostatnia, zdaniem doktryny, zajmuje nadrzędną pozycję w procesie karnym . Potrzeba jej przestrzegania uzasadnia więc wyjątkowe odstępstwa od kontradyktoryjności. Wydaje się, że ustawodawca powinien dążyć do znalezienia tzw. „złotego środka” w realizacji obu tych zasad. Bez wątpienia pożądane jest osiągnięcie kontradyktoryjności w jak najszerszej postaci, ale tylko jeśli będzie to pozostawać w zgodzie z prawdą materialną. Najwłaściwsze więc będzie znalezienie rozwiązania, które pozwoli zaktywizować strony postępowania karnego przy jednoczesnej rezygnacji z istotnego ograniczenia możliwości działania przez sąd z urzędu, co wydaje się możliwe.

Ograniczenie inicjatywy dowodowej sądu ma na celu również przyspieszenie oraz usprawnienie procesu karnego. Jest to jedno z najważniejszych zadań projektowanej nowelizacji . Wypada jednak podkreślić, że twórcy projektu nie wykazali należytej konsekwencji przy próbie zrealizowania tego założenia. W tej sytuacji, pozbawienie sądu inicjatywy dowodowej przy takim ukształtowaniu niektórych innych przepisów, w istocie nie doprowadzi do usprawnienia procesu, ale być może nawet go wydłuży.

W marcu i kwietniu 2013 r. wśród sędziów Sądu Rejonowego Poznań – Stare Miasto w Poznaniu, Sądu Okręgowego w Poznaniu i Sądu Apelacyjnego w Poznaniu oraz wśród prokuratorów Prokuratury Rejonowej Poznań – Stare Miasto w Poznaniu, Prokuratury Okręgowej w Poznaniu i Prokuratury Apelacyjnej w Poznaniu zostały przeprowadzone badania ankietowe dotyczące opinii o projekcie nowelizacji kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.), przygotowanej przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Karnego (dalej: KKPK) działającą przy Ministrze Sprawiedliwości . Celem badania było przedstawienie nastawienia środowisk prawniczych do proponowanych zmian postępowania karnego, które to nastawienie może mieć niebagatelny wpływ na recepcję tych zmian i sposób ukształtowania procesu w praktyce. Podczas konferencji często wskazywano na mentalność praktyków jako czynnik, który będzie decydującym w kwestii tego, czy postulat zwiększenia kontradyktoryjności zostanie zrealizowany. Jak się wydaje, przeprowadzone przez nas badania mogą być odzwierciedleniem tego czynnika.

Ankieta składała się z jedenastu pytań zamkniętych z trzema bądź czterema propozycjami odpowiedzi. W metryce należało wskazać płeć, jednostkę organizacyjną oraz staż pracy w zawodzie. Pytania odnosiły się do ogólnych założeń powyższego projektu nowelizacji oraz do zmian konkretnych przepisów k.p.k.

Ankiety wypełniło 17 sędziów oraz 47 prokuratorów, jednak już na wstępie wymaga podkreślenia, iż nie zawsze liczba odpowiedzi do poszczególnych pytań zgadza się z ogólną liczbą ankietowanych, ponieważ w kilku przypadkach pytania pozostawiono bez żadnej odpowiedzi.

Odpowiedzi zostaną przedstawione na dwa sposoby: w tekście można znaleźć wyniki procentowe badań (z wynikiem zaokrąglonym do dziesiątych części procenta) wraz z komentarzem autorów badania, natomiast na wykresy kolumnowe naniesiono wyniki w liczbach bezwzględnych.