Radziewicz Piotr (red.), Tuleja Piotr (red.), Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego czerwiec 2015 - marzec 2016
Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego czerwiec 2015 - marzec 2016
Wprowadzenie
Po 25 latach od rozpoczęcia transformacji ustrojowej wydawało się, że podstawowe zasady konstytucyjne oraz mechanizmy ich sądowej ochrony są w Polsce ugruntowane. Obecny kryzys stawia pod znakiem zapytania realizację tych zasad i mechanizmów. Oddajemy do rąk czytelnika publikację dokumentującą najgłębszy kryzys konstytucyjny III RP. Związany był on początkowo z wyborem sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Stosunkowo szybko przekształcił się jednak w kryzys dotyczący ustrojowych podstaw działania Trybunału i braku możliwości sprawowania przez Trybunał jego podstawowych konstytucyjnych zadań.
Poszukiwanie wszystkich źródeł kryzysu konstytucyjnego wymagałoby analiz prowadzonych na wielu płaszczyznach przez przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych. Celem niniejszego opracowania jest nie tyle odpowiedź na pytanie, co było przyczyną kryzysu, co raczej udokumentowanie jego przebiegu. Pierwsze jego symptomy uwidoczniły się w trakcie prac nad ustawą z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Początkowo przebiegały one podobnie jak prace prowadzone nad obowiązującą poprzednio ustawą z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Prace zostały zainicjowane w Trybunale Konstytucyjnym. Propozycje legislacyjne sformułowane w Trybunale zostały w większości zaakceptowane przez Prezydenta, który wystąpił z inicjatywą ustawodawczą. Trudno w chwili obecnej odpowiedzieć na pytanie, dlaczego w Sejmie VII kadencji prace nad projektem ustawy trwały ponad dwa lata. Przyspieszenie tych prac nastąpiło dopiero w marcu 2015 r. Uchwalenie ustawy, prace w Senacie oraz podpisanie przez Prezydenta przypadły na okres kampanii wyborczej. Istotne znaczenie dla kryzysu konstytucyjnego miała propozycja wprowadzenia do ustawy art. 137, mająca stworzyć ówczesnemu Sejmowi możliwość wyboru sędziów na stanowiska opróżnione w okresie prac Sejmu kolejnej kadencji. Dlatego też punktem wyjścia naszego raportu jest przedstawienie prac nad art. 137 ustawy z dnia 25 czerwca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Raport zamyka przedstawienie skutków wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 marca 2016 r.
Raport obejmuje zagadnienia związane z przygotowaniem, uchwaleniem oraz oceną zgodności z Konstytucją ustaw z dnia 13 listopada 2015 r. oraz z dnia 22 grudnia 2015 r. nowelizujących ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. Celem raportu jest dokumentacja kryzysu konstytucyjnego, swego rodzaju studium przypadku, prezentacja motywów i ratio regulacji, a także pokazanie praktyki legislacyjnej oraz przesłanek podejmowania decyzji prawodawczej przez Sejm oraz przesłanek i konsekwencji wyroków Trybunału Konstytucyjnego. Celem raportu jest również ukazanie jakości prawniczych argumentów, pojmowanie standardów państwa prawa oraz kultury politycznej.
Pierwszy tom to opracowania autorskie, opisujące przebieg procesu legislacyjnego i procesu orzeczniczego TK. Prezentujemy najważniejsze sporne problemy uchwalanych regulacji oraz aktualne stanowisko TK w sprawie jego pozycji ustrojowej, statusu sędziów TK, zasad organizacji i działania. Poszczególne rozdziały opierają się na podobnym schemacie prezentacji poszczególnych zagadnień: prezentacja prac legislacyjnych, stanowisk uczestników sporu przez TK, postępowania w TK oraz omówienie skutków jego wyroków. Prezentujemy też ekspertyzy sporządzane na potrzeby rządu, Sejmu oraz innych uczestników postępowania, które stanowiły uzasadnienie dla podejmowanych decyzji prawodawczych lub następcze usprawiedliwienie decyzji już podjętych. W poszczególnych rozdziałach wyodrębnione zostało ratio legis poszczególnych zmian, dotyczące ich wątpliwości konstytucyjne oraz sposób ich rozstrzygania przez Trybunał Konstytucyjny. Niektóre rozdziały, ze względu na specyfikę omawianych zagadnień, charakteryzują się bardziej złożoną strukturą.
Integralną częścią raportu jest jego tom drugi, zawierający dostępne w domenie publicznej dokumenty i materiały wytworzone w związku z uchwalaniem i oceną konstytucyjności wskazanych wyżej ustaw. Staraliśmy się zgromadzić wszystkie materiały, gdyż dopiero zebranie ich w jednym miejscu i powiązanie z zagadnieniami analizowanymi w pierwszym tomie raportu umożliwia ukazanie dynamiki zmian, ich intensywności i zakreślenie pełnego katalogu problemów związanych z kryzysem konstytucyjnym. Ze względu na objętość zgromadzonych materiałów tom drugi dostępny będzie tylko w formie elektronicznej.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 marca 2016 r. i jego następstwa wyznaczają istotną cezurę sporów toczonych wokół Trybunału Konstytucyjnego. Spory te ujawniają wszystkie zasadnicze problemy konstytucyjne składające się na obecny kryzys ustrojowy. Dlatego też wyznaczają one ramy czasowe naszego raportu. Zdajemy sobie jednak sprawę, że kryzys konstytucyjny wykracza poza te ramy i z pewnością konieczne będzie dalsze jego dokumentowanie.
Piotr Radziewicz
Piotr Tuleja
Kalendarium wydarzeń
11.07.2013 | Prezydent wniósł do Sejmu projekt ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Założenia projektu przygotowywał zespół pod kierownictwem Prezesa Trybunału. W skład zespołu wchodzili m.in. sędziowie w stanie spoczynku |
29.08.2013 | Sejm rozpoczął prace nad projektem ustawy o Trybunale Konstytucyjnym |
10.05.2015 | Pierwsza tura wyborów prezydenckich, którą wygrywa Andrzej Duda |
12.05.2015 | Podczas prac legislacyjnych w komisji zostaje zgłoszony przepis przejściowy (art. 135, później oznaczony jako art. 137), który przewiduje termin na zgłoszenie kandydatów na stanowiska 5 sędziów Trybunału, zastępujących sędziów, których kadencje upływały w 2015 r. |
24.05.2015 | Druga tura wyborów prezydenckich. Andrzej Duda zostaje wybrany na urząd Prezydenta RP |
27.05.2015 | Sejm uchwala ustawę z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym |
25.06.2015 | Sejm rozpatrzył poprawki Senatu |
21.07.2015 | Prezydent podpisał ustawę o Trybunale Konstytucyjnym |
06.08.2015 | Urząd Prezydenta RP obejmuje Andrzej Duda |
30.08.2015 | Nowa ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym wchodzi w życie |
08.10.2015 | Sejm wybiera 5 sędziów Trybunału Konstytucyjnego (Romana Hausera, Andrzeja Jakubeckiego, Krzysztofa Ślebzaka, Bronisława Sitka, Andrzeja Sokalę) |
23.10.2015 | Grupa posłów PiS składa w Trybunale Konstytucyjnym wniosek o kontrolę konstytucyjności części przepisów ustawy o TK z dnia 25 czerwca 2015 r., w tym jej art. 137 |
25.10.2015 | Wybory parlamentarne, w których PiS uzyskuje 37,58% głosów (235 miejsc w Sejmie) |
06.11.2015 | Upływają kadencje 3 sędziów Trybunału: Marii Gintowt-Jankowicz, Wojciecha Hermelińskiego i Marka Kotlinowskiego |
10.11.2015 | Grupa posłów PiS cofa z Trybunału Konstytucyjnego wniosek z dnia 23 października 2015 r. o kontrolę konstytucyjności przepisów ustawy o TK z dnia 25 czerwca 2015 r. |
12.11.2015 | Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu |
13.11.2015 | Posłowie PiS wnoszą do Sejmu projekt ustawy o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym |
17.11.2015 | Grupa posłów PO i posłów PSL składa w Trybunale Konstytucyjnym wniosek o kontrolę konstytucyjności części przepisów ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z 25 czerwca 2015 r., w tym jej art. 137. Wniosek jest tożsamy z wnioskiem grupy posłów wycofanym dnia 10 listopada 2015 r. |
17.11.2015 | Skierowanie przez Sejm projektu ustawy o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym do pierwszego czytania |
19.11.2015 | Sejm uchwala ustawę z dnia 19 listopada 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym |
20.11.2015 | Senat nie zgłasza poprawek do ustawy, która zostaje przekazana Prezydentowi RP do podpisu |
20.11.2015 | Prezydent podpisuje ustawę z dnia 19 listopada 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Tego samego dnia ustawa zostaje ogłoszona w Dzienniku Ustaw |
23.11.2015 | Grupa posłów PO składa w Trybunale Konstytucyjnym wniosek o kontrolę konstytucyjności ustawy z dnia 19 listopada 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Wniosek w tej samej sprawie w kolejnych dniach składają: Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Sądownictwa, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego |
25.11.2015 | Głosami posłów PiS i posłów Kukiz'15 Sejm podejmuje uchwały o stwierdzeniu nieważności uchwał Sejmu z dnia 8 października 2015 r. o wyborze sędziów Trybunału |
25.11.2015 | Umorzenie postępowania z wniosku grupy posłów PiS, który został cofnięty dnia 10 listopada 2015 r. (postanowienie o sygn. K 29/15) |
26.11.2015 | Sejm uchwala poprawkę do art. 30 Regulaminu Sejmu, dotyczącą m.in. procedury wyboru sędziego Trybunału przez Sejm |
30.11.2015 | Trybunał Konstytucyjny wydaje postanowienie zabezpieczające wniosek grupy posłów PO i grupy posłów PSL z dnia 17 listopada 2015 r. |
02.12.2015 | Upływa kadencja sędziego Trybunału Zbigniewa Cieślaka |
02.12.2015 | Sejm podejmuje uchwały o wyborze 5 sędziów Trybunału (Henryka Cicha, Lecha Morawskiego, Mariusza Muszyńskiego, Julii Przyłębskiej, Piotra Pszczółkowskiego) |
Noc z 02 na 03 12.2015 | Prezydent RP odbiera ślubowanie od 4 sędziów Trybunału (Henryka Cicha, Lecha Morawskiego, Mariusza Muszyńskiego, Piotra Pszczółkowskiego) |
03.12.2015 | Trybunał Konstytucyjny wydaje wyrok w sprawie z wniosku złożonego dnia 17 listopada 2015 r. (wyrok o sygn. K 34/15) |
04.12.2015 | Grupa posłów PO składa w Trybunale Konstytucyjnym wniosek o kontrolę konstytucyjności uchwał Sejmu unieważniających wybór sędziów Trybunału dokonany przez Sejm VII kadencji i uchwał Sejmu powołujących na ich miejsca nowych sędziów Trybunału |
08.12.2015 | Upływa kadencja sędziego Trybunału Teresy Liszcz |
09.12.2015 | Prezydent RP odbiera ślubowanie od sędziego Trybunału Julii Przyłębskiej |
09.12.2015 | Trybunał Konstytucyjny wydaje wyrok w sprawie z wniosku złożonego dnia 23 listopada 2015 r. (wyrok o sygn. K 35/15) |
10.12.2016 | Pismo Szefa Kancelarii Rady Ministrów Beaty Kempy do Prezesa Trybunału informujące o wstrzymaniu publikacji w Dzienniku Ustaw wyroku o sygn. K 34/15 ze względu na jego wydanie w nieprawidłowym składzie i w konsekwencji jego nieważność z mocy prawa |
11.12.2016 | Pismo Prezesa Trybunału do Premier Rady Ministrów Beaty Szydło w reakcji na pismo Szefa Kancelarii Rady Ministrów Beaty Kempy z dnia 10 grudnia 2015 r., w którym Prezes Trybunału ponowił zarządzenie o ogłoszeniu wyroku o sygn. K 34/15 |
15.12.2015 | Posłowie PiS wnoszą do Sejmu projekt ustawy o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym |
17.12.2015 | Posłowie Kukiz'15 i PiS wnoszą do Sejmu projekt ustawy o zmianie Konstytucji, dotyczący m.in. wygaszenia kadencji urzędujących sędziów Trybunału i powiększenia składu Trybunału Konstytucyjnego do 18 sędziów |
17.12.2015 | Odbywa się pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym |
22.12.2015 | Sejm uchwala ustawę z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym |
24.12.2015 | Senat nie zgłasza poprawek do ustawy. Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym zostaje skierowana do Prezydenta RP |
28.12.2015 | Prezydent RP podpisuje ustawę z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Tego samego dnia ustawa zostaje ogłoszona w Dzienniku Ustaw i wchodzi życie (bez vacatio legis) |
29.12.2015 | Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego składa w Trybunale Konstytucyjnym wniosek o kontrolę konstytucyjności ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. W kolejnych dniach wniosek w tej samej sprawie wnoszą: grupa posłów PO, grupa posłów Nowoczesnej i PSL, Rzecznik Praw Obywatelskich i Krajowa Rada Sądownictwa |
07.01.2016 | Trybunał Konstytucyjny umarza postępowanie zainicjowane wnioskiem z dnia 4 grudnia 2015 r. (postanowienie o sygn. U 8/15) |
12.01.2016 | Prezes Trybunału dopuszcza do pełnienia obowiązków sędziego i przydziela sprawy sędziemu Trybunału Julii Przyłębskiej i sędziemu Trybunału Piotrowi Pszczółkowskiemu |
13.01.2016 | Komisja Europejska uruchamia procedurę kontroli praworządności wobec Polski |
09.03.2016 | Trybunał Konstytucyjny wydaje wyrok w sprawie z wniosku złożonego dnia 29 grudnia 2015 r. (wyrok o sygn. K 47/15) |
11.03.2016 | Opinia Komisji Weneckiej wydaje opinię na temat kryzysu konstytucyjnego w Polsce |
14.04.2016 | Sejm wybiera sędziego Trybunału Zbigniewa Jędrzejewskiego |
27.04.2016 | Upływa kadencja sędziego Trybunału Mirosława Granata |
29.04.2016 | Posłowie PiS wnoszą do Sejmu projekt nowej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym |
01.06.2016 | Komisja Europejska przyjmuje negatywną opinię na temat demokracji i praworządności w Polsce |
07.07.2016 | Sejm uchwala ustawę z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym |
21.07.2016 | Senat zgłasza poprawki do ustawy z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym |
22.07.2016 | Sejm przyjmuje część poprawek Senatu. Ustawa została przekazana Prezydentowi RP |
27.07.2016 | Komisja Europejska publikuje zalecenia w sprawie systemowego zagrożenia dla państwa prawa w Polsce |
30.07.2016 | Prezydent podpisuje nową ustawę z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym |
01.08.2016 | Ustawa z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym zostaje ogłoszona w Dzienniku Ustaw |
02.08.2016 | Grupa posłów PO, grupa posłów Nowoczesnej oraz Rzecznik Praw Obywatelskich składają w Trybunale Konstytucyjnym wniosek o kontrolę konstytucyjności ustawy z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym |
05.08.2016 | Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego złożył w Trybunale Konstytucyjnym wniosek o kontrolę konstytucyjności ustawy z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym |
11.08.2016 | Trybunał Konstytucyjny wydaje wyrok w sprawie z wniosku złożonego dnia 2 sierpnia 2016 r. (wyrok o sygn. K 39/16). Wyrok zostaje wydany jeszcze w trakcie vacatio legis ustawy z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym |
16.08.2016 | Ustawa z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym wchodzi w życie |
16.08.2016 | Ogłoszenie w Dzienniku Ustaw 21, a w Monitorze Polskim 3 nieopublikowanych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego z wyjątkiem wyroków zapadłych w sprawach o sygn. K 47/15 i K 39/16 |
15.09.2016 | Umorzenie postępowania z wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego w sprawie K 43/16 |
12.08.2016 | Grupa posłów Nowoczesnej i PO składa w Trybunale Konstytucyjnym wniosek o kontrolę konstytucyjności przepisu ustawy z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym dotyczącego procedury wyboru kandydatów na Prezesa i Wiceprezesa Trybunału |
30.09.2016 | Posłowie PiS wnoszą do Sejmu projekt ustawy o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego |
14.10.2016 | Opinia Komisji Weneckiej na temat ustawy z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym |
26.10.2016 | Posłowie PiS wnoszą do Sejmu projekt ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym |
04.11.2016 | Sejm uchwalił ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego |
07.11.2016 | Trybunał Konstytucyjny wydaje wyrok w sprawie z wniosku złożonego dnia 12 sierpnia 2016 r. (wyrok o sygn. K 44/16) |
24.11.2016 | Posłowie PiS wnoszą do Sejmu projekt ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego |
30.11.2016 | Sejm uchwala ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego |
2.12.2016 | Senat nie wnosi poprawek do ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz do ustawy o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Obie ustawy przekazano Prezydentowi |
13.12.2016 | Sejm uchwalił ustawę – Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego |
19.12.2016 | Prezydent podpisuje ustawę z dnia 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego, ustawę z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę z dnia 13 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Tego samego dnia wszystkie 3 ustawy zostają ogłoszone w Dzienniku Ustaw |
19.12.2016 | Upływa kadencja Prezesa Trybunału Andrzeja Rzeplińskiego |
20.12.2016 | Traci moc obowiązującą ustawa z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym (z wyjątkiem przepisu dotyczącego Biura Trybunału) oraz wchodzi w życie część przepisów ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego, ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym i ustawy z dnia 13 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego |
20.12.2016 | Prezydent powierza sędziemu Trybunału Julii Przyłębskiej pełnienie obowiązków Prezesa Trybunału |
21.12.2016 | Prezydent powołuje sędziego Trybunału Julię Przyłębską na stanowisko Prezesa Trybunału |
29.12.2016 | Ogłoszenie w Dzienniku Ustaw 15 nieopublikowanych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego z wyjątkiem wyroku zapadłego w sprawie o sygn. K 44/16 |
03.01.2017 | Wchodzi w życie pozostała część przepisów ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego, ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (z wyjątkiem regulacji dotyczących Kancelarii Trybunału i Biura Służby Prawnej Trybunału) oraz ustawy z dnia 13 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego |
RozdziałIKryteria oraz procedura wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego
1.Kryteria oraz procedura wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego w ustawie z dnia 25 czerwca 2015 r.
1.1.Proces ustawodawczy
1.1.1.Projekt ustawy
Zagadnienie kryteriów oraz procedury wyboru sędziego Trybunału było jednym z motywów przystąpienia do prac nad nową ustawą o Trybunale Konstytucyjnym. Środowiska prawnicze od dawna postulowały wprowadzenie zmian w tym zakresie . Jak stwierdzono w projekcie, Konstytucja w art. 194, art. 195 i art. 196 normuje podstawowe elementy statusu sędziego Trybunału, jednak – ranga i waga urzędu sędziego konstytucyjnego powoduje, że szczególne znaczenie należy przypisać regulacji procedury desygnowania kandydatów, a następnie wyboru sędziów do Trybunału spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Projektodawca dostrzegał zatem potrzebę ustanowienia optymalnych warunków urzeczywistnienia tego wymagania, czemu służyć miało sprecyzowanie kryteriów kandydowania na stanowisko sędziego TK oraz określenie transparentnej procedury wyłaniania grona osób, spośród których grupy posłów lub Prezydium Sejmu zgłaszać mogą kandydatów na to stanowisko .
W projekcie zaproponowano więc ustanowienie kryteriów...
Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX