Choduń Agnieszka, Gomułowicz Andrzej, Skoczylas Andrzej Przemysław, Klauzule generalne i zwroty niedookreślone w prawie podatkowym i administracyjnym

Klauzule generalne i zwroty niedookreślone, ujęte w ordynacji podatkowej, a także w prawie administracyjnym, funkcjonują w powiązaniu z uznaniem wyboru konsekwencji prawnych, zastosowania tych środków techniki prawodawczej.

Analiza wybranych aspektów orzecznictwa sądów administracyjnych, dotycząca klauzul generalnych i zwrotów niedookreślonych, ma uzmysłowić, jak te zwroty rozumie i stosuje sądownictwo administracyjne . Jednocześnie analiza tego orzecznictwa pozwala wskazać kierunek zmian oraz ich powody w rozumieniu treści klauzul generalnych i zwrotów niedookreślonych. Uzmysławia to, że zmieniają się one w zależności od zmian „otoczenia, w którym funkcjonują” (szybko dokonujące się przemiany stosunków społecznych, gospodarczych, ustrojowych).

Ustawodawca używa klauzul generalnych i zwrotów niedookreślonych, przyjmując założenie, że ostatecznie to sądownictwo administracyjne w procesie stosowania prawa ustali, w konkretnym przypadku, ich treść, co w konsekwencji ma wpływ na treść prawa w ogóle. Przy czym niekiedy powstaje niebezpieczeństwo spetryfikowania znaczeń poszczególnych klauzul generalnych i zwrotów niedookreślonych, co w rezultacie może prowadzić do przejęcia przez sądownictwo roli prawodawcy.

Niewątpliwie klauzule generalne i zwroty niedookreślone uelastyczniają tekst przepisów prawnych, ale z tym uelastycznieniem wiążą się także zagrożenia w procesie stosowania prawa przez organy administracji publicznej. Obawa, że klauzule generalne i zwroty niedookreślone mogą być – w procesie wykładni i stosowania prawa – nadużywane przez organy administracji publicznej, stosujące prawo na niekorzyść strony, wyraźnie i jednoznacznie potwierdza orzecznictwo sądu administracyjnego.

W rozumieniu klauzul generalnych i zwrotów niedookreślonych istotny jest także nurt teoretyczny, albowiem do tez formułowanych w nauce sięga orzecznictwo sądu administracyjnego. Przy tym tezy te poddawane są ad casum weryfikującej ocenie sądu; sąd administracyjny – na co wskazują tezy i ich uzasadnienie – nie korzysta z dorobku nauki w sposób bezrefleksyjny.

Orzecznictwo sądów administracyjnych dotyczące klauzul generalnych i zwrotów niedookreślonych stanowi szczególną wartość, albowiem przyczynia się do zwiększenia bezpieczeństwa prawnego strony postępowania, a zatem zgodnie z konstytucyjnym standardem chroni jej prawa i wolności ekonomiczne. Przyczynia się do tego, aby organy administracji publicznej stosowały klauzule generalne i zwroty niedookreślone, w sposób praworządny i zgodny z dyrektywami interpretacyjnymi, a więc także w sposób zgodny z dobrami i wartościami konstytucyjnie chronionymi. Wśród tych wartości konstytucyjnie chronionych, jednymi z najistotniejszych są zarówno idea wolności, jak i idea obowiązku. Obie te wartości nie mają charakteru absolutnego, ale łącznie stanowią pewną granicę dla aktywności prawodawczej, gdyż wyznaczają „słusznościową granicę prawa”. O nieprzekraczanie tej granicy przez organy administracji publicznej w procesie wykładni i stosowania prawa dba sąd administracyjny.