Klatka Jędrzej (red.), Kuźniak Michał (red.), Gospodarowanie odpadami komunalnymi. Poradnik dla gmin

W związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. powstała konieczność dostosowania prawa polskiego do obowiązujących już przepisów prawa unijnego, a także bieżącego implementowania nowych aktów prawa unijnego do krajowego porządku prawnego.

Obowiązkiem tym objęte są również kwestie związane z gospodarką odpadami, w tym odpadami komunalnymi.

Na gruncie krajowym obowiązuje kilkanaście aktów prawnych (ustaw i rozporządzeń) regulujących tematykę związaną z szeroko pojętą gospodarką odpadami. Do najważniejszych aktów prawnych rangi ustawowej regulujących tę kwestię należy zaliczyć ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.) i ustawę z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z późn. zm.).

Polski ustawodawca przepisami tych aktów prawnych, a także wydanych na ich podstawie rozporządzeń wykonawczych na bieżąco implementuje do krajowego porządku prawnego regulacje unijne określające długofalową strategię gospodarowania odpadami (w tym odpadami komunalnymi) w Unii Europejskiej, które stanowią jednocześnie fundament dla tych działań. Do najważniejszych aktów unijnych z tego zakresu należy zaliczyć:

Gospodarka odpadami stanowi priorytet polityki ekologicznej Unii Europejskiej, dlatego też tak dużą wagę przywiązuje się do sukcesywnego wdrażania i udoskonalania zasad określających strategię Unii Europejskiej w gospodarowaniu odpadami, do których należy zaliczyć:

Pomimo podejmowania przez polskiego ustawodawcę nieustannego wysiłku w dążeniu do przystosowania krajowych przepisów, dotyczących m.in. odpadów, do porządku unijnego – gospodarka odpadami w dalszym ciągu stanowi jeden z najtrudniejszych i najpoważniejszych problemów, który wymaga natychmiastowej i kompleksowej regulacji.

Milowym krokiem do ujednolicenia porządków prawnych – krajowego i unijnego – w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi oraz poprawienia zatrważających statystyk, według których na polskie składowiska trafia od 95 do 97% wytwarzanych odpadów komunalnych, było ogłoszenie w dniu 25 lipca 2011 r. ustawy z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 152, poz. 897 z późn. zm.).

Głównym celem nowelizacji z 2011 r. było przeprowadzenie zmian w obowiązującym systemie gospodarowania odpadami komunalnymi poprzez zmiany w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, polegające na:

Zmiany wprowadzone nowelizacją z 2011 r. w systemie gospodarowania odpadami komunalnymi polegają przede wszystkim na obligatoryjnym przejęciu przez gminy obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie zagospodarowania odpadami komunalnymi.

Rozwiązanie to oznacza, że gminy nie będą musiały przeprowadzać referendum gminnego, a rada gminy, w drodze uchwały, będzie podejmowała decyzje, czy odpady będą odbierane wyłącznie z gospodarstw domowych, czy również od właścicieli nieruchomości, na terenie których prowadzona jest działalność, w związku z którą powstają odpady komunalne.

Przejęcie przez gminy obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi pozwoli tym samym zwolnić właścicieli nieruchomości z obowiązku podpisywania umów na odbieranie odpadów komunalnych z podmiotami prowadzącymi działalność w tym zakresie.

Na podstawie nowych regulacji gmina może również zadecydować o przejęciu obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie odbierania odpadów komunalnych wyłącznie z gospodarstw domowych, pozostawiając możliwość zawierania umów na odbieranie odpadów komunalnych między przedsiębiorcą odbierającym odpady komunalne a firmami prowadzącymi działalność na terenie gminy.

Rada gminy będzie również określała wysokość opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi (która będzie uwzględniała koszty odbierania, transportu, zbierania, odzysku, w tym recyklingu, a także unieszkodliwiania odpadów zgodnie z obowiązującą hierarchią postępowania z odpadami), a także szczegółowy sposób świadczenia usług na rzecz właścicieli nieruchomości w zakresie odbierania odpadów komunalnych i zagospodarowania nimi. Powyższe oznacza wprowadzenie jednolitych zasad finansowania odbierania odpadów komunalnych i zagospodarowania na terenie całego kraju.

Nowelizacja z 2011 r. wprowadza również mechanizm, zgodnie z którym gminy będą wyłaniały w drodze przetargu podmioty prowadzące działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości (co w określonych przypadkach wiązało się będzie z koniecznością przekształcenia gminnych jednostek organizacyjnych w spółki prawa handlowego).

Jednocześnie wzmocnione zostały funkcje kontrolne gmin, które w sposób kompleksowy będą mogły monitorować działania podejmowane zarówno przez właścicieli nieruchomości, jak i przez przedsiębiorców odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości.

Dodatkowo nowelizacja z 2011 r. reguluje obowiązki sprawozdawcze gmin oraz uprawnienia kontrolne wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska w stosunku do samorządu gminnego, a także obowiązki prowadzących działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości związane z osiągnięciem określonych poziomów odzysku i recyklingu odpadów komunalnych oraz ograniczeniem masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji deponowanych na składowiskach odpadów.

Przyjęcie rozwiązań zaproponowanych w nowelizacji z 2011 r. powinno, zdaniem ustawodawcy, przyczynić się do zwiększenia osiąganych poziomów wyznaczonych przepisami Unii Europejskiej, a także pozytywnie wpłynąć na rozwój regionalny i dać podstawy do stworzenia nowych miejsc pracy .

Nowelizacja z 2011 r. weszła w życie z dniem 1 stycznia 2012 r. (z nielicznymi wyjątkami – zob. rozdział 9.2 poradnika), a kompleksowy system nowych rozwiązań wprowadzonych tą ustawą zacznie funkcjonować najpóźniej w dniu 1 lipca 2013 r., kiedy to wejdą w życie odpowiednie uchwały rad gmin, na podstawie których gminy rozpoczną świadczenie usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości.