Grudecki Michał, Ghostwriting i guest autorship. Analiza prawnokarna

Celem badawczym niniejszej monografii jest dokonanie analizy zachowań opisywanych w literaturze jako ghostwriting oraz guest authorship z perspektywy obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej norm prawa karnego. Zagadnienie to jest o tyle ważne, że moralna, ale też prawna ocena poszczególnych odmian tych zjawisk jest niejednolita . Trudno jednak nie ulec wrażeniu, że ghostwriting jest każdorazowo zabiegiem nieuczciwym w stosunku do odbiorców dzieła, którzy żywią nadzieję, że autor na okładce dzieła jest rzeczywistym jego twórcą .

Na wstępie należy postawić hipotezę, zgodnie z którą wskazane czyny realizują znamiona typu czynu zabronionego przywłaszczenia autorstwa utworu z art. 115 ust. 1 pr. aut. (tzw. przestępstwo plagiatu) i co więcej – w zależności od okoliczności mogą wypełniać dodatkowo znamiona innych typów czynów zabronionych, często będąc w zbiegu z występkami i wykroczeniami przeciwko innym dobrom prawnym, takim jak wiarygodność dokumentów, mienie czy uczciwość konkurencji. Hipoteza opiera się na lingwistyczno-systemowej interpretacji znamienia czasownikowego „przywłaszcza”. Wypracowana w polskim systemie prawa karnego najogólniejsza definicja przywłaszczenia zakłada postąpienie z cudzą rzeczą, będącą w posiadaniu sprawcy, jak ze swoją własnością . W omawianym przypadku rzeczą tą jest cudzy – napisany przez ghostwritera – utwór, który jest traktowany przez sprawcę (nierzeczywistego autora) jako własny. W doktrynie wypowiedziano zresztą już tezę, że występek z art. 115 ust. 1 pr. aut. wywodzi się od typu przywłaszczenia mienia .

Prawo dyscyplinarne ze względu na oparcie na zasadzie winy, a także liczne odwołania (głównie formalno-, ale i materialnoprawne) do prawa karnego, może zostać uznane za jedną z gałęzi tego prawa (w najszerszym rozumieniu) . Nie będzie więc stanowić błędu jego niewyróżnienie w tytule niniejszej monografii, pomimo faktu dokonania w rozdziale IV analizy omawianych w książce zjawisk z perspektywy norm dyscyplinarnych, do których przestrzegania zobowiązani są członkowie społeczności uniwersyteckiej, szczególnie narażonej na owe niepożądane zjawiska w dziedzinie prawa własności intelektualnej. Prawnokarna analiza ghostwritingu i guest authorship na potrzeby niniejszej monografii obejmuje zatem badania zarówno z perspektywy prawa karnego materialnego (sensu stricto), jak i prawa dyscyplinarnego (przynależnego do prawa karnego sensu largissimo).

Główną metodą badawczą stosowaną na potrzeby monografii jest metoda formalno-dogmatycznej analizy przepisów prawa, polegająca na logiczno-lingwistycznej egzegezie komunikatu o stanie reguł sformalizowanych, zakodowanego w przepisach aktu normatywnego . W monografii wykorzystana zostanie również metoda tradycyjnego, lecz krytycznego przeglądu literatury i orzecznictwa (metoda analizy instytucjonalno-prawnej) . Nie jest możliwe ustalenie istniejącego stanu wiedzy na temat sposobu interpretacji przepisów prawa oraz subsumpcji występujących w rzeczywistości zjawisk pod normy prawne bez analizy funkcjonujących w dyskursie naukowym publikacji oraz judykatów . Zważywszy na fakt, że prawo karne jest w głównej mierze dyscypliną o charakterze lokalnym – zakorzenioną w kulturze poszczególnego państwa oraz utrudniającą wzajemną harmonizację – i wymagającą tym samym prowadzenia badań dogmatycznych, które siłą rzeczy cechują się hermetycznością , sporadycznie zostanie wykorzystana literatura obcojęzyczna i ustalenia w niej zawarte.

Jak zauważa K. Pawlik, ghostwriting jest zjawiskiem trudnym do wykrycia, co może powodować poczucie bezkarności sprawców zaangażowanych w ten proceder i tym samym wzrost zainteresowania się nim przez inne osoby . W związku z tym rozdział V niniejszej monografii zostanie poświęcony sprawdzeniu tej tezy i ustaleniu, czy rzeczywiście w praktyce zjawisko to nie trafia na wokandy sądów karnych. Jeśli okaże się, że sądy orzekają w takich przypadkach, to należy ustalić, z jakich przepisów kwalifikują zachowania poszczególnych uczestników procederu ghostwritingu i guest authorship. Na potrzeby badań prowadzonych w tym rozdziale będzie wykorzystana metoda badań archiwalnych w postaci analizy wybranych akt zakończonych prawomocnym rozstrzygnięciem spraw sądowych dotyczących przypadków omawianych w książce.

Na zakończenie rozważań wstępnych należy zwrócić uwagę, że ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych w swoich przepisach określa podmiot praw autorskich w głównej mierze słowem „twórca”. Mimo pewnych kontrowersji dotyczących relacji między tym określeniem a nazwą „autor”, przyjmuje się, że na gruncie tej ustawy traktowane są one synonimicznie . Stąd też określenia te będą stosowane w monografii zamiennie.