Blajer Paweł, Fundacja rodzinna. Pytania i odpowiedzi

Po bardzo długim okresie prac nad koncepcją oraz projektem ustawy o fundacji rodzinnej i jeszcze dłuższą dyskusją, w prawie polskim pojawia się nowa instytucja – fundacja rodzinna. Z jednej strony ustawodawca chce uzupełnić zestaw rozwiązań związanych z dziedziczeniem (w tym odnoszących się do kontynuacji działalności gospodarczej po śmierci właściciela przedsiębiorstwa), a z drugiej strony proponuje zmiany mające być konkurencją dla podobnych instytucji o prywatnym charakterze, które funkcjonują za granicą (nieczęsto oferując atrakcyjne preferencje podatkowe i poufność). O kwestiach sukcesyjnych w kontekście fundacji rodzinnej żywo dyskutuje się od lat i wreszcie rozważaniom zaczęły towarzyszyć konkretne pomysły prawne.

Realizacją jednego z nich jest właśnie ustawa z 26.01.2023 r. o fundacji rodzinnej, będąca przedmiotem tego opracowania. Ważne jest zrozumienie, na czym polega instytucja fundacji rodzinnej, jak z niej można praktycznie korzystać, a także jakie niesie ona skutki dla osób, które być może nie są konkretnie zainteresowane ustanawianiem fundacji rodzinnej, ale będą korzystać z jej świadczeń lub spotkają się z nią w trakcie różnych zdarzeń gospodarczych i postępowań, w tym spadkowych. Niewykluczone, że nie zawsze będzie się to odbywało w pozytywnym kontekście. Powyższe sprawiło, że autor przyjął jako naczelny cel książki jak najbardziej praktyczne przedstawienie nowych przepisów. Tak szeroko jak tylko było to możliwe uwzględniono ekonomiczną i rodzinną specyfikę różnych zdarzeń gospodarczych. Wyjaśnieniami starano się objąć wszystkie ważne zagadnienia, nawet te, które mogą być intuicyjnie proste i zrozumiałe dla osób uczestniczących w profesjonalnym obrocie.

W celu uczynienia opracowania jak najbardziej praktycznym przyjęto formułę pytań i odpowiedzi. Listę pytań przygotowano tak, by poruszały one najbardziej kompleksowo ustawową regulację, ale nie pomijały także istotnych kwestii spadkowych. W odpowiedziach podkreślono kluczowe stwierdzenia, tak aby już pobieżna lektura dostarczyła wiedzy. Ustawa o fundacji rodzinnej jest całkowicie nowa, a więc nie jest możliwe omówienie orzecznictwa czy praktyk sądowych w tym zakresie. Sprawia to jednak, że tym większy akcent trzeba położyć na praktyczne uwagi już na starcie obowiązywania nowych przepisów. Zamiarem autora było abstrahowanie od kwestii dogmatycznych. Z całą pewnością ustawa o fundacji rodzinnej dostarczy niezliczonych zagadnień do naukowych analiz, ale teraz pilniejsze wydaje się przybliżenie najważniejszych kwestii związanych z samą instytucją. Trzymając się tego założenia, w dobrej wierze czynione są także wszystkie dygresje i uwagi na marginesie.

Autor wyraża umiarkowaną aprobatę w stosunku do ustawy, choć entuzjazm co do nowej regulacji jest bardzo powszechny w przestrzeni publicznej. Wydaje się, że dotyczy on raczej idei, a nie konkretnych ustawowych rozwiązań. Idea jest jak najbardziej słuszna, ale trzeba od razu zaakcentować, że fundacja rodzinna nie jest tworem łatwym. Regulacja jest zbyt złożona, za dużo jest w niej obowiązków rejestracyjnych, a za mało rozwiązań gwarantujących jej poufny i prywatny charakter, a jeszcze więcej takich, które odpowiadają fiskalnym wytycznym budżetu państwa. Skromnie ujmuje ona polską specyfikę spraw majątkowych. Kwestie finansów osobistych stanowią w naszym kraju jeden z najbardziej wrażliwych obszarów życia, a w kontekście dziedziczenia zyskuje to często jeszcze większy wymiar. Nie wiedzieć czemu ustawa nie zawiera preferencji podatkowych co do przenoszenia kapitału z zagranicznych fundacji rodzinnych do Polski, choć wejście w życie regulacji dotyczących polskiej fundacji rodzinnej jest chyba historycznie najlepszą okazją do alokacji kapitału w Polsce, szczególnie że nasza gospodarka jest w okresie spowalniania. W jakimś sensie fundacja rodzinna będzie więc elitarnym rozwiązaniem prawnym, choć powinna być przeznaczona dla możliwe najszerszego grona adresatów.

Powyższe zastrzeżenia ujęto w opracowaniu, wychodząc z założenia, że może być to pomocne w planowaniu spadkowym i procesach sukcesyjnych dla osób, które zarządzanie majątkiem osobistym będą finalnie chciały oprzeć na fundacji rodzinnej. Mimo złożoności ustawy, nie może zniknąć z pola widzenia fakt, że jest ona ogromnym krokiem naprzód, jeśli chodzi o dopełnienie liczby narzędzi prawnych związanych z dziedziczeniem. Dla niektórych może być w tej chwili optymalnym rozwiązaniem. Z mocy samej ustawy zostanie przeprowadzona ocena ustawy po trzech latach jej obowiązywania, co da szansę na wprowadzenie niezbędnych modyfikacji w przyszłości.