Nitecki Stanisław, Dom pomocy społecznej. Kierowanie, umieszczanie i ustalanie odpłatności za pobyt

W każdym społeczeństwie występują osoby, które z różnych powodów nie są w stanie samodzielnie funkcjonować i zaspokajać własnych potrzeb i dlatego niezbędne jest przychodzenie im ze stosownym wsparciem. Podejmowanie takich działań jest następstwem respektowania przez wspólnotę, do której należą, zasady solidarności, a zatem odpowiedzialności wspólnoty za los jej członków. Niemożność zaspokojenia własnych potrzeb może wynikać z braku środków finansowych pozwalających na prawidłowe funkcjonowanie, a może być związana z tym, że osoba wymaga wsparcia w zaspokajaniu codziennych potrzeb życia, a zatem oczekuje wsparcia w formie usług. Zapewnienie niezbędnych środków finansowych ma miejsce w ramach świadczeń pomocy społecznej, jak i przy wykorzystaniu innych dostępnych form prawnych . Obok zapewnienia środków finansowych zachodzi konieczność objęcia poszczególnych osób usługami socjalnymi . Usługi te mogą być świadczone w miejscu zamieszkania takiej osoby i takie rozwiązanie jest z wielu powodów najkorzystniejsze, jednakże mogą wystąpić sytuacje, kiedy zapewnienie opieki i zaspokojenie występujących potrzeb nie jest możliwe w miejscu zamieszkania. Wówczas zachodzi konieczność skorzystania z instytucji, które ukierunkowane są za zaspokajanie potrzeb przez całą dobę. Noszą one różną nazwę i zmienia się zakres świadczonych przez nie usług, jednakże niezmienne jest to, że osoby przebywające w tego typu podmiotach mają zapewnione opiekę oraz stosowne usługi.

Korzystanie przez osoby i rodziny z instytucjonalnych form pomocy, takich jak miejsce w domu pomocy społecznej, jak również w placówce zapewniającej całodobową opiekę, związane jest z pomocą społeczną od bardzo dawna. Wskazana forma pomocy przybierała różne postacie i ulegała zmianom na przestrzeni lat . W literaturze zwraca się uwagę na rosnący popyt na usługi tego typu placówek, spowodowany zmianami demograficznymi, osłabieniem więzi międzypokoleniowych oraz zmniejszeniem potencjału opiekuńczego przez rodziny . Wszystkie powyższe okoliczności skłaniają do podjęcia próby przedstawienia tego typu instytucji i realizowanych przez nie świadczeń, jak również wynikających z tego tytułu konsekwencji związanych z pokrywaniem kosztów świadczonych usług.

Pierwszy rozdział niniejszego opracowania poświęcony jest zagadnieniom aksjologicznym funkcjonowania całodobowych form zaspokajania potrzeb osób tego wymagających. W rozdziale tym omówione będą cele, które przy wykorzystaniu tego typu świadczeń mają być osiągnięte, jak również wartości, przy pomocy których można przewidziane cele osiągnąć.

Drugi rozdział prezentowanej publikacji poświęcony został podmiotom zapewniającym całodobową opiekę, a zatem domom pomocy społecznej, jak również placówkom zapewniającym całodobową opiekę. W ramach tej części opracowania w pierwszej kolejności przybliżone będą typy domów pomocy. Analizie poddane zostaną także możliwości ich łączenia w szerokim rozumieniu, obejmującym świadczenia krótkoterminowe. W ramach rozważań prowadzonych w tej części przybliżona zostanie sytuacja całodobowych placówek zapewniających opiekę wraz z wymogami stawianymi tym placówkom w ramach przewidywanego standardu oferowanych przez nie usług. Główna część tego rozdziału poświęcona zostanie podmiotom mogącym prowadzić domy pomocy społecznej oraz podmiotom zapewniającym całodobową opiekę, a także zagadnieniom związanym z wydawaniem przez wojewodów zezwoleń na prowadzenie tego typu placówek. W tej części zamieszczone zostaną rozważania dotyczące warunków, które muszą spełniać wskazane powyżej podmioty, aby mogły w sposób prawidłowy świadczyć usługi dla osób korzystających z nich.

W trzecim rozdziale przedstawione zostanie prawo do skorzystania z usług świadczonych przez dom pomocy społecznej, jak również możliwość skorzystania z usług świadczonych przez podmiot zapewniający całodobową opiekę. Z tego powodu przedstawione zostaną wymogi, które należy spełniać, aby otrzymać miejsce w domu pomocy społecznej obejmującym opiekę o charakterze zasadniczym i wsparcie krótkoterminowe, jak również przybliżony zostanie charakter występującego tu prawa. Omówiona zostanie problematyka dotycząca rejestru zgłoszeń o zdarzeniach nadzwyczajnych dotyczących mieszkańców domu. W tej części rozważań omówione zostaną procedury związane z przyznaniem przedmiotowych świadczeń. W ramach tej części rozważań uwaga skupiona zostanie na poszczególnych etapach postępowania zmierzającego do wydania decyzji o skierowaniu oraz o umieszczeniu osoby uprawnionej w domu pomocy społecznej. Obok rozważań o charakterze uniwersalnym uwaga zostanie zwrócona także na regulacje szczególne dotyczące prawa do świadczenia w domu pomocy społecznej. Końcowe rozważania tego rozdziału poświęcone zostaną korzystaniu przez gminę z jednostek niepublicznych zapewniających całodobową opiekę zasadniczą i wsparcie krótkoterminowe oraz prowadzących prywatne domy pomocy społecznej.

Następny rozdział poświęcony został problematyce odpłatności za pobyt osoby uprawnionej w domu pomocy społecznej czy też placówce zapewniającej całodobową opiekę. Rozważania poświęcone zagadnieniom związanym z ponoszeniem odpłatności poprzedzone zostaną kwestiami związanymi ze średnim miesięcznym kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej. Przybliżone zostaną zagadnienia odpłatności ponoszonej przez osobę korzystającą z tego domu, czyli dziecka i dorosłego będącego mieszkańcem domu pomocy społecznej z uwzględnieniem usług o charakterze zasadniczym i wsparcia krótkoterminowego. Druga perspektywa prowadzonych rozważań związana będzie z odpłatnością ponoszoną przez osoby zobowiązane. W tej części opracowania przybliżone zostaną kwestie związane z zawieraniem umowy cywilnoprawnej oraz podejmowaniem w tym zakresie decyzji administracyjnych. Uwaga zostanie zwrócona również na okoliczności mające wpływ na wysokość ponoszonej odpłatności. W końcowej części tego rozdziału poruszone zostaną zagadnienia związane z odpłatnością za pobyt w placówce zapewniającej całodobową opiekę przy uwzględnieniu usług o charakterze zasadniczym i wsparcia krótkoterminowego.

Kolejny rozdział opracowania poświęcony jest problematyce zwolnienia z ustalenia odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej. Zwolnienia te mają charakter uniwersalny i odnoszą się zarówno do mieszkańca domu, jak i do osób zobowiązanych do ponoszenia przedmiotowej odpłatności. W ramach tej części odmiennie rozpoznane zostaną przesłanki zwolnienia z odpłatności dokonywane w oparciu o przesłanki ustawowe. W ramach tych przesłanek można dostrzec występowanie takich, które nakazują właściwemu organowi podjęcie stosownego rozstrzygnięcia (przesłanki obligatoryjnego zwolnienia), oraz takich, które pozwalają organowi na takie rozstrzygnięcie (przesłanki fakultatywnego zwolnienia). Odrębnej uwagi wymagają przesłanki zwolnienia zamieszczone w przepisach prawa miejscowego.

Szósty rozdział prezentowanej publikacji porusza problematykę usamodzielniania osób opuszczających dom pomocy społecznej. Problematyka ta sporadycznie występuje w praktyce, co znajduje odzwierciedlenie w braku stosownych orzeczeń sądów administracyjnych z tego zakresu. W ramach prowadzonych rozważań przedstawiono zakres podmiotowy tej formy pomocy, jak również przybliżone zostaną rodzaje świadczeń, które są przyznawane. Szczególna uwaga zwrócona będzie na przesłanki przyznania przedmiotowych świadczeń, jak również związane z weryfikacją podejmowanych rozstrzygnięć w tym zakresie.

Ostatnia część niniejszego opracowania porusza zagadnienia związane z kontrolą domów pomocy społecznej oraz placówek zapewniających całodobową opiekę. W tej części omówione zostaną zasady przeprowadzania kontroli przez odpowiednie służby wojewody, jak również przysługujące wojewodzie uprawnienia pozwalające na egzekwowanie poczynionych w ramach kontroli ustaleń i podejmowanych rozstrzygnięć.

Niniejsze opracowanie wykorzystuje metodę dogmatycznoprawną, a zatem sprowadza się do analizy obowiązującego stanu normatywnego. Ważną funkcję pełni w nim orzecznictwo sądów administracyjnych, ponieważ pozwala ono na uchwycenie poszczególnych instytucji prawnych w funkcjonowaniu. Końcowa jego część zawiera projekty przykładowych decyzji administracyjnych podejmowanych w sprawach z poruszanego zakresu. Zaprezentowane projekty decyzji nie mogą być utożsamiane z podejmowanymi przez organy administracji publicznej rozstrzygnięciami, ponieważ rozstrzygnięcia te wymagają kierowania się zasadą indywidualizacji. Zasada ta determinuje treść rozstrzygnięć podejmowanych w pomocy społecznej, a tym samym także w omawianym zakresie.

Prezentowane opracowanie odwołuje się do literatury przedmiotu, przy czym zawiera ono także myśli i ustalenia prezentowane we wcześniejszych opracowaniach, które pomimo upływu lat nie straciły na aktualności.

Książka adresowana jest do szerokiego kręgu adresatów. Wykorzystana może być ona nie tylko przez osoby odpowiedzialne za kierowanie osób do domów pomocy społecznej i ustalanie odpłatności za pobyt w nich, ale także przez osoby prowadzące placówki zapewniające całodobową opiekę osobom tego potrzebującym. Opracowanie kierowane jest także od tych osób, które stają przed problemem związanym z zapewnieniem osobom najbliższym całodobowej opieki w przewidzianych dla tego typu usług placówkach. Dodatkowym walorem przedkładanej pracy jest uwzględnienie w niej nowych rozwiązań zamieszczonych w przyjętej 28.07.2023 r. ustawie zmieniającej ustawę o pomocy społecznej dotyczących wsparcia krótkoterminowego .