Boguska Anna i in., Demokracja w zakładzie pracy. Zagadnienia prawne

Idea demokracji w zakładzie pracy (ang. democracy at the workplace) czy też demokracji zakładowej (ang. workplace democracy) jest od dawna przedmiotem żywego zainteresowania ekonomistów, socjologów, politologów i filozofów społecznych. Tematyka ta jest szczególnie dyskutowana w piśmiennictwie zachodnioeuropejskim i północnoamerykańskim . Koncepcje demokracji odnoszonej do zakładu pracy cechuje szeroki rozrzut pomysłów i inspiracji ideologicznych: od idei takich jak demokracja inkluzywna (ang. inclusivedemocracy), widzących demokrację w zakładzie pracy jako element szerszej transformacji społecznej, podważającej lub eliminującej ustrój kapitalistyczny, przez pomysły zakładające przejęcie zarządzania zakładem lub kontroli w zakładzie przez samych pracowników, jak np. niektóre koncepcje obywatelstwa w przedsiębiorstwie (ang. enterprise citizenship) i samorządu pracowniczego, po koncepcje opowiadające się za szanującym prawo własności i zarządu pracodawcy udziałem pracowników w decyzjach dotyczących zakładu. Do tych ostatnich należą zarówno teorie inspirowane liberalnym demokratyzmem, jak i neoliberalny nurt myślenia o uczestnictwie pracowników w procesach decyzyjnych jako użytecznym instrumencie rozwoju przedsiębiorstwa. Wykorzystywana przez różnych autorów terminologia nie ma decydującego znaczenia. Na przykład określenia „demokracja przemysłowa” lub „demokracja pracownicza” są stosowane zarówno na oznaczenie doktryn przebudowujących ustrój społeczno-polityczny, koncepcji ograniczonych do stosunków pracy, lecz wykraczających poza zakład pracy, jak i zamiennie z pojęciami demokracji w miejscu pracy lub demokracji w przedsiębiorstwie czy zakładzie pracy

W piśmiennictwie prawniczym demokracja w zakładzie pracy rzadko pojawia się jako centralne zagadnienie . Dość często widoczne są natomiast ogólne nawiązania do demokracji w takich określeniach, jak: „demokratyzacja stosunków pracy”, „demokratyczne procedury”, „demokratyczny ustrój pracy”, „demokratyczne instytucje stosunków pracy”, „demokracja związkowa”. Świadczą one o postrzeganiu demokracji jako wartości pożądanej w stosunkach pracy. Jednocześnie tego rodzaju odniesienia do demokracji rodzą pytania o ich konkretną treść i prawne uzasadnienie.

W prezentowanej książce autorzy podejmują szerszą próbę rozważenia prawnych aspektów demokracji w miejscu pracy. Czytelnicy znajdą tutaj zarówno próby odpowiedzi na pytania o zasadność odnoszenia pojęcia demokracji do stosunków w zakładzie pracy, treść tego pojęcia, podstawy prawne implementacji demokratycznych instrumentów w tej sferze, zakres zakładowej demokracji, jak i bardziej szczegółowe uwagi dotyczące procedur, uprawnień i instytucji prawnych mających znaczenie dla rozdziału władzy i demokratyzacji stosunków społecznych w miejscu pracy.

Mamy nadzieję, że niniejsza publikacja przyczyni się do wzrostu zainteresowania i ożywienia dyskusji o prawnych aspektach demokracji w zakładzie pracy, zwłaszcza że problematyka ta, jak wyżej wskazano, stanowi od lat przedmiot żywego zainteresowania innych nauk społecznych. Uważamy, że szersze i bardziej pogłębione uwzględnienie tej tematyki w piśmiennictwie prawniczym jest potrzebne do pełniejszego zrozumienia i lepszej prawnej regulacji stosunków społecznych w zakładach pracy, przedsiębiorstwach i grupach przedsiębiorstw, tym bardziej że demokratyzacja różnych instytucji społecznych, w tym zakładów pracy, jest ważnym elementem demokratycznego funkcjonowania społeczeństwa jako całości, istnienia społeczeństwa obywatelskiego i budowy kapitału społecznego.

Publikacja została przygotowana dzięki życzliwej pomocy Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego oraz wydawnictwa Wolters Kluwer Polska.

Zbigniew Hajn

Małgorzata Kurzynoga