Dańczak Paweł, Decyzja administracyjna w indywidualnych sprawach studentów i doktorantów

Prawo do nauki oraz prawo swobodnego prowadzenia badań naukowych są jednymi z podstawowych wolności gwarantowanych przepisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.). Gwarantem ich najpełniejszej realizacji jest przyznana uczelniom, również na mocy konstytucyjnych postanowień, autonomia. Nie można jednak zapominać, że ich urzeczywistnianie jest jednocześnie wyrazem powierzenia określonym podmiotom zadań z zakresu administracji publicznej związanych z kształceniem, umożliwieniem uprawiania nauki oraz zdobywaniem kolejnych szczebli awansu naukowego. Są nimi przede wszystkim szkoły wyższe, zarówno publiczne, jak i zaliczane do sektora określanego w uproszczeniu mianem prywatnego, oraz innego rodzaju instytucje, np. jednostki (instytuty) naukowo-badawcze, którym także powierzono ustawowo wykonywanie wspomnianych wyżej zadań.

Na przestrzeni lat zarówno szkolnictwo wyższe, jak i sfera szeroko rozumianej nauki ulegały wielu przemianom, próbując dostosować się do przeobrażeń zachodzących w otaczającej je rzeczywistości. Ewoluował przy tym również sposób kształtowania relacji między osobami chcącymi zdobywać wiedzę na poziomie wyższym, uprawiać naukę oraz piąć się po szczeblach kariery naukowej a podmiotami oferującymi taką możliwość. Dawne, hierarchiczne, choć niesformalizowane podporządkowanie, w myśl zasady uczeń – mistrz, zostało na przestrzeni lat wyparte przez inne rozwiązania, polegające na stosowaniu instrumentów z zakresu prawa i postępowania administracyjnego oraz prawa cywilnego. Dlatego właśnie na gruncie nauki i szkolnictwa wyższego współistnieją obok siebie decyzja administracyjna oraz umowa, wspólnie regulując pozycję podmiotów będących ich adresatami (stronami).

Przedmiotem prezentowanej rozprawy jest zagadnienie decyzji administracyjnej jako formy załatwiania spraw studentów i doktorantów przez właściwe organy. Problematyka ta nie doczekała się dotychczas monograficznego opracowania, które kompleksowo systematyzowałoby wiedzę w tym zakresie. Wypada przy tym zauważyć, że stosowanie tej prawnej formy działania administracji przez organy szkół wyższych oraz podmioty orzekające w sprawach stopni i tytułów naukowych jest nieustannie przedmiotem sygnalizowanych w orzecznictwie sądów administracyjnych licznych problemów zarówno teoretycznych, jak i praktycznych. Można więc przyjąć hipotezę, że winny tym nieporozumieniom jest przede wszystkim stan obowiązującego w tym zakresie ustawodawstwa oraz słabe merytoryczne przygotowanie osób, które dodatkowo muszą stosować nie najlepszej jakości regulacje prawne.

W tym miejscu należy zastrzec, że prowadzone w pracy rozważania będą niekiedy wykraczały poza wyznaczony tytułem zakres. Wynika to z przyjętego założenia, że rozprawa nie byłaby kompletna, gdyby skupiała się wyłącznie na aspektach związanych z rozstrzygnięciami dotyczącymi tylko studentów lub doktorantów, a pomijała problematykę etapów poprzedzających nabycie przez te osoby wspomnianych statusów bądź stanowiących naturalną konsekwencję ich wcześniejszego posiadania. Mowa więc o osobach dopiero starających się o przyjęcie na studia, o absolwentach szkół wyższych, którzy w pewnych okolicznościach mogą utracić posiadany tytuł zawodowy, a także o kandydatach do stopnia naukowego doktora, rekrutujących się, w przeważającej mierze, z grona uczestników studiów doktoranckich, choć – o czym wypada wspomnieć – odbycie studiów doktoranckich nie jest warunkiem sine qua non ubiegania się o stopień doktora.

Analizą objęto rozwiązania prawne zawarte w ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 572 z późn. zm.) oraz ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595 z późn. zm.) wraz z wydanymi na ich podstawie rozporządzeniami w ścisłym powiązaniu z instytucjami procesowego prawa administracyjnego uregulowanymi w ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 267 z późn. zm.). Dużo uwagi poświęcono również treści aktów prawnych stanowionych przez organy szkół wyższych, ponieważ łącznie z przepisami powszechnie obowiązującego prawa wpływają one na sposób i zakres kształtowania sytuacji prawnej osób będących adresatami przedmiotowych decyzji administracyjnych.

Zamierzeniem opracowania było także ukazanie rozbieżności, jakie w doktrynie i orzecznictwie powstają na gruncie przyjętych przez ustawodawcę rozwiązań z zakresu załatwiania indywidualnych spraw studentów i doktorantów oraz nadawania stopnia doktora. Są one źródłem licznych sporów interpretacyjnych, a ponadto rodzą wiele problemów w praktyce ich stosowania przez właściwe organy. W celu ich unaocznienia sięgnięto zatem do dorobku piśmiennictwa i judykatury, odwołując się także do spostrzeżeń organów nadzorujących oraz kontrolujących sferę nauki i szkolnictwa wyższego. Do analizy sygnalizowanych zjawisk wykorzystano również dokumentację stanowiącą element materiału zgromadzonego w toku wybranych postępowań studencko-doktoranckich.

Jednym z najistotniejszych celów rozprawy było ukazanie roli i należnej pozycji kodeksu postępowania administracyjnego. Jest to bowiem ustawa, która w założeniu powinna najlepiej kształtować przebieg postępowań przewidzianych zarówno przepisami ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, jak i ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym. Oba przywołane akty zgodnie jednak nakazują odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego w sprawach mających swoją podstawę w ich postanowieniach.

Praca została podporządkowana kilku głównym założeniom badawczym. W pierwszej kolejności chodziło o próbę zakreślenia pojęcia decyzji administracyjnej, które odpowiadałoby faktycznym potrzebom nauki i szkolnictwa wyższego, pozwalając przy tym skutecznie identyfikować te indywidualne rozstrzygnięcia kierowane do studentów i doktorantów, którym przymiot decyzji faktycznie przysługuje. Naturalną konsekwencją takiego założenia była konieczność odpowiedzenia na pytanie o rzeczywisty zakres stosowania przy ich wydawaniu przepisów ogólnego postępowania administracyjnego. Nie ulega bowiem żadnej wątpliwości, że liczne odrębności przewidziane na gruncie ustaw regulujących sprawy będące przedmiotem rozprawy oraz odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu postępowania administracyjnego czynią tę problematykę nad wyraz skomplikowaną i niejasną. Przede wszystkim chodziło więc o wskazanie, czy odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego interpretuje się obecnie jako stosowanie ich norm wprost, czy może margines swobody organów korzystających z rozwiązań kodeksowych pozwala na dokonywanie znaczących modyfikacji w stosunku do pierwotnej konstrukcji. Siłą rzeczy kolejnym problemem badawczym było zidentyfikowanie kategorii spraw i elementów prowadzonych w nich postępowań, w których występują najdalej idące odrębności względem kodeksowego pierwowzoru bądź w ramach których przewidziano rozwiązania procesowe nieznane przepisom kodeksu postępowania administracyjnego.

Główną zastosowaną w pracy metodą badawczą była metoda prawnodogmatyczna, polegająca na wnikliwej analizie obowiązujących aktów prawnych z wykorzystaniem różnych rodzajów wykładni. Uzupełniająco wykorzystano metodę teoretycznoprawną, badając różne teorie dotyczące decyzji administracyjnej jako prawnej formy działania administracji w odwołaniu do niezbędnych opracowań naukowych sytuujących to zagadnienie w sferze indywidualnych spraw studentów i doktorantów. Pomocniczo i w ograniczonym zakresie wykorzystano także metodę socjologiczną, a więc obserwację praktyki funkcjonowania podmiotów załatwiających sprawy stanowiące przedmiot rozprawy. Praca zasadniczo nie podejmuje zagadnień prawnoporównawczych, dlatego zrezygnowano z metody komparatystycznej. Zróżnicowanie systemów nauki i szkolnictwa wyższego funkcjonujących w poszczególnych krajach jest bowiem zbyt duże, by móc rzetelnie porównać choćby część obowiązujących w nich rozwiązań do przyjętych na gruncie polskiego porządku prawnego. W praktyce rozważania w tym zakresie miałyby więc charakter chaotycznych wtrąceń, burząc jedynie zasadniczą konstrukcję rozprawy.

Praca stanowi skróconą i zaktualizowaną wersję rozprawy doktorskiej obronionej na Uniwersytecie Łódzkim. Uwzględnia ona stan prawny w zakresie przepisów powszechnie obowiązujących 31 października 2014 r.