Krasuski Andrzej, Chmura obliczeniowa. Prawne aspekty zastosowania

Korzystanie z usług świadczonych w chmurze obliczeniowej (ang. cloud computing) jest znakiem czasu. W ostatnim czasie odnotowuje się znaczący wzrost przekazywanych informacji za pośrednictwem sieci teleinformatycznych . Łączność stała się bowiem wszechobecnym elementem życia gospodarczego. Przedsiębiorcy i konsumenci coraz częściej korzystają z usług, do których dostęp możliwy jest za pośrednictwem usług dostępu do internetu, zmniejszając tym samym swoje zainteresowanie usługami telefonii głosowej oraz innymi tradycyjnymi usługami telekomunikacyjnymi . Dla przykładu, popularny portal społecznościowy Facebook w ciągu zaledwie jednego miesiąca przetwarza bardzo duże zbiory danych, w tym danych osobowych; obsługuje 570 miliardów odsłonięć strony portalu, przyjmuje do przechowywania ponad 3 miliony nowych zdjęć oraz zarządza ponad 25 miliardami treści wprowadzanych i edytowanych na tym portalu . Dynamiczny rozwój usług elektronicznych czy Internetu Rzeczy prowadzi do gromadzenia i dalszego przetwarzania bardzo dużego wolumenu danych o różnym charakterze prawnym. Proces ten przyczynił się do wykształcenia w literaturze terminu Big Data. Termin ten odnosi się do przetwarzania, w tym integracji, bardzo dużej liczby zbiorów danych o różnym rodzaju i cechach, przekazywanych z taką częstotliwością, że tradycyjne zasoby teleinformatyczne wykorzystywane w obrocie gospodarczym nie są wystarczające do obsługi tych danych (tj. do ich przechowywania i zarządzania nimi) . Postępujący proces cyfryzacji i zarządzania coraz większą liczbą obszarów życia społecznego (w tym na przykład zarządzanie: transportem miejskim, tele-medycyną, strefami parkowania, monitoringiem miejskim, logistyką, procesem produkcji czy działalnością usługową w korporacjach) stanowi siłę napędową dla rozwoju działalności gospodarczej w chmurze obliczeniowej, ponieważ prowadzi do znaczącego wzrostu zapotrzebowania na funkcjonalności zasobów teleinformatycznych w celu przetwarzania gromadzonych danych. Usługi świadczone w chmurze obliczeniowej przybierają charakter usług masowych, wykorzystywanych zarówno w sektorze przedsiębiorstw jak również przez administrację publiczną i osoby fizyczne. Przetwarzanie różnego rodzaju danych w chmurze obliczeniowej jest zatem jedną z największych technologicznych rewolucji ostatnich lat. Jest to również efekt ewolucji technologii zmierzającej do realizacji celu w postaci tzw. utility computing, tj. koncepcji świadczenia usług teleinformatycznych wzorowanych na usługach użyteczności publicznej.

Usługi świadczone w chmurze obliczeniowej tworzą po stronie zleceniobiorcy (użytkownika usług chmurowych) iluzję dysponowania nieograniczonymi zasobami teleinformatycznymi, dostępnymi na żądanie, z dowolnego miejsca, w którym realizowany jest dostęp do internetu, zwalniając tym samym zleceniobiorcę z obowiązku nabywania takich zasobów na własność bądź w posiadanie zależne. Tym samym pozwalają na rezygnację z ponoszenia kosztów początkowych wynikających z inwestycji w infrastrukturę teleinformatyczną, poprzez możliwość korzystania z usług opartych na funkcjonalnościach sieci teleinformatycznych. Użytkownik usług w chmurze obliczeniowej uiszcza wynagrodzenie odpowiadające faktycznemu wykorzystaniu funkcjonalności zasobów teleinformatycznych, udostępnionych przez dostawcę usług chmurowych .

Poza czynnikami ekonomicznymi kształtującymi popyt na usługi w chmurze obliczeniowej, wpływ na rozwój tych usług ma także otoczenie prawne dotyczące warunków podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej polegającej na świadczeniu usług dotyczących wykorzystania zasobów teleinformatycznych. Otoczenie prawne w zakresie podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej w chmurze obliczeniowej jest przedmiotem niniejszej monografii. W publikacji tej autor przedstawił w formie postulatów de lege ferenda koncepcję utworzenia ram praw prawnych, które oparte zostały na reglamentacji prawnej działalności gospodarczej w chmurze obliczeniowej.

Struktura niniejszej monografii odzwierciedla poszczególne etapy analizy obowiązujących i postulowanych ram prawnych. Punktem odniesienia dla modelu regulacji prawnej chmury obliczeniowej w kontekście reglamentacji działalności gospodarczej podejmowanej i wykonywanej w chmurze obliczeniowej było dla autora zjawisko "chmury obliczeniowej” i rozwój usług teleinformatycznych świadczonych za pośrednictwem internetu. W Rozdziale I niniejszej publikacji autor omówił zjawisko "chmury obliczeniowej” jako obszaru, w którym występują różne podmioty prowadzące działalność gospodarczą. W ramach opisywania zjawiska chmury obliczeniowej, autor zdefiniował przedmiot działalności w chmurze obliczeniowej w postaci usług dotyczących wykorzystania funkcjonalności zasobów teleinformatycznych, omówił ich rodzaje oraz sposób ich świadczenia ze wskazaniem modeli działalności gospodarczej, wyodrębnionych w praktyce obrotu gospodarczego.

W aktualnym stanie prawnym brak jest wyodrębnionej regulacji prawnej dotyczącej chmury obliczeniowej, w tym dotyczącej usług świadczonych w chmurze obliczeniowej. Regulacje prawne mające zastosowanie do działalności gospodarczej w chmurze obliczeniowej mają zaś charakter rozproszony. Dlatego też wyznaczenie w sposób prawidłowy źródeł prawa mających zastosowanie do działalności prowadzonej w chmurze obliczeniowej ma charakter złożony. Omawiając w Rozdziale II problematykę rozproszonych źródeł prawa mających zastosowanie do działalności gospodarczej w chmurze obliczeniowej, autor przedstawił metodologię porządkowania rozproszonych źródeł prawa i na tej podstawie wskazał modele przedstawiające źródła prawa mające zastosowanie do działalności gospodarczej w chmurze obliczeniowej. Modele wskazujące na przepisy prawa dotyczące działalności w chmurze obliczeniowej uzupełnione zostały poprzez omówienie w Rozdziale III monografii zagadnienia normalizacji i jej wpływu na rozwój działalności gospodarczej w chmurze obliczeniowej, w tym w aspekcie bezpieczeństwa teleinformatycznego i interoperacyjności.

W Rozdziale IV autor przedstawił argumenty uzasadniające potrzebę opracowania dodatkowej regulacji prawnej odnoszącej się do stosunków prawnych związanych ze świadczeniem usług w chmurze obliczeniowej. Autor rozważał, czy nowa regulacja prawna może zostać wprowadzona do obowiązujących ram prawnych poprzez zmianę obowiązujących aktów prawnych tworzących te ramy prawne, czy też poprzez przygotowanie odrębnej regulacji prawnej dedykowanej omawianemu zagadnieniu. Wpływ na tę analizę miała również ocena charakteru prawnego informacji i omówienie źródeł prawa w Rozdziale V niniejszej publikacji. Zasoby teleinformatyczne, których funkcjonalności udostępniane są w formie usług chmurowych, wykorzystywane są bowiem do przetwarzania informacji.

Zagadnienie uregulowania wymogów prawnych związanych z podejmowaniem i wykonywaniem działalności gospodarczej w chmurze obliczeniowej koncentruje się wokół relacji prawnych związanych ze świadczeniem usług w chmurze obliczeniowej na podstawie umowy o świadczenie usług w chmurze obliczeniowej. Problematyka dotycząca charakteru prawnego tej umowy omówiona została w Rozdziale VI niniejszej publikacji.

W monografii autor uzasadnił potrzebę ograniczenia swobody działalności gospodarczej w chmurze obliczeniowej poprzez uregulowanie modelu reglamentacji prawnej działalności gospodarczej brokera w chmurze obliczeniowej, jako zawodu zaufania publicznego. Instytucja brokera w chmurze obliczeniowej została omówiona w Rozdziale VII niniejszej publikacji, obok innych podmiotów uczestniczących w świadczeniu usług w chmurze obliczeniowej. Podstawą regulacji działalności gospodarczej brokera w chmurze obliczeniowej powinien być wpis do rejestru brokerów w chmurze obliczeniowej. W tym celu powinien zostać utworzony rejestr brokerów w chmurze obliczeniowej jako rejestr publiczny.

W Rozdziale VIII omówiona została problematyka audytowania działalności w chmurze obliczeniowej z punktu widzenia zidentyfikowanych barier prawnych, technicznych, funkcjonalnych i edukacyjnych.

W obowiązującym stanie prawnym brak jest organu administracji publicznej, który w zakresie norm kompetencyjnych i zadaniowych byłby odpowiedzialny za sprawowanie nadzoru nad działalnością gospodarczą w chmurze obliczeniowej w związku ze stosunkami prawnymi związanymi ze świadczeniem usług w chmurze obliczeniowej. W rozdziale IX omówione zostały przyczyny, dla których zasadne jest uregulowanie w przyszłej regulacji prawnej przepisów kompetencyjnych i zadaniowych dla wyodrębnionego organu administracji publicznej. Wśród postulatów de lege ferenda dotyczących przyszłych zadań organu nadzoru autor wyodrębnił prowadzenie portalu rejestrowo-informacyjnego dotyczącego usług świadczonych w chmurze obliczeniowej. Cel, założenia i opis tego portalu omówione zostały w Rozdziale X.

Przy powoływaniu źródeł obcojęzycznych, o ile nie wskazano tłumaczenia, autor korzystał z tłumaczenia własnego.

Niniejsza publikacja stanowi kontynuację prac badawczych autora nad zagadnieniami reglamentacji prawnej działalności gospodarczej w obszarach teleinformatyki i telekomunikacji. Autor podejmował te zagadnienia w licznych publikacjach, w tym w ostatnim czasie w: A. Krasuski, Postępowanie w sprawie zmiany rezerwacji częstotliwości, PUG 2016/6; A. Krasuski, Zabezpieczenie nowacyjne na prawach z rezerwacji częstotliwości, PUG 2016/7, A. Krasuski, Prawo telekomunikacyjne, Komentarz, Wydanie IV, Warszawa 2015 r. Wcześniej zagadnienie prawnych aspektów wykorzystania chmury obliczeniowej autor analizował w publikacji A. Krasuski, Ochrona danych osobowych w obrocie tradycyjnym i elektronicznym, Warszawa 2012 r.

Niniejsza monografia uwzględnia stan prawny na dzień 20 listopada 2017 r.

Dr Andrzej Krasuski

Warszawa 2017 r.