Mika Jarosław F. (red.), Ceny transferowe w czasie kryzysu

Koncepcja opracowania publikacji odnoszącej się do korelacji pomiędzy transakcjami zawieranymi przez podmioty powiązane a wskaźnikami makroekonomicznymi powstała wraz z pierwszymi oznakami pandemii. Przedsiębiorstwa działające w grupach kapitałowych mimo silnej pozycji rynkowej wzmocnionej efektem synergii narażone są jak inne jednostki gospodarcze na zmiany wywołane efektem klęski żywiołowej.

Przykładem klęski żywiołowej jest pandemia definiowana jako stan epidemii występujący na określonym obszarze geograficznym, np. na kontynencie lub świecie. Z kolei do zasadniczych przesłanek wystąpienia epidemii zaliczyć możemy:

Pandemia ogłoszona przez Światową Organizację Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) w dniu 11 marca 2020 r. wprowadziła szereg restrykcji społecznych i ekonomicznych na całym świecie. Wiele przedsiębiorstw zanotowało spadki przychodów, spadek zatrudnienia (zwolnienia pracowników), zmniejszenie rentowności, straty na działalności gospodarczej. Niektóre z podmiotów gospodarczych zmuszone były do zmiany profilu działalności, weryfikacji struktury organizacyjnej, czasowego zawieszenia wybranych segmentów działalności czy nawet jej zakończenia.

Stan epidemii w Polsce wpłynął na wydłużenie obowiązków raportowania podmiotów powiązanych. Przedsiębiorstwa rozpoczynające lub kontynuujące działalność gospodarczą, zobowiązane m.in. do sporządzenia lokalnych dokumentacji cen transferowych oraz przygotowywania i składania oświadczeń zarządu, a także informacji o cenach transferowych odpowiednio do urzędów skarbowych i Szefa Krajowej Administracji Skarbowej, skorzystają z przywileju wynikającego z ustawy z 19.06.2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 . Nowe przepisy wydłużają termin:

Jednocześnie stosownie do art. 11r u.p.d.o.p. analiza porównawcza oraz analiza zgodności podlegają aktualizacji nie rzadziej niż co 3 lata, chyba że zmiana otoczenia ekonomicznego w stopniu znacznie wpływającym na sporządzoną analizę uzasadnia dokonanie aktualizacji w roku zaistnienia tej zmiany.

Podmioty powiązane zobowiązane do przygotowania analiz porównawczych dotyczących zmiany otoczenia ekonomicznego znajdą się w takiej sytuacji po raz pierwszy od chwili wprowadzenia nowych regulacji. Nowy obowiązek wiązać się będzie z właściwym wyborem metodologii oraz próby badawczej.

Z jednej strony może być rozważane wykorzystanie próby badawczej z lat 2007–2009, czyli kryzysu finansowego, który jako ostatnia dekompozycja wskaźników makroekonomicznych może się wydawać wyborem racjonalnym. Kryzys finansowy swoją genezę miał pod koniec lat 90. XX wieku, kiedy amerykańskie władze uruchomiły dwa programy wsparcia dla obywateli w celu zakupu nieruchomości (Federal National Mortgage Association oraz Federal Home Loan Mortgage Corporation). Były to tzw. kredyty „subprime” przyznawane dla obywateli o złej lub wątpliwej historii kredytowej. Wielu osób i rodzin, które w tamtych latach kupiły mieszkanie, nie było na nie stać. W latach 2006–2007 ceny nieruchomości na rynku amerykańskim zaczęły spadać z powodu zwiększonej podaży. W związku z tym banki żądały od kredytobiorców zwiększenia zastawu na nieruchomości, co było spowodowane spadkiem wartości zabezpieczeń hipotecznych. Niespłacane kredyty i spadające ceny nieruchomości spowodowały, że instytucje finansujące zaczęły ujawniać straty w sprawozdaniach finansowych. W konsekwencji pęknięcie bańki na rynku nieruchomości stało się przyczyną załamania na giełdach papierów wartościowych spółek finansowych i budowlanych oraz deweloperskich .

Z drugiej strony należy się zastanowić, dlaczego wybór kryzysu finansowego lat 2007–2009 byłby bardziej zasadny od wyboru innych okresów, w których doszło do załamań w gospodarce światowej lub gospodarkach regionów. Przykładem mogą być następujące kryzysy ekonomiczne:

Wybór jednego z kryzysów przede wszystkim wymaga uzasadnienia. Zatem w przypadku któregokolwiek z ostatnich kryzysów ekonomicznych w gospodarce światowej, w tym finansowego z lat 2007–2009, niezmiernie trudno byłoby uzasadnić prawidłowość takiej decyzji. Po pierwsze, przyczyn kryzysu finansowego nie można zrównać z przyczynami kryzysu ekonomicznego wywołanego pandemią. Po drugie, należy zwrócić uwagę na odmienną strukturę pomocy poszczególnych państw dla uczestników gospodarek krajowych (przedsiębiorców). Po trzecie wreszcie, o ile kryzys finansowy z lat 2007–2009 dotyczył w głównej mierze banków i przedsiębiorców, o tyle kryzys z 2020 r. objął również rynek pracy (pracowników).

Odpowiedzią na to jest posłużenie się próbami badawczymi z ostatnich 3–5 lat przed 2020 r. i optymalizacja wskaźników rentowności lub wartości bezwzględnych pozycji sprawozdań finansowych poprzez korekty wskaźników makroekonomicznych. Korzystając z prostego algorytmu, należałoby zmniejszyć wszystkie elementy uwzględniane we wskaźnikach finansowych o stosowne obniżenie tych badawczych o wskaźniki makroekonomiczne, jak PKB, CPI, PMI, stopa bezrobocia.

W zmieniającym się otoczeniu ekonomicznym znajdują się również przedsiębiorstwa należące do grup kapitałowych. Podmioty powiązane dodatkowo obciążone są ryzykiem zmiany struktury łańcucha dostaw. Kryzys ekonomiczny wymusza na wielu przedsiębiorstwach weryfikację łańcucha dostaw w celu skrócenia czasu dostaw oraz zminimalizowania ryzyka realizacji zamówień. Również wiele firm znajdzie się na etapie restrukturyzacji działalności w rozumieniu przepisów o cenach transferowych. Przenoszenie funkcji, ryzyk lub aktywów z jednoczesną zmianą EBIT-u to jeden ze sposobów na uniknięcie zastoju w działalności podmiotów należących do grup kapitałowych.

Nie mniej istotną kwestią będzie weryfikacja rozliczeń z tytułu wytworzenia, zarządzania i wykorzystywania w bieżącej działalności gospodarczej dóbr niematerialnych. W celu minimalizacji ryzyka zakwestionowania przez organ podatkowy struktury wynagrodzenia za przekazanie innym podmiotom praw do własności intelektualnej wskazane jest dokonanie korekty analizy DEMPE, która jest narzędziem zarządzania ryzykiem w transferze dóbr niematerialnych pomiędzy podmiotami powiązanymi.

Publikacja opisuje ryzyka i narzędzia ograniczające ryzyka podatkowe w kontekście zmian w otoczeniu ekonomicznym.

W rozdziale I przybliżone zostały zagadnienia dotyczące definicji i rodzajów ryzyka. Zwrócono uwagę m.in. na zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie oraz na restrukturyzację jako narzędzie sterowania rentownością.

Rozdział II zawiera charakterystykę obowiązków sprawozdawczych, do których zobligowane są podmioty powiązane. Opisano zatem m.in. obowiązek oraz elementy lokalnej dokumentacji cen transferowych, analizy cen transferowych oraz informacji o cenach transferowych TPR. Istotnym zagadnieniem scharakteryzowanym w tym rozdziale jest również korekta cen transferowych wprowadzona do przepisów z dniem 1.01.2019 r. Definiowana jako korekta kompensacyjna, jest jednym z narzędzi eliminacji ryzyka podatkowego w relacjach z podmiotami powiązanymi, obok korekt kontraktowych oraz kompensat transakcji.

W rozdziale III wyspecyfikowane zostały ryzyka podatkowe, z jakimi mogą się spotkać przedsiębiorstwa powiązane. Kluczowym ryzykiem, na które zwrócono szczególną uwagę, jest sposób identyfikacji transakcji kontrolowanej o jednorodnym charakterze. To ryzyko tym istotniejsze, że determinuje inne obowiązki sprawozdawcze (sporządzenie lokalnej dokumentacji cen transferowych, złożenie oświadczenia oraz przesłanie informacji o cenach transferowych TPR), a niewłaściwe rozpoznanie transakcji grupowych jako transakcje kontrolowane zostało spenalizowane w regulacjach k.k.s. w formie sankcji za nieprzygotowanie dokumentacji podatkowej, niezłożenie oświadczenia czy informacji TPR.

Ostatni rozdział przedstawia narzędzia eliminujące bądź ograniczające ryzyka podatkowe scharakteryzowane w rozdziale III. Szczególną uwagę poświęcono takim zagadnieniom, jak obowiązek sporządzenia nowych analiz porównawczych do końca 2020 r. w związku ze zmianami otoczenia ekonomicznego wywołanego pandemią. Zwrócono również uwagę na konieczność weryfikacji umów współpracy w kontekście ewentualnych korekt strony badanej wywołaną weryfikacją łańcucha dostaw oraz pełnionych funkcji, rozpoznanych ryzyk czy zaangażowanych aktywów. Opisana została również dokumentacja zabezpieczająca defence file i jej walory w kontekście kontroli podatkowej i skarbowej.

Niniejszym bardzo dziękuję współautorom za podjęcie tematu i zaangażowanie w przygotowanie publikacji oraz naszej edytorce Katarzynie Korzeniewskiej za nieoceniony wkład w przygotowaniu ostatecznej wersji. Dziękuję również wydawcy Panu Grzegorzowi Jareckiemu za zainteresowanie tematem i zaproszenie do współpracy.

Wszystkich z Państwa zainteresowanych tematem korelacji kryzysu ekonomicznego i algorytmów cen transferowych stosowanych przez podmioty powiązane zapraszam do kontaktu. Podjęliśmy bowiem wyzwanie zmierzające do przygotowania raportu: „Wpływ załamania gospodarczego w wyniku pandemii 2020 r. na politykę cen transferowych podmiotów powiązanych”. Raport zostanie opublikowany na stronie www.ict.org.pl w pierwszym kwartale 2021 r.

Jarosław F. Mika