Dobrowolski Zbysław, Audyt. Funkcje. Formułowanie ustaleń. Ryzyka

W zarządzaniu organizacją, niezależnie od struktury własnościowej i jej rozmiarów, audyt odgrywa istotną rolę. Pozwala na zapobieżenie efektowi „śnieżnej kuli”, a zatem narastaniu błędów, które – początkowo niewielkie – po skumulowaniu wpływają destrukcyjnie na organizację. Zwrócił na to uwagę m.in. Kieżun (1998), formułując wymogi sprawnego zarządzania organizacją.

Istnieje wiele opracowań poświęconych problematyce audytu, o czym świadczy wykaz literatury w tym opracowaniu. Jednak zauważalny jest deficyt badań dotyczących audytu zarządzania wiedzą (określanego czasami audytem personalnym) oraz audytu efektywności organizacji. Nadal brakuje pogłębionych badań poświęconych funkcji audytu w zarządzaniu organizacjami, co już dziesięć lat temu w odniesieniu do kontrolowania zauważył m.in. Lichtarski (2010). Zidentyfikowana luka badawcza stanowiła asumpt do podjęcia badań, których efektem jest niniejsza monografia.

W badaniach prowadzonych przy wykorzystaniu metod i technik właściwych dla dyscypliny nauk o zarządzaniu i jakości wykorzystano strategię pluralizmu metodologicznego, przyjmując za Sułkowskim (2013) możliwość łączenia podejść zaczerpniętych z różnych paradygmatów, gdy zmierza to do spójnych rezultatów poznawczych. W badaniach zastosowano zarówno podejście nomotetyczne, jak i idiograficzne.

Celami badań są: ustalenie funkcji audytu; ustalenie sposobów formułowania i przedstawiania ustaleń audytu; analiza i przedstawienie założeń audytu zarządzania wiedzą oraz audytu efektywności organizacji, jak też poszczególnych funkcji zarządzania organizacją. Podjęto również próbę identyfikacji problemów audytu, w tym związanych z funkcjonowaniem organizacji w nieprzewidywalnym otoczeniu. Ten ostatni cel wynikał z obserwacji funkcjonowania organizacji w warunkach pandemii COVID-19. Na podstawie badań, zgodnie z założeniem autora, zidentyfikowano problemy badawcze wymagające rozwiązania w kolejnych badaniach naukowych. Pośrednim celem badań była systematyzacja aparatu pojęciowego.

Problemy badawcze to: 1) jakie są funkcje audytu oraz która z funkcji przesądza o celowości audytu? 2) co wpływa na sposób formułowania i przedstawiania ustaleń audytu? 3) w jakich obszarach działalności audytowanego należy ustalić ryzyko audytu? 4) jakie są obszary audytu w modelu integracyjnym roli zarządzania wiedzą? 5) jakie są obszary audytu prawidłowości komercjalizacji wartości niematerialnych organizacji?

Sformułowano następujące hipotezy badawcze: 1) istnieje dodatni związek między sposobem formułowania i przedstawiania ustaleń audytu a doświadczeniem i wiedzą audytorów przeprowadzających audyt oraz strukturą dowodów; 2) istnieje dodatni związek między sposobem udzielania odpowiedzi przez audytowanego na ustalenia, oceny, uwagi lub wnioski sformułowane przez audytora a oceną prawidłowości prowadzonego postępowania audytowego.

Celom badań podporządkowano konstrukcję niniejszego opracowania. Wyniki badań przedstawiono w kilku wyodrębnionych, choć powiązanych ze sobą częściach. Opracowanie rozpoczęto od przedstawienia wyników studiów literatury dotyczących istoty kontrolowania, ewaluacji, audytu; określenia, czy są to pojęcia tożsame, czy też odmienne. Następnie zidentyfikowano podmiot i przedmiot audytu, zdefiniowano pojęcia ustaleń, dowodów audytu, jego wyznaczeń i kryteriów. Przedstawiono rodzaje audytu. Zaprezentowano problematykę sprawności audytu. Przeanalizowano ryzyko audytu. Przedstawiono założenia audytu: zarządzania wiedzą, efektywności organizacji, prawidłowości planowania, struktury organizacyjnej, sposobów motywowania pracowników, informacji pozafinansowych, systemów przeciwdziałania patologiom organizacyjnym. W oddzielnej części przedstawiono zidentyfikowane problemy audytu oraz podstawowe zagadnienia związane z jego planowaniem.

Uznając, że monografia może być wykorzystana w procesie dydaktycznym, w załączniku do publikacji przytoczono standardy audytu wewnętrznego dla jednostek sektora finansów publicznych, uzupełniając je o komentarz wynikający z przeprowadzonych badań. Sformułowano szereg autorskich, oryginalnych definicji, które mogą przyczynić się do rozwoju dorobku naukowego poświęconego audytowi, jego celom i roli w życiu społeczno-gospodarczym.

Na etapie planowania badań założono, że jednym z jego efektów będzie identyfikacja problemów badawczych wymagających rozwiązania. Założenia te zrealizowano. Autor żywi nadzieję, że niniejsza monografia przyczyni się do rozwoju dorobku naukowego poświęconego procesowi audytu, jego metodom, technikom, a także sformułowaniu kierunkowych propozycji doskonalenia audytu.