Mariański Adam, Strzelec Dariusz, Aspekty prawne kontroli podatkowej przedsiębiorców

Kontrola podatkowa jest odbierana najczęściej jako uciążliwość dla podatnika, szczególnie będącego przedsiębiorcą, zwłaszcza że z jej przeprowadzeniem mogą się wiązać dodatkowe obciążenia dla kontrolowanego. Sposób przeprowadzania kontroli podatkowej normują przepisy zawarte w kilku aktach prawnych. Unormowania te ulegają zmianom, a myślą zasadniczą jest stworzenie takich warunków, które pozwolą sprawnie prowadzić kontrole w sposób, który nie będzie utrudniać prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorców. Kolejne zmiany mają na celu lepszą realizację zasady zaufania do organów podatkowych, a jednocześnie mają dostarczyć administracji skarbowej skutecznych instrumentów prawnych do efektywnego wypełniania obowiązków ustawowych w zakresie kontroli rozliczeń podatkowych. Niemniej liczba sporów, jaka powstaje na tle realizacji obowiązków kontrolnych oraz przestrzegania poszczególnych unormowań, w tym również z kolejnymi zmianami przepisów, pokazuje, że temat ten jest godny uwagi. Kontrola prawidłowości rozliczeń podatkowych jest możliwa zarówno przez organy podatkowe, jak i organy skarbowe. Z uwagi na drobne odrębności w zakresie zasad jej prowadzenia niekiedy powstają wątpliwości i to w zakresie bardzo podstawowych kwestii (kolejność wszczynania procedur, czas trwania kontroli).

W literaturze z zakresu prawa administracyjnego wielokrotnie wskazywano, iż warunkami prawidłowo zorganizowanej kontroli są: oficjalność, aktywność, bezstronność, proporcjonalność, fachowość oraz efektywność . Sama instytucja kontroli, w tym kontroli podatkowej, może być analizowana z punktu widzenia efektywności działań kontrolnych. Można rozpatrywać zagadnienia związane z planowaniem kontroli i efektywnością typowania podmiotów do kontroli, a także z punktu widzenia działań pokontrolnych oraz oceny kształtu regulacji dotyczących kontroli, jak również zgodności jej przebiegu z obowiązującymi regulacjami prawnymi.

Celem niniejszej pracy jest analiza przewidzianego przez ustawodawcę modelu kontroli podatkowej oraz wskazanie występujących problemów prawnych, a także pojawiających się w orzecznictwie wątpliwości interpretacyjnych dotyczących poszczególnych unormowań. Wiele z nich powstanie na styku przepisów normujących kontrolę przedsiębiorców zawartych w ustawie ordynacja podatkowa oraz ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, których niestety nie eliminują kolejne zmiany. Niektóre z omawianych w opracowaniu problemów mają charakter specyficzny właśnie dla tej fazy postępowania kontrolnego, inne z kolei wiążą się zasadniczo ze sporami w sprawach podatkowych i dotyczą sposobu wyjaśniania stanu faktycznego w sprawie i podejmowania władczych działań o charakterze kontrolnym.

Praca składa się z pięciu rozdziałów. W pierwszym omówione zostało pojęcie kontroli oraz rodzaje procedur przewidzianych przez ordynację podatkową oraz regulacje prawne odnoszące się do prowadzenia kontroli. Rozdziały drugi i trzeci zawierają analizę przebiegu kontroli podatkowej, a także praw i obowiązków kontrolujących i kontrolowanych. Rozdział czwarty poświęcony został przeprowadzaniu dowodów w trakcie kontroli podatkowej. Ordynacja podatkowa wyróżnia kilka procedur mających znaczenie dla weryfikacji prawidłowego realizowania przez podatników oraz inne podmioty obowiązków publicznoprawnych na nich nałożonych. Procedury te różnią się stopniem sformalizowania, celami oraz uprawnieniami, jakie w ich ramach przysługują organom podatkowym. Dlatego w ostatnim rozdziale pracy wskazano wzajemne różnice, aby w końcowej części zwrócić uwagę na prawidłową kolejność wdrażania tych procedur.

W pracy dokonano analizy aktów prawnych odnoszących się do kontroli podatkowej, tj. ustawy ordynacja podatkowa oraz ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a w ograniczonym zakresie ustawy o kontroli skarbowej oraz orzecznictwa sądów administracyjnych, w których sądy wypowiadały się co do prawidłowości stosowania przepisów normujących zasady prowadzenia kontroli.