Wilk Aleksandra, Akt urodzenia

Zagadnienie aktu urodzenia ma charakter interdyscyplinarny. Zarówno prawo administracyjne, cywilne, rodzinne i opiekuńcze, jak i regulacje z zakresu ochrony praw człowieka stanowią podstawy teoretycznoprawne i dogmatyczne dla omawianej problematyki.

W aktualnym stanie prawnym w Polsce żaden inny dokument tożsamości nie zawiera tak wielu szczegółowych informacji o człowieku, jego przeszłości, rodzinie, zmianach w zakresie stosunków prawnofiliacyjnych, jak właśnie akt urodzenia. Należy zwrócić uwagę, że akt ten zawiera nie tylko dane osobowe człowieka, którego dotyczy, lecz także innych osób, których rola w kształtowaniu jego stanu cywilnego miała istotne znaczenie. Mimo to akt urodzenia nie jest de lege lata traktowany jak dokument, którego jednym z podstawowych celów powinna być ochrona danych osobowych i ochrona prywatności osób, których dane w nim widnieją. Głównym celem przypisywanym aktowi urodzenia przez ustawodawcę jest rejestracja faktów wpływających na stan cywilny człowieka.

Akt urodzenia mógłby być prawnym narzędziem służącym ochronie prawa do prywatności, lecz w aktualnym stanie prawnym w niewystarczającym zakresie zapewnia poszanowanie prawa do prywatności osoby, której dotyczy, jak i innych osób, których dane w tym akcie lub aktach zbiorowych są zawarte. Postulat przypisania aktowi urodzenia takiej roli znajduje uzasadnienie w tym, iż de lege lata nie istnieje w polskim systemie prawnym żadna alternatywna forma rejestracji tak wielu zdarzeń wpływających na stan cywilny człowieka, a tym samym danych wrażliwych, intymnych, zasługujących na szczególną ochronę przed nieuprawnionym ujawnieniem lub wykorzystaniem. Konieczne jest bowiem odnotowanie, że w aktualnym stanie prawnym dochodzi do kolizji takich wartości, jak: prawa dziecka do poznania swojej tożsamości i gwarancji poszanowania prawa do prywatności oraz dobra rodziców z poszanowaniem ich prawa do prywatności.

Celem rozważań poczynionych w opracowaniu jest dogmatycznoprawna analiza istniejącego de lege lata stanu prawnego w Polsce, prezentacja uregulowań prawnych w zakresie przewidzianych przez prawo sytuacji prawnofiliacyjnych oraz konsekwencji ich zaistnienia w postaci zapisu w akcie urodzenia. Problematyka ta przedstawiona została w kontekście rozważań na temat tego, czy akt urodzenia wnosi odpowiednie narzędzia poszanowania prawa do prywatności. Materiał badawczy stanowił zespół przepisów i norm prawnych, a także poglądy przedstawicieli doktryny prawniczej. Wykorzystano również dorobek orzecznictwa sądów i trybunałów. Przyczyną podjęcia badań naukowych nad tym zagadnieniem jest dostrzeżenie braku kompleksowego opracowania tak szerokiego ujęcia problematyki aktu urodzenia oraz dostrzeżenie w polskim systemie prawnym braku kompleksowej i spójnej ochrony danych osobowych zawartych w akcie urodzenia i aktach zbiorowych, co z kolei nie gwarantuje dostatecznej ochrony prawa do prywatności osób, których dane w tym akcie są zawarte.

W opracowaniu dokonano szczegółowego omówienia treści aktu urodzenia w poszczególnych sytuacjach wywołujących skutki prawne w zakresie stanu cywilnego. Akty urodzenia będące przedmiotem analizy podzielono na akty będące konsekwencją podjęcia przez organ administracyjny działań o charakterze administracyjnym oraz na akty, których treść jest uwarunkowana wydanym przez sąd orzeczeniem. Przedstawiona została w pracy problematyka rejestracji w urzędzie stanu cywilnego naturalnego zdarzenia, jakim jest samo urodzenie, a także odzwierciedlenie w akcie urodzenia faktu uznania przez mężczyznę ojcostwa. Omówiono także treść aktu urodzenia dziecka objętego domniemaniem pochodzenia od męża matki oraz dziecka poczętego na skutek zastosowania metod wspomaganej prokreacji. W ramach drugiej grupy zagadnień przedmiotem rozważań jest ujawnienie w akcie urodzenia tych treści i zdarzeń, które wynikają z orzeczeń sądu. Przedstawiono również zasady sporządzania i treść aktu urodzenia dziecka nieznanych rodziców, dziecka przysposobionego, dziecka, względem którego zaprzeczono ojcostwa, ustalono bezskuteczność uznania, sądowo ustalono ojcostwo, osoby, która dokonała metrykalnej zmiany płci, a także zmiany w akcie urodzenia osoby zmarłej i jej zstępnych.

Praca składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym rozdziale zaprezentowano teoretycznoprawny aspekt aktu urodzenia. Podjęto próbę umiejscowienia aktu pośród innych rodzajów aktów, w tym aktów administracyjnych. Przedstawiono również zagadnienie prawa do tożsamości człowieka i zaprezentowano pojęcie stanu cywilnego i stanu osobistego.

W drugim rozdziale scharakteryzowano problematykę rejestracji stanu cywilnego w akcie urodzenia. Dokonano szczegółowej prezentacji aktu urodzenia jako aktu stanu cywilnego na gruncie polskich regulacji prawnych oraz międzynarodowych standardów w tym zakresie. Omówiono również kwestię transkrypcji aktu urodzenia oraz jego udostępniania.

Trzeci rozdział obejmuje zagadnienie prawa jednostki do poszanowania jej prywatności. W tej części rozprawy wyjaśniono rozumienie prawa do prywatności w doktrynie prawniczej oraz orzecznictwie. Przedstawiono także standardy krajowe i międzynarodowe w zakresie prawa do poszanowania prywatności. Przedmiotem rozważań w tym rozdziale jest także cywilistyczna koncepcja ochrony prawa do prywatności oraz koncepcja ochrony prywatności danych osobowych.

Rozdział czwarty opracowania zawiera analizę aktu urodzenia w przypadku zaistnienia następujących zdarzeń prawnofiliacyjnych:

Uzupełnienie omówionej w opracowaniu problematyki stanowią załączniki zawierające wzory aktu urodzenia, odpisu zupełnego aktu urodzenia, odpisu skróconego aktu urodzenia oraz pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka.

Uwzględniono stan prawny na dzień 1 lutego 2014 r.