Stec Piotr (red.), Załucki Mariusz (red.), 50 lat kodeksu cywilnego

W 1964 r. uchwalono trzon regulacji polskiego prawa cywilnego - kodeksy cywilny oraz rodzinny i opiekuńczy. Ustawy te przez wielu uważane są za jedne z najdoskonalszych dzieł polskiego ustawodawcy. Sposób ich powstania, zwłaszcza ze względu na prowadzoną uprzednio w doktrynie dyskusję, niejednokrotnie oceniano wysoko. Na przestrzeni lat oba kodeksy, między innymi ze względu na zachodzące przemiany społeczne i gospodarcze, były wielokrotnie nowelizowane. Inaczej niż miało to miejsce przy tworzeniu zrębów polskiego prawa cywilnego, zmiany te często były wprowadzane pospiesznie, w przypadku niektórych z nich trudno odczytać przyświecające ustawodawcy intencje. Zabrakło też spójnej wizji prawa cywilnego okresu przełomu i zmiany. Dlatego też oba kodeksy, a zwłaszcza kodeks cywilny, nie stanowią obecnie dzieła jednolitego. Sytuacja ta może budzić niepokój. Uporządkowanie, właściwa systematyka, konsekwencja, koherentność, spójność to bowiem cechy będące gwarancją pewności prawa, stabilności i przewidywalności jego stosowania.

W tej sytuacji pojawia się pytanie, czy obecny stan rzeczy wymaga tylko uporządkowania - przeglądu istniejących rozwiązań i ewentualnego oczyszczenia kodeksu cywilnego z nieudanych naleciałości, czy może przestał on, jako ustawa tkwiąca korzeniami jeszcze w epoce wielkich kodyfikacji, odpowiadać potrzebom współczesności, co uzasadniałoby zastąpienie go nową ustawą?

Rozważyć należy także postulaty związane z drugim z kodeksów - kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, choćby w kontekście głosów o konieczności przygotowania w przyszłości kodeksu cywilnego jako kompleksowego aktu prawnego obejmującego również prawo rodzinne. Przypadająca zaś obecnie pięćdziesiąta rocznica uchwalenia kodeksów stanowi w naszej ocenie dobry moment do wznowienia dyskusji nad potrzebą kompleksowej reformy prawa cywilnego i właśnie temu celowi ma też służyć oddawana dziś do rąk Czytelnika książka.

Zauważyć trzeba, że kwestia kondycji polskiego prawa cywilnego nie jest przesadnie obecna we współczesnym dyskursie cywilistycznym, i to pomimo toczących się powoli prac nad nowym kodeksem cywilnym. Nie do pominięcia jest zaś fakt rekodyfikacji prawa cywilnego w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Stąd pytania o zmiany przez niektórych autorów niniejszej publikacji stawiane są bardzo odważnie. I choć należy pamiętać, że wspomniane kraje miały inną historię legislacyjną i w większości nie zachowały ciągłości konstrukcyjnej prawa prywatnego, pochodzące stamtąd wzory legislacyjne niejednokrotnie stanowią punkt odniesienia w niniejszej pracy.

Monografia ta ma w założeniu zachęcić do dalszej dyskusji nad kondycją polskiego prawa cywilnego i perspektywami jego zmian. Jest przede wszystkim wynikiem współpracy Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego oraz Uniwersytetu Opolskiego. Wkład w jej powstanie mają jednak także autorzy z innych ośrodków, w tym z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Śląskiego, Uniwersytetu Szczecińskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Uniwersytetu Rzeszowskiego, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Uniwersytetu Gdańskiego, Uniwersytetu w Białymstoku, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Dobierając teksty, staraliśmy się dać szansę przedstawienia swoich poglądów zwolennikom zmian, niekiedy wręcz rewolucyjnych, oraz przedstawicielom stronnictwa zachowawczego, uznającego, że przekreślenie dotychczasowego dorobku polskiej cywilistyki byłoby zabiegiem zbyt pochopnym. Mamy nadzieję, że składające się na niniejszy tom teksty będą stanowić dobry punkt wyjścia do rozważań nad przyszłością polskiej kodyfikacji cywilnej.

Piotr Stec

Mariusz Załucki

Dariusz Szostek*