Partyk Tomasz, Obowiązek zapłaty kary umownej w przypadku odstąpienia od umowy

W orzecznictwie zauważyć można szereg stanowisk dotyczących konsekwencji odstąpienia od umowy przez jedną ze stron dla obowiązku zapłaty kary umownej przewidzianej w tej umowie. Tradycyjny pogląd judykatury opiera się na założeniu, iż wskutek odstąpienia od umowy wygasa ona ze skutkiem ex tunc, a wygaśnięcie to obejmuje również postanowienia o karze umownej, z uwagi na ich akcesoryjny charakter. Sąd Najwyższy wyraził jednak również zapatrywanie, iż z uwagi na treść art. 494 k.c. wykonanie prawa odstąpienia od umowy nie powoduje wygaśnięcia odpowiedzialności z tytułu zastrzeżonej w tej umowie kary umownej, bowiem uzasadnionym jest utrzymanie w mocy postanowień umownych zabezpieczających lub upraszczających wyrównanie szkody. Pewnym rozwinięciem tej koncepcji stało się dopuszczenie przez judykaturę możliwości zastrzeżenia przez strony kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy. Uzasadniając to stanowisko sądy podkreśliły, że wskutek odstąpienia od umowy powstaje stan niewykonania zobowiązania, a zatem strona, która odstąpiła od umowy, może dochodzić naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Niezależnie od powyższych stanowisk dostrzec można również pogląd, w myśl którego strony mogą umówić się, że kary zastrzeżone na wypadek opóźnienia, w razie odstąpienia od umowy zostaną utrzymane i zmienią swój charakter, stając się karami za niewykonanie umowy. Istotne znaczenie praktyczne ma również koncepcja, zgodnie z którą wykonanie prawa odstąpienia od umowy wzajemnej nie znosi odpowiedzialności z tytułu kary umownej zastrzeżonej na wypadek zwłoki w terminowym spełnieniu świadczenia, bowiem odstąpienie od umowy nie niweczy powstałego wcześniej stanu odpowiedzialności z tytułu zastrzeżenia kary umownej i powstałych wcześniej przesłanek uzasadniających jej zapłatę.