Bartosiewicz Adam, Kubacki Ryszard, VAT. Komentarz

Dnia 20 kwietnia 2004 r. weszła w życie ustawa VAT. Zastąpiła ona dotychczasową ustawę z 1993 r. po ponad dziesięcioletnim okresie jej funkcjonowania. Dobrze się stało, że ustawodawca zdecydował się na uchwalenie nowej ustawy. W poprzedniej ustawie już dawno bowiem przekroczone zostały wszelkie granice nowelizacyjnej "pojemności". O ile jednak można się cieszyć z faktu uchwalenia w ogóle nowej ustawy, o tyle zastrzeżenia powstają zarówno wobec sposobu jej uchwalania, jak i merytorycznej zawartości.

Nie dość, że ustawa została uchwalona, a następnie ogłoszona praktycznie pół miesiąca przed rozpoczęciem stosowania jej przepisów, to postępująca dezintegracja parlamentu przełożyła się na wiele rozwiązań, których sensowność, poprawność oraz zgodność z prawem wspólnotowym budzi wiele wątpliwości. Znaczna ich część była wprowadzana w ostatniej chwili w ferworze końca prac nad ustawą, w związku z czym jest ewidentnie niedopracowana.

Podatek od towarów i usług jest zasadniczym podatkiem pośrednim. W zasadzie każdy podmiot prowadzący działalność gospodarczą czy też przejawiający zorganizowaną aktywność zarobkową jest poddany reżimowi jej przepisów. Szczególnie mocno widać to w nowej ustawie, gdzie zasadą jest powszechność tego podatku, zwłaszcza w aspekcie przedmiotowym, ale także podmiotowym.

Nowa ustawa napisana jest językiem trudnym. Z jednej strony jest to uzasadnione względami uzyskania dostatecznej precyzji wysłowienia norm prawnych w przepisach ustawy. Jednocześnie jednak powoduje to, że wykładnia jej przepisów w wielu przypadkach jest zadaniem trudnym. Istniejące trudności pogłębia fakt, że ustawa jest aktem, który wprowadza liczne nowe instytucje i zmienia wiele dotychczasowych. Nie istnieje więc jeszcze praktyka ich stosowania. Nie ma także możliwości skonfrontowania określonych wątpliwości i problemów poprzez odniesienie się do poglądów piśmiennictwa i orzecznictwa w tej kwestii. Nie ma bowiem dotąd wielu publikacji na temat nowej ustawy, zaś jej przepisy staną się przedmiotem orzecznictwa sądowego dopiero za kilka lat.

Oczywiście nowa ustawa nie pojawiła się w próżni prawnej. Tak jak każda niemal ustawa weszła w ukształtowany pod rządami poprzedniej ustawy system pojęć i konstrukcji. W przypadku wielokrotnie nowelizowanej ustawy z 1993 r. pojęcie "ukształtowanego systemu" ma w dużej mierze charakter umowny. Jednak nowa ustawa w wielu przypadkach posługuje się innymi konstrukcjami, wprowadza wiele instytucji nowych, zaś w innych przypadkach - mimo że brzmienie przepisów pozostało podobne - zmiana zasad ogólnych wymusza inny kierunek ich wykładni. W związku z powyższym wiele dotychczas słusznych poglądów wyrażanych w doktrynie pod rządami ustawy z 1993 r. nie zachowuje aktualności.

W Komentarzu - mając na uwadze powyższe - dokonano porównania nowego i dotychczasowego prawa, wskazuje się, które dotychczasowe instytucje zachowane są w nowej ustawie, analizie poddano możliwość zastosowania wcześniej obowiązujących konstrukcji w nowych warunkach. Komentarz tradycyjnie zawiera bogaty wybór z orzecznictwa i piśmiennictwa, tutaj wzbogacony dodatkowo o analizę jego aktualności pod rządami nowej ustawy.

Nowa ustawa VAT w dużej mierze opiera się na prawie wspólnotowym. W Komentarzu poświęcono wiele uwagi zgodności polskich przepisów z dyrektywami VAT Rady UE. W szerokim zakresie wykorzystano dorobek orzecznictwa ETS w tym względzie. Autorzy wskazują wiele regulacji wprost niezgodnych z regulacjami unijnymi, jednocześnie zwracając uwagę na możliwość powołania się w takich przypadkach bezpośrednio na prawo unijne. W Komentarzu wskazuje się także na takie kierunki wykładni, które prowadzą do wyinterpretowania z przepisów ustawy - często niejednoznacznych - norm zgodnych z celami wyznaczonymi przez unijne dyrektywy. Wymaga to często posługiwania się przede wszystkim pozajęzykowymi metodami wykładni, odwołującymi się zarówno do ogólnych zasad oraz mechanizmów VAT, jak i do funkcji, jaką spełniać powinna dana regulacja w systemie VAT. Zgodne jest to z generalną linią orzecznictwa ETS, który bardziej skłonny jest odwoływać się właśnie do ogólnych reguł i zasad systemu (a w szczególności neutralności oraz powszechności opodatkowania), niż opierać się na dosłownym brzmieniu przepisów.

Przepisy ustawy VAT z pewnością sprawiać będą wiele problemów zarówno podatnikom, jak i organom podatkowym stosującym jej przepisy w praktyce. Komentarz stanowić ma pomoc w rozwiązywaniu bieżących trudności związanych z przepisami VAT. Krąg odbiorców komentarza jest szeroki. Adresowany jest nie tylko do podmiotów zawodowo zajmujących się podatkiem VAT, czyli adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych, pracowników organów podatkowych, pracowników komórek finansowo-księgowych przedsiębiorstw, ale także do przedsiębiorców, z których większość musi zmagać się z VAT-em na co dzień. Może być także źródłem informacji dla środowisk akademickich, które w swoim zakresie zajmują się prawem podatkowym.

Szczecin, kwiecień 2004 r.

Adam Bartosiewicz

Ryszard Kubacki