Tryniszewska Katarzyna, Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Komentarz

Ustawa z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 149, poz. 887 ze zm.) reguluje zasady i formy wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych oraz sprawowania pieczy zastępczej, jak również pomocy w usamodzielnianiu jej pełnoletnich wychowanków. Normuje ona również postępowanie adopcyjne prowadzone przez ośrodki adopcyjne. Określa zasady finansowania wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej. Jej regulacje skupiają się na rodzinie i dziecku przez uznanie, iż skuteczna pomoc dla rodziny przeżywającej trudności w opiekowaniu się i wychowywaniu dzieci oraz skuteczna ochrona dzieci i pomoc dla nich może być osiągnięta przez współpracę wszystkich osób, instytucji i organizacji pracujących z dziećmi i rodzicami.

Ustawa jest nowym aktem prawnym regulującym w sposób kompleksowy zasady wspierania rodziny, pieczy zastępczej i postępowania adopcyjnego. Zastąpiła ona jedynie częściowo w tym zakresie ustawę z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.). Z tej ostatniej ustawy zostały usunięte kwestie dotyczące pieczy zastępczej i ich finansowania oraz postępowania adopcyjnego. Pomoc dla usamodzielnianych została zredukowana do wychowanków opuszczających domy pomocy społecznej, schroniska, ośrodki młodzieżowe czy zakłady poprawcze.

Ustawa wprowadza dotychczas nieznane instytucje w zakresie pieczy zastępczej i zasad wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Zostali powołani asystenci rodziny, których zadaniem jest prowadzenie pracy z rodziną przeżywającą trudności. W ramach pieczy zastępczej zostały wyodrębnione rodzinne domy dziecka jako element rodzinnej pieczy zastępczej. Został powołany organizator i koordynator rodzinnej pieczy zastępczej. Doszło do zmian w zakresie dotychczas istniejących placówek opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego oraz całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych. Wprowadzona zostały interwencyjne ośrodki preadopcyjne. Zostały wprowadzone zmiany w zakresie finansowania pieczy zastępczej oraz pomocy dla osób usamodzielnianych. Na gminy został nałożony obowiązek partycypacji w kosztach pieczy zastępczej. Zadania dotychczasowych ośrodków adopcyjno-opiekuńczych zostały zredukowane wyłącznie do kwestii dotyczących adopcji z wyłączeniem zadań w zakresie pieczy zastępczej. Wprowadzone zmiany w zakresie zasad powoływania ośrodków adopcyjnych spotkały się ze sprzeciwem nie tylko samych ośrodków, ale również kandydatów do przysposobienia dziecka. Poważne zmiany zostały wprowadzone nie tylko do postępowania adopcyjnego przed ośrodkiem adopcyjnym, ale również w zakresie postępowania o przysposobienie przed sądem.

Jeszcze przed wejściem w życie ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej została znowelizowana przez ustawę z 15 grudnia 2011 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 288, poz. 1690). Niniejsze wydanie uwzględnia również nowelizację dokonaną ustawą z 27 kwietnia 2012 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r., poz. 579); część jej przepisów weszła w życie 24 maja, część 8 czerwca 2012 r. Niniejszy komentarz odnosi się również do zmian wprowadzonych wskazaną nowelizacją, które wejdą w życie 1 stycznia 2015 r., dodatkowo analizując przepisy przejściowe obowiązujące do tej daty.

Celem niniejszego komentarza jest przedstawienie całkowicie nowego systemu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej. Omówienie wszystkich instytucji i podmiotów powołanych przez ustawę, jak również zmian wprowadzonych w zakresie dotychczas funkcjonującego systemu. Komentarz jest też wyrazem spostrzeżeń autora na temat wstępnej praktyki stosowania poszczególnych przepisów oraz podawanych interpretacji, zdobytych w trakcie prac legislacyjnych nad ustawą oraz szkoleń prowadzonych z przedmiotu ustawy na terenie całej Polski.

Komentarz jest adresowany do pracowników zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych gmin, powiatów, samorządów województwa oraz administracji rządowej w województwie, które realizować będą zadania z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej oraz procedur adopcyjnych, a także rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka oraz kandydatów do przysposobienia dziecka. Z komentarza mogą skorzystać również organizacje pozarządowe oraz inne podmioty niepubliczne realizujące zadania ustawowe na zasadzie zlecenia tego zadania.