Tkaczyk Edyta, Ustawa o rzecznikach patentowych. Komentarz

Zawód rzecznika patentowego jest jednym z kilkunastu zawodów mających szczególną regulację ustawową, określającą warunki i sposób ich wykonywania oraz organizującą dany zawód w samorządową korporację prawa publicznego. Jest to zawód zaufania publicznego, czyli zawód, w którym od wykonujących go osób wymaga się nie tylko profesjonalizmu, ale także nieskazitelnego charakteru.

Rzecznikiem patentowym jest osoba, która wykonuje zawód polegający na świadczeniu pomocy w sprawach własności przemysłowej. Świadczenie takiej pomocy opiera się na zachowaniu, które jest prawnie właściwe, skuteczne, użyteczne, ekonomiczne, legalne, moralne, zależne od charakteru sytuacji, w której znalazł się rzecznik patentowy.

Koleje rzecznictwa patentowego w naszym kraju ściśle splatają się z historią Urzędu Patentowego. U zarania II Rzeczypospolitej związki te były zdecydowanie silniejsze niż obecnie, tak pod względem normatywnym, jak i pokrywających się pól aktywności. Przez cały okres międzywojenny i pierwsze lata powojenne status rzecznika patentowego określały przepisy usytuowane wśród postanowień normujących funkcje Urzędu Patentowego. Pierwsza regulacja zawodu rzecznika patentowego, jeszcze nieokreślanego tym mianem, ograniczała się do lakonicznego stwierdzenia zamieszczonego w dekrecie tymczasowym Naczelnika Państwa z 13 grudnia 1918 r. o Urzędzie Patentowym (Dz. U. Nr 21, poz. 66), iż strony mogą występować w Urzędzie Patentowym bądź osobiście, bądź przez pełnomocników. Pełnomocnikiem mogła być osoba mieszkająca w Polsce, mająca wyższe - zwłaszcza techniczne - wykształcenie, wciągnięta przez Urząd Patentowy na listę pełnomocników. Regulacje bardziej rozbudowane, choć nadal traktujące rzeczników patentowych jako podmioty ściśle powiązane z Urzędem Patentowym, zawierały kolejne akty normatywne dwudziestolecia międzywojennego, czyli ustawa z 5 lutego 1924 r. o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych (Dz. U. Nr 31, poz. 306) oraz rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 22 marca 1928 r. o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych (Dz. U. Nr 39, poz. 384).

W 1949 r. zmieniła się wizja zawodu. W ramach przekształceń modelu państwa i oparcia go w coraz większym stopniu na wzorach radzieckich zlikwidowano kancelarie patentowe, eliminując tym samym wolny zawód, i powołano Kolegium Rzeczników Patentowych przy Urzędzie Patentowym. System patentowy miał być zastąpiony nowym modelem tzw. wynalazczości pracowniczej.

Zawód rzecznika patentowego na krótko odrodził się w 1958 r. na podstawie ustawy o rzecznikach patentowych. Ustawa ta przywróciła wolny zawód w jego tradycyjnej postaci. Wkrótce jednak został on ponownie zlikwidowany, ustawą zaś z 1966 r. tytuł zawodowy rzecznika patentowego przyznano wyłącznie pracownikom prowadzącym sprawy wynalazczości i racjonalizacji, zatrudnionym na podstawie stosunku pracy, co regulowała ustawa z 21 kwietnia 1966 r. o rzecznikach patentowych (Dz. U. Nr 14, poz. 86). Stan ten istniał do czasu uchwalenia ustawy z 9 stycznia 1993 r. o rzecznikach patentowych (Dz. U. Nr 10, poz. 46). Ustawą tą ponownie reaktywowano wolny zawód i przywrócono tradycyjną formę jego wykonywania - kancelarię patentową. Wskazano, iż wykonywanie zawodu rzecznika patentowego polega na świadczeniu pomocy w sprawach dotyczących własności przemysłowej. Nie zlikwidowano stanowisk rzeczników patentowych w jednostkach badawczych, szkołach wyższych i zakładach produkcyjnych, ale osoby zatrudnione w tym charakterze miały teraz inny status. Ustawa z 1993 r. została zastąpiona ustawą z 11 kwietnia 2001 r. o rzecznikach patentowych (tekst jedn. Dz. U. z 2011 r. Nr 155, poz. 925), która stanowi, że zawód rzecznika patentowego polega na świadczeniu pomocy w sprawach własności przemysłowej.

Rzecznikiem patentowym może być osoba mająca wymagane przez ustawę kwalifikacje (nie ma wśród nich bezwzględnego obowiązku ukończenia wyższych studiów prawniczych), która została wpisana na listę rzeczników patentowych i złożyła ślubowanie. Ustawa precyzuje też sposób wykonywania zawodu. Wskazuje, że rzecznik może być pełnomocnikiem procesowym w każdej sprawie o zwalczanie nieuczciwej konkurencji i może występować w charakterze pełnomocnika w postępowaniu przed Urzędem Patentowym, sądami i organami orzekającymi w sprawach własności przemysłowej. Nie może jednak występować w tym charakterze w postępowaniu karnym ani skarbowym.

W ustawie określono katalog zawodów, z którymi nie należy łączyć zawodu rzecznika patentowego. W przypadku sprawowania urzędu sędziego, wykonywania zawodu notariusza lub komornika, zajmowania stanowiska prokuratora, asesora prokuratorskiego lub notarialnego albo odbywania aplikacji ogólnej, sędziowskiej, prokuratorskiej, notarialnej lub komorniczej oraz w razie podjęcia pracy w organach wymiaru sprawiedliwości lub w organach ścigania - prawa do wykonywania zawodu rzecznika zostają zawieszone.

Rzecznik patentowy wykonuje zawód w ramach stosunku pracy (na rzecz pracodawcy) albo w kancelarii patentowej, prowadzonej indywidualnie lub w formie spółki. Przepisy znowelizowanej w 2010 r. ustawy o rzecznikach patentowych umożliwiają prowadzenie spółek multidyscyplinarnych. Rzecznicy mogą prowadzić kancelarie wspólnie z adwokatami czy radcami prawnymi we wszystkich dopuszczalnych formach prawnych.

Znaczące zmiany w regulacjach dotyczących wykonywania zawodu rzecznika patentowego wprowadziła nowelizacja ustawy o rzecznikach patentowych z 2010 r. (ustawa z 24 września 2010 r. o zmianie ustawy o rzecznikach patentowych, Dz. U. Nr 197, poz. 1308), która weszła w życie 26 stycznia 2010 r. W wyniku nowelizacji:

W komentarzu wyczerpująco i w przystępny sposób przedstawiono trudne zagadnienia ustawy, co ma możliwie najpełniej odpowiadać potrzebom praktyków w ich codziennej pracy. Ma on przede wszystkim dostarczyć zainteresowanym wskazówek, co do roli rzecznika patentowego, jego relacji z organami i funkcjonowania w samorządzie zawodowym.