Kiziukiewicz Teresa (red.), Ustawa o rachunkowości. Komentarz, wyd. VI

Przemianom gospodarczym w Polsce od początku towarzyszy ewolucja przepisów odnoszących się do rachunkowości. Pierwszy etap procesu jej reformowania stanowiło wydanie w 1991 r. rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie zasad prowadzenia rachunkowości. Kolejny etap łączył się z uchwaleniem 29 września 1994 r. ustawy o rachunkowości (Dz. U. Nr 121, poz. 591), która od 1 stycznia 1995 r. stała się podstawowym aktem prawnym regulującym zasady prowadzenia rachunkowości oraz tryb badania sprawozdań finansowych, upoważniając do używania określenia „polskie prawo bilansowe”.

Zmiany ekonomiczne, rosnąca konkurencja, przystąpienie Polski do Unii Europejskiej przyczyniły się do wielokrotnych uzupełnień i modyfikacji ustawy. Taki tryb okazał się jednak niewystarczający. W 1999 r. zostały więc podjęte prace nad kompleksową nowelizacją polskiego prawa bilansowego. Zakończyły się one uchwaleniem 9 listopada 2000 r. ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz. U. Nr 113, poz. 1186 ze zm.) oraz 23 sierpnia 2001 r. ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 102, poz. 1117). Opublikowany w 2002 r. jednolity tekst ustawy ulegał jednak w następnych latach kolejnym zmianom.

Do podstawowych celów modyfikacji dokonanych w tamtym okresie można zaliczyć w szczególności:

Kolejna istotna nowelizacja ustawy o rachunkowości nastąpiła na mocy ustawy z 18 marca 2008 r. o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz. U. Nr 63, poz. 393 ze zm.). Jej celem była, z jednej strony, transpozycja do polskiego prawa bilansowego postanowień dyrektywy 2006/46/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.Urz. UE 2006 L 224/1), a z drugiej - dostosowanie określonych przepisów ustawy o rachunkowości do realiów życia gospodarczego oraz innych ustaw. Wprowadzone zmiany miały różny charakter, zakres i znaczenie. Oprócz zmian polegających na doprecyzowaniu i ujednoliceniu pojęć wystąpiły zmiany istotne. W sumie zmieniono przepisy w 43 artykułach, dwa artykuły uchylono oraz wprowadzono nowy rozdział 8a „Usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych”, przy czym jego unormowania jeszcze w 2008 r. zostały częściowo zmienione przez ustawę z 21 listopada 2008 r. zmieniającą ustawę o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz. U. Nr 223, poz. 1466). W związku z dokonanymi zmianami kolejny raz został opublikowany tekst jednolity ustawy (Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm), na którego modyfikację wpłynęły kolejne nowelizacje, polegające na dalszym dostosowywaniu i aktualizowaniu przepisów ustawy o rachunkowości w związku z innymi regulacjami krajowymi i dyrektywami UE. Znalazło to odzwierciedlenie w następnym jednolitym jej tekście opublikowanym w 2013 r. (Dz. U. z 2013 r., poz. 330 ze zm.), który wobec wprowadzanych modyfikacji wymaga dalszej aktualizacji.

W 2014 r. znacząco na zawartość ustawy o rachunkowości wpłynęły:

Należy jednocześnie podkreślić, iż w związku dyrektywą 2013/34/UE można się spodziewać następnych modyfikacji ustawy o rachunkowości. Jest to konsekwencją procedur dostosowawczych w związku z powiązaniem polskiego prawa z regulacjami unijnymi.

W obecnym kształcie ustawa o rachunkowości składa się z trzynastu rozdziałów. Zawarte w niej regulacje odnoszą się do wszystkich jednostek objętych ustawą, przy czym warto podkreślić, że część rozwiązań dotyczy tylko niektórych podmiotów gospodarczych, np. opracowujących skonsolidowane sprawozdania finansowe, wykorzystujących pochodne instrumenty finansowe, świadczących długoterminowe usługi, podlegających fuzji, objętych obowiązkiem badania sprawozdań finansowych czy jednostek mikro. Zakres podmiotowy komentarza obejmuje głównie jednostki inne niż banki i zakłady ubezpieczeń.

W związku z dużym zakresem zmian i często nowatorskim ich charakterem zamiarem autorów niniejszego komentarza jest przybliżenie ich Czytelnikom. W celu zapewnienia kompleksowego ujęcia zagadnień przedmiotem rozważań są także wcześniejsze unormowania ustawy, w związku z czym niekiedy występują powtórzenia, ale dzięki temu Czytelnik otrzymuje wyczerpujące ujęcie omawianego problemu. Układ komentarza jest dostosowany do rozdziałów ustawy, a w ich ramach do kolejności jej artykułów. Zagadnienia są komentowane w tezach autorskich, zamieszczonych pod odpowiednimi artykułami ustawy. Dokonywane interpretacje nie ograniczają się tylko do ustawy o rachunkowości, ale uwzględniają także rozstrzygnięcia Krajowych Standardów Rachunkowości, Międzynarodowych Standardów Rachunkowości/Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej, a także dyrektyw UE, jeżeli dotyczą one omawianego zagadnienia. Ponadto w uzasadnionych wypadkach komentarz odwołuje się do przepisów podatkowych i innych regulacji polskiego prawa. W celu lepszego zobrazowania i wyjaśnienia omawianych zagadnień autorzy posługują się też schematami, tabelami i przykładami liczbowymi.

Niniejsze opracowanie zostało przygotowane według stanu prawnego na 31 lipca 2014 r. z uwzględnieniem projektu rozporządzenia ministra finansów dotyczącego obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorców wykonujących działalność z zakresu usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych. Sygnalizuje się też możliwe zmiany ustawowe odnoszące się do wyodrębnienia obowiązków sprawozdawczych małych jednostek gospodarczych.

Autorzy, będący pracownikami naukowymi wyższych uczelni, a niektórzy jednocześnie biegłymi rewidentami, mają nadzieję, że niniejszy komentarz - dzięki szerokiemu i wyczerpującemu omówieniu poszczególnych przepisów ustawy o rachunkowości - ułatwi Czytelnikom zrozumienie zawiłości współczesnej rachunkowości.

Jako redaktor opracowania chcę podziękować panu Markowi Rublewskiemu za pomoc, przy każdym wydaniu komentarza, we wstępnym opracowaniu redakcyjnym całości. Dziękuję też Piotrowi Kiziukiewiczowi za rozwianie wątpliwości w zakresie wykładni prawa.

Recenzentem opracowania jest prof. dr hab. Edward Nowak.

Teresa Kiziukiewicz