Feldo Katarzyna, Ustawa o podatku akcyzowym. Komentarz

W dniu 1 maja 2004 r. Polska stała się jednym z państw członkowskich Unii Europejskiej. W zakresie podatku akcyzowego oznaczało to konieczność wprowadzenia całkowicie nowych unormowań prawnych, które byłyby zgodne z dotychczasowym wspólnotowym dorobkiem prawnym w zakresie tego podatku. Zmiany, jakie nastąpiły z chwilą wejścia Polski do Unii Europejskiej, były niezbędne do funkcjonowania polskiego podatku akcyzowego jako elementu wspólnotowego systemu opodatkowania. Dla osiągnięcia tego celu rozpoczęto prowadzenie prac legislacyjnych, których efektem jest ustawa z 23 stycznia 2004 r. o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 29, poz. 257).

Wejście w życie ustawy o podatku akcyzowym zostało podzielone na dwa etapy. Pierwszy etap rozpoczął się 1 marca 2004 r., kiedy zaczęły obowiązywać przepisy dotyczące m.in. uzyskiwania statusu składu podatkowego oraz zarejestrowanego handlowca, zabezpieczenia akcyzowego. Natomiast pozostała, zdecydowanie większa część przepisów, weszła w życie dwa miesiące później, tj. 1 maja 2004 r., i dotyczyła m.in. takich zagadnień jak określenie podmiotu, przedmiotu i podstawy opodatkowania, wskazanie momentu powstania obowiązku podatkowego, zwolnień i stawek podatkowych, trybu i warunków płatności podatku oraz instytucji prawnych specyficznych tylko dla podatku akcyzowego w tym procedury zawieszenia poboru akcyzy oraz procedury przemieszczania wyrobów akcyzowych z zapłaconą akcyzą.

W trakcie prowadzonych prac legislacyjnych oraz po uchwaleniu ustawy o podatku akcyzowym spotkała się ona z krytyką ze strony doktryny oraz praktyki. Zasadność krytyki została w pełni potwierdzona w okresie prawie trzyletniego obowiązywania ustawy o podatku akcyzowym. Związana ona jest przede wszystkim z brakiem harmonizacji polskich przepisów z przepisami wspólnotowymi w takim stopniu, który umożliwiałby swobodne prowadzenie działalności gospodarczej dotyczącej wyrobów akcyzowych na rynku unijnym. Pomimo istniejącego stanu rzeczy polski ustawodawca nie zdecydował się dotychczas na przeprowadzenie kompleksowej nowelizacji ustawy o podatku akcyzowym.

Ustawa o podatku akcyzowym jest aktem prawnym zawierającym wiele skomplikowanych i nieprecyzyjnych regulacji. Wprowadza ona do polskiego systemu prawnego wiele instytucji i rozwiązań dotychczas nieznanych. Dodatkowo zawiera kilkadziesiąt obligatoryjnych i fakultatywnych upoważnień dla Ministra Finansów do wydania aktów wykonawczych. W rezultacie sama znajomość przepisów ustawy o podatku akcyzowym nie jest wystarczająca dla podatników do poprawnego rozliczenia przez nich akcyzy w określonym stanie faktycznym i do spełnienia wszystkich obowiązków formalnych nałożonych przepisami obowiązującego prawa. Prostocie konstrukcyjnej podatku akcyzowego, jaką jest jednofazowość opodatkowania, towarzyszy więc wiele niejasnych regulacji prawnych odnoszących się do poszczególnych zagadnień. Powoduje to duże ryzyko podatkowe po stronie podmiotów obowiązanych do rozliczania akcyzy w związku z prowadzoną przez nie działalnością gospodarczą.

Celem niniejszego komentarza jest pomoc w rozwiązywaniu bieżących problemów związanych z podatkiem akcyzowym przez przedstawienie interpretacji prawnych poszczególnych przepisów, wskazanie dotychczas ukształtowanych praktyk oraz stanowisk organów podatkowych. W komentarzu wiele uwagi poświęcono zgodności polskich przepisów w zakresie akcyzy z przepisami dyrektyw Rady Unii Europejskiej oraz rozporządzeń Komisji Europejskiej. Wskazano na regulacje prawne niezgodne z prawem wspólnotowym oraz zwrócono uwagę na możliwość bezpośredniego powoływania się w takich wypadkach przez podatników na prawo unijne. Komentując poszczególne artykuły, wykorzystano dotychczasowy dorobek orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz powołano wyroki polskich sądów administracyjnych odnoszące się zarówno do obecnego stanu prawnego, jak i stanu prawnego obowiązującego przed 1 maja 2004 r. w zakresie, w jakim zachowały swoją aktualność.

Dla zapewnienia jasności i przejrzystości komentarza został w zdecydowanej większości zastosowany klasyczny układ artykułowy, tzn. uwagi do danego artykułu zamieszczono bezpośrednio po jego treści. W sytuacji jednak, gdy w ustawie o podatku akcyzowym niektóre z następujących po sobie artykułów są ściśle ze sobą związane zagadnieniowo, uwagi do nich zostały przedstawione łącznie.

Niniejszy komentarz adresowany jest do szerokiego grona Czytelników, do których należą: przedsiębiorcy zmagający się z podatkiem akcyzowym w prowadzonej działalności gospodarczej, osoby profesjonalnie zajmujące się prawem podatkowym (pracownicy organów podatkowych, doradcy podatkowi, radcowie prawni, adwokaci, księgowi), a także skierowany jest do środowisk naukowych zajmujących się prawem podatkowym.