Turzyński Mikołaj, Wiatr Michał, Ustawa o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz nadzorze publicznym. Komentarz

W dniu 11 października 2005 r. Komisja Europejska przyjęła VIII Dyrektywę zmieniając Dyrektywy 78/660/EEC i 83/349/EEC w sprawie badania ustawowego rocznych sprawozdań finansowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych. Wytyczne i zalecenia nowej dyrektywy w sposób zasadniczy zmieniają warunki wykonywania zawodu biegłego rewidenta w Unii Europejskiej. W celu odbudowy zaufania publicznego do rewizji sprawozdawczości finansowej wprowadzone zostały rozwiązania zmierzające do podniesienia jej jakości. Przyjęta VIII Dyrektywa, określająca obowiązek stosowania międzynarodowych standardów rewizji finansowej, jawności struktur funkcjonowania firm audytorskich, wdrożenia systemu zapewniającego wysoką jakość usług rewizyjnych lub organu bezpośredniego nadzoru publicznego - wprowadza regulacje bazujące na najlepszych doświadczeniach i rozwiązaniach wdrożonych w tej dziedzinie w gospodarce brytyjskiej czy amerykańskiej.

W dniu 6 czerwca 2009 r. weszła w życie ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym (Dz. U. Nr 77, poz. 649). Ustawa ta zawiera przepisy mające na celu wdrożenie postanowień dyrektywy 2006/43/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie ustawowych badań rocznych sprawozdań finansowych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych. Głównymi regulacjami powyższej dyrektywy, które zostały wdrożone, są m.in.: stworzenie systemu nadzoru publicznego nad biegłymi rewidentami i firmami audytorskimi, zmiana systemu zapewnienia jakości rewizji finansowej, zdefiniowanie "czynności rewizji finansowej", określenie katalogu "jednostek zainteresowania publicznego" oraz nałożenie obowiązku utworzenia komitetów audytu w takich jednostkach.

Jedną z najistotniejszych zmian jest utworzenie Komisji Nadzoru Audytowego (KNA), która sprawuje publiczny nadzór nad biegłymi rewidentami, firmami audytorskimi i Krajową Izbą Biegłych Rewidentów (KIBR). Taka zmiana przepisów miała za zadanie uniezależnić nadzór publiczny nad biegłymi rewidentami od ich samorządu zawodowego. Komisja Nadzoru Audytowego, w zależności od rodzaju i zakresu wykrytych nieprawidłowości w działalności firmy audytorskiej, może m.in. zalecić ich usunięcie, wymierzyć karę finansową, zakazać działalności rewizyjnej na okres od sześciu miesięcy do trzech lat lub skreślić z listy firm audytorskich. Znowelizowana ustawa wprowadza także pojęcie czynności rewizji finansowej oraz pojęcie jednostek zainteresowania publicznego. Czynnością rewizji finansowej w rozumieniu ustawy jest badanie, przeglądy sprawozdań finansowych lub inne usługi poświadczające, o których mowa w odrębnych przepisach lub standardach rewizji finansowej. Jednostkami zainteresowania publicznego są: emitenci papierów wartościowych dopuszczonych do obrotu na rynku regulowanym państwa Unii Europejskiej; banki krajowe (w tym BGK i banki spółdzielcze); spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe; zakłady ubezpieczeń; instytucje pieniądza elektronicznego; otwarte fundusze emerytalne; powszechne towarzystwa emerytalne; fundusze inwestycyjne otwarte, specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte oraz fundusze inwestycyjne zamknięte, których publiczne certyfikaty inwestycyjne nie zostały dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym oraz podmioty prowadzące działalność maklerską z wyłączeniem podmiotów prowadzących działalność wyłącznie w zakresie przyjmowania i przekazywania zleceń nabycia lub zbycia instrumentów finansowych lub w zakresie doradztwa inwestycyjnego.

Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie i analiza regulacji ustawy z dnia 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym na tle zapisów VIII Dyrektywy KE oraz Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej i Kontroli Jakości.

W pracy sformułowano tezę, iż VIII Dyrektywa KE istotnie wpływa na krajowe rozwiązania w zakresie: wykonywania zawodu biegłego rewidenta, systemu nadzoru publicznego oraz systemu zapewniania jakości usług biegłego rewidenta i niezależności biegłego rewidenta.

W pierwszym rozdziale pracy scharakteryzowano zakres regulacji objętych ustawą, przybliżono stosowaną w niej terminologię, a także zarysowano podstawowe zasady zawarte w VIII Dyrektywie KE oraz zaprezentowano cel badania sprawozdań finansowych w świetle Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej i Kontroli Jakości. Drugi rozdział pracy poświęcony jest charakterystyce uwarunkowań wykonywania zawodu biegłego rewidenta. Omówiono tu m.in. obowiązki biegłego rewidenta, rejestr biegłych rewidentów, organizację i zakres egzaminów. Trzeci rozdział zawiera charakterystykę samorządu zawodowego biegłych rewidentów. Zaprezentowano tu m.in. organizację i funkcjonowanie Krajowej Izby Biegłych Rewidentów oraz jej organów. W czwartym rozdziale przedstawiono zasady oraz warunki funkcjonowania systemu odpowiedzialności dyscyplinarnej biegłych rewidentów. Piąty rozdział pracy obejmuje charakterystykę podmiotów uprawnionych do badania sprawozdań finansowych: ich rodzaje, przedmiot działalności, obowiązki oraz zakres odpowiedzialności. W rozdziale szóstym pracy omówiono warunki i zasady wykonywania czynności rewizji finansowej, m.in. obowiązek przestrzegania zasad etyki zawodowej, zakaz ingerowania w czynności rewizyjne w sposób zagrażający niezależności i obiektywizmowi, obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej, zakres prac biegłego rewidenta grupy. Rozdział siódmy pracy zawiera omówienie systemu nadzoru publicznego, m.in. zadań oraz składu i organizacji prac Komisji Nadzoru Audytowego. W rozdziale ósmym przedstawiono czynności rewizji finansowej w jednostkach zainteresowania publicznego, w rozdziale dziewiątym - regulacje w zakresie współpracy z innymi państwami Unii Europejskiej i państwami trzecimi. Ostatni, dziesiąty rozdział pracy dotyczy przepisów przejściowych i końcowych związanych ze stosowaniem ustawy.