Dauter Bogusław, Kabat Andrzej, Niezgódka-Medek Małgorzata, Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Komentarz, wyd. IX

Dziewiąte wydanie komentarza obejmuje stan prawny na 1.06.2024 r. i uwzględnia zmiany legislacyjne, jakie zostały wprowadzone do ustawy w okresie od 1.02.2020 r., a także wszystkie istotne rozstrzygnięcia sądów dotyczące postępowania sądowoadministracyjnego, w tym orzeczenia wydane przez poszerzone składy Naczelnego Sądu Administracyjnego. Uwzględnione zostało również w szerokim zakresie stanowisko doktryny, jakie na przestrzeni tych ponad 4 lat się pojawiło. Lektura orzeczeń, jak i piśmiennictwa skłania do refleksji, że jeszcze wiele kwestii, zwłaszcza w kontekście zmieniającej się rzeczywistości prawnej, wymaga nowego, szerszego normatywnego uregulowania.

Niewątpliwie ten cel przyświecał Prezesowi Naczelnego Sądu Administracyjnego i powołanemu przez Niego decyzją z 13.09.2023 r. Zespołowi do spraw opracowania nowelizacji przepisów ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Mimo że proponowane zmiany nie są jeszcze przedmiotem legislacyjnej procedury, mają już skonkretyzowany kształt normatywny i obszerne uzasadnienie przygotowane przez Zespół. Najistotniejsze z nich warte są przedstawienia.

Do katalogu uchwał podejmowanych przez Naczelny Sąd Administracyjny Zespół proponuje wprowadzenie tzw. uchwał pilotażowych. Podjęcie takiej uchwały będzie możliwe z inicjatywy składu orzekającego wojewódzkiego sądu administracyjnego, który powinien wskazać co najmniej dziesięć spraw, w których wystąpiły tożsame co do istoty zagadnienia prawne budzące wątpliwości. Podjęte uchwały w istocie zawierały będą rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących wątpliwości, które wystąpiły w wielu sprawach sądowoadministracyjnych. Zapewni to jednolitą wykładnię prawa w tożsamych sprawach administracyjnych, w których rozstrzygnięcie powinno zależeć tylko od oceny prawnej.

Projektowany art. 35 stanowi, że pełnomocnikiem strony w sprawie, której akta zawierają informacje niejawne o klauzulach tajności określonych w art. 5 ustawy z 5.08.2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. z 2024 r. poz. 632) lub w której dostęp do akt organ administracji publicznej wyłączył ze względu na ważny interes państwowy, może być adwokat, radca prawny, doradca podatkowy lub rzecznik patentowy posiadający prawo dostępu do informacji niejawnych przewidziane w przepisach dotyczących ochrony informacji niejawnych.

Z opisaną zmianą korelują zmiany dotyczące przebiegu rozprawy i udostępniania stronom treści sporządzonego w sprawie uzasadnienia.

W sposób wyczerpujący proponuje się uregulowanie kwestii wszczynania postępowania administracyjnego w celu zmiany, uchylenia, stwierdzenia nieważności aktu, którego dotyczy skarga, lub wznowienia postępowania w sprawie zakończonej tym aktem przed i po wniesieniu skargi do sądu administracyjnego.

Kompleksowo proponuje się określić, na jakim posiedzeniu (jawnym czy niejawnym) powinna być rozpoznana sprawa sądowoadministracyjna. Sprawa powinna być rozpoznawana na posiedzeniu niejawnym, gdy przedmiotem skargi jest: postanowienie wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie, albo kończące postępowanie, a także postanowienie rozstrzygające sprawę co do istoty oraz postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie; bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania; sprawa, o której mowa w art. 3 § 2 pkt 4a–4b; sprzeciw od decyzji, sprawa, o której mowa w art. 119.

Na wniosek strony sprawa może być rozpoznana na posiedzeniu niejawnym, jeżeli żadna z pozostałych stron w terminie 7 dni od doręczenia zawiadomienia o złożeniu takiego wniosku nie zażąda przeprowadzenia rozprawy.

Proponuje się też, by w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym Sąd ten rozpoznawał skargę kasacyjną na posiedzeniu niejawnym, gdy strona w skardze kasacyjnej wniosła o jej rozpoznanie na posiedzeniu niejawnym, a pozostałe strony w terminie 14 dni od dnia doręczenia skargi kasacyjnej nie zażądały przeprowadzenia rozprawy. Żądanie przeprowadzenia rozprawy nie przysługuje organowi, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania było przedmiotem skargi. W doktrynie podnosi się, że proponowane zmiany nie będą godzić w prawo do jawnego rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), gdyż w sprawach sądowoadministracyjnych jest ono prawem jednostki. Prawo do sądu administracyjnego – zgodnie z art. 184 Konstytucji RP – należy rozumieć przede wszystkim jako prawo do kontroli sądowej działania administracji publicznej. W takiej sytuacji podmioty prawa publicznego mogą korzystać z tego prawa tylko wtedy, gdy nie występują jako organy władzy publicznej w sposób władczy.

Projektowana regulacja zakłada możliwość zarządzenia rozprawy zdalnej na wniosek strony, zgłoszony najpóźniej w terminie 7 dni od dnia zawiadomienia o terminie posiedzenia jawnego. W takim przypadku przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (posiedzenie zdalne). Pozostałe strony mogą uczestniczyć w posiedzeniu sądowym, przebywając na sali sądowej.

Zdalne posiedzenie jawne, zdaniem projektodawców, ma z jednej strony służyć zasadzie jawności i ochronie praw stron postępowania, z drugiej zaś usprawnić przebieg postępowania sądowoadministracyjnego, czy też w ogóle, w wyjątkowych sytuacjach, je umożliwić.

Równocześnie proponowana jest możliwość prowadzenia rozprawy zdalnej w postaci hybrydowej. Rozprawa hybrydowa będzie miała miejsce wówczas, gdy skład orzekający oraz przynajmniej jedna spośród stron znajduje się w tym samym miejscu, na ogół w budynku sądu, podczas gdy pozostali uczestnicy dołączają do rozprawy w formie elektronicznej.

Autorzy publikacji wyrażają nadzieję, że kolejna edycja komentarza będzie dobrze służyć czytelnikom.