Ofiarski Zbigniew, Prawo dewizowe. Komentarz

Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. - Prawo dewizowe zastąpiła dotychczas obowiązującą ustawę z dnia 18 grudnia 1998 r. - Prawo dewizowe. Zmiana podstawowego aktu prawnego, będącego źródłem polskiego prawa dewizowego, wynikała z potrzeby dostosowania regulacji prawnych do standardów wynikających z Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE), odnoszących się do swobody przepływu kapitału oraz dokonywania płatności. Z postanowień art. 57 TWE wynika, że zabronione jest stosowanie ograniczeń w przepływach kapitału i w dokonywaniu płatności między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi. Jednak z art. 57 TWE wynika, że powyższa zasada nie narusza żadnych ograniczeń obowiązujących w stosunku do państw trzecich na dzień 31 grudnia 1993 r. wprowadzonych na mocy prawa krajowego lub Wspólnoty, w zakresie przepływu kapitału do lub z państw trzecich, związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej w ramach inwestycji bezpośrednich łącznie z inwestycjami w nieruchomości, świadczeniem usług finansowych lub dopuszczeniem papierów wartościowych na rynki kapitałowe.

Uwzględniając postanowienia TWE w ustawie dewizowej z 2002 r. w zasadzie nie wprowadzono - poza dopuszczalnymi w Traktacie - ograniczeń w przepływie kapitału i płatnościach między Rzecząpospolitą Polską a państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Zasadę swobodnego dokonywania obrotu dewizowego rozciągnięto ponadto na państwa należące do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG, oprócz państw UE obszar ten obejmuje Islandię, Norwegię oraz Liechtenstein), a także Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Wprowadzenie tej zasady w odniesieniu do państw EOG oraz OECD wynika z faktu stosowania w państwach EOG rozwiązań prawnych UE w zakresie swobody przepływu kapitału i płatności. Równe, pod tym względem, traktowanie państw OECD związane jest z ostateczną realizacją przez Polskę zobowiązań wynikających z ustaleń Kodeksu Liberalizacji Przepływów Kapitałowych, przyjętego decyzją Rady OECD. Pozostawiono w mocy przede wszystkim ograniczenia w stosunku do państw trzecich, tj. innych niż należące do UE, EOG oraz OECD.

Charakterystycznym rozwiązaniem prawnym, stosowanym w polskim ustawodawstwie dewizowym od wielu lat, jest możliwość znoszenia niektórych ograniczeń określonych w ustawie w drodze udzielanych zezwoleń dewizowych (ogólnych oraz indywidualnych). W ten sposób poszerzany jest zakres swobody w dokonywaniu obrotu dewizowego. Możliwość udzielania zezwoleń dewizowych to także ważny instrument realizacji polityki dewizowej państwa, dostosowanej do aktualnie kształtujących się warunków na rynku kapitałowym i pieniężnym.

Ustawa - Prawo dewizowe, wraz z licznymi aktami wykonawczymi, oraz postanowienia odrębnych ustaw, zawierających regulacje dewizowoprawne, tworzą system polskiego prawa dewizowego. System ten wykazuje ścisłe związki z prawem cywilnym, handlowym, bankowym, karnym skarbowym, administracyjnym, karnym. Przez wiele lat w Polsce prawo dewizowe było traktowane jako część prawa bankowego. W okresie przemian ustrojowych i gospodarczych w Polsce, zapoczątkowanych po 1989 r., zarysowała się wyraźna tendencja wyodrębniania się prawa dewizowego z prawa bankowego. Wynika to nie tylko z odrębnego przedmiotu regulacji oraz stosowania oryginalnego aparatu pojęciowego, ale również z odmiennych celów stawianych przed ustawodawstwem dewizowym. Poprzez istotną liberalizację zasad obrotu dewizowego zmienił się także ogólny charakter polskiego prawa dewizowego - z restrykcyjnego lub wręcz represyjnego na wspierający procesy gospodarowania lub nawet proinwestycyjny.

Proces dostosowywania regulacji polskiego prawa dewizowego do standardów stosowanych w krajach wysoko rozwiniętych jest bardzo zaawansowany. Nie oznacza to jednak zakończenia na tym etapie - trwającej od kilkunastu lat - reformy ustawodawstwa dewizowego w Polsce. Nowe cele pojawią się wraz z przystąpieniem Polski do struktur Unii Europejskiej, a w przyszłości przygotowaniami do przystąpienia do Unii Walutowej i Gospodarczej.

Rozdział 1

Przepisy ogólne