Karkowska Dorota (red.), Prawa pacjenta i Rzecznik Praw Pacjenta. Komentarz

Komentarze
Opublikowano: WKP 2021
Stan prawny: 6 września 2021 r.
Autorzy komentarza:

Prawa pacjenta i Rzecznik Praw Pacjenta. Komentarz

Autorzy fragmentu:

Przedmowa

Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta obowiązuje już w Polsce 13 lat i doczekała się wielu komentarzy, co jest niewątpliwie uzasadnione z jednej strony dużym znaczeniem społecznym tej ustawy, a z drugiej strony bardzo dynamicznym rozwojem praktyki stosowania prawa medycznego w sektorze opieki zdrowotnej oraz orzecznictwa sądowego. Przez te 13 lat doszło również do dynamicznego rozwoju działalności organizacji pozarządowych działających na rzecz praw pacjenta, w szczególności w zakresie rozszerzenia dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej, odpowiadających aktualnym wskazaniom wiedzy medycznej, finansowanych ze środków publicznych. Pacjent to już nie bierny podmiot poddany paternalistycznej „władzy” podmiotów sektora opieki zdrowotnej, lecz to osoby świadome swoich potrzeb i problemów zdrowotnych, a także swoich praw i oczekiwań względem podmiotów realizujących zadania w zakresie sektora zdrowie.

Skonstruowanie w ustawie katalogu praw pacjenta ma stanowić gwarancję poszanowania godności człowieka. W Polsce koncepcja praw pacjenta jest oparta przede wszystkim na wartościach, które tworzy przedstawiony w 1994 r. przez WHO Model Deklaracji Praw Pacjenta , oraz na przygotowanym w 2002 r. przez organizację Active Citizenship Network, wraz z grupą europejskich organizacji obywatelskich, pozarządowym dokumencie zwanym Europejską Kartą Praw Pacjenta . Akty te nawiązują do przepisów prawnych poświęconych ochronie podstawowych praw człowieka i obywatela. W zakresie prawa międzynarodowego i europejskiego chodzi tu zwłaszcza o Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych , Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności , Europejską Kartę Społeczną, Konwencję o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny oraz dyrektywę 2011/24/UE. Konieczne jest także zwrócenie uwagi na bogate orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Do regulacji z zakresu praw pacjenta należy również włączyć przepisy Konstytucji RP, które potwierdzają ideę wyrażoną w rozwiązaniach międzynarodowych, w myśl której prawa pacjenta mają w stosunku do praw człowieka charakter komplementarny. Zabezpieczają także dodatkowe potrzeby i interesy wynikające z korzystania ze świadczeń zdrowotnych.

Prawa pacjenta zawarte w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta to co do zasady prawa natury osobistej przysługujące pacjentowi w ramach opieki zdrowotnej, w szczególności prawo do: wyrażenia świadomej zgody, informacji, dokumentacji medycznej, tajemnicy medycznej, poszanowania prywatności, intymności i godności. Prawa te wyznaczają ramy dla ochrony prawnej pacjenta. Zasadniczy punkt ciężkości ochrony prawnej praw pacjenta jest niewątpliwie skierowany właśnie na grupę praw o charakterze osobistym, ponieważ funkcjonują one w bezpośrednich relacjach pomiędzy pacjentem a podmiotem zobowiązanym do udzielania świadczeń opieki zdrowotnej.

Natomiast ochrona prawna w komentowanej ustawie obejmuje, poza naruszeniem dóbr osobistych powyżej wyliczonych, także naruszenie prawa do właściwego standardu opieki medycznej mogące wywoływać u pacjenta ujemne doznania psychiczne, dyskomfort, utratę zaufania do leczących, nawet jeśli nie spowodowało to szkód medycznych. Chodzi tu o prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej, uzasadniające oczekiwanie pacjenta, że zastosowane wobec niego metody lecznicze, diagnostyczne, pielęgnacyjne i rehabilitacyjne odpowiadające związanym z tym potrzebom będą oparte na sprawdzonych i aktualnych metodach, będąc świadczeniami odpowiedniej jakości. Prawo do świadczeń zdrowotnych odpowiadających wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej jest niewątpliwie emanacją konstytucyjnego prawa obywatela do zapewnienia mu przez władzę publiczną równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych niezależnie od jego sytuacji materialnej. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa (art. 68 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji RP). Szczególna opieka zdrowotna ma być zapewniona dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku (art. 68 ust. 3 Konstytucji RP). Niekwestionowanym warunkiem zabezpieczenia potrzeb zdrowotnych pacjentów jest także poprawny system organizacyjny współczesnej opieki zdrowotnej. Bez tego nie jest możliwa praca złożonych zespołów specjalistów opiekujących się pacjentami. Dobra organizacja warunkuje poprawność procesu udzielania świadczeń opieki zdrowotnej. W tym systemie źle funkcjonujące ogniwa mogą powodować różne szkody ponoszone przez pacjentów, ponieważ błędy organizacyjne skutecznie niszczą wysiłki personelu medycznego. Dlatego prawa pacjenta dla zabezpieczenia swej realizacji wymagają także instrumentów o charakterze publicznoprawnym (administracyjnoprawnym), a wprowadzanie takich rozwiązań przez ustawodawcę ma służyć realnemu urzeczywistnianiu tych praw. Jednym z takich rozwiązań jest koszyk świadczeń gwarantowanych, który ma zapewnić realną ochronę prawa pacjenta do uzyskania danego świadczenia.

Mając na uwadze powyżej wskazane kwestie, obok praw pacjenta o charakterze osobistym podjęto się szerokiego omówienia zadań władzy publicznej na różnych jej szczeblach funkcjonowania w zakresie zabezpieczenia potrzeb zdrowotnych pacjentów. Omówiono obowiązki podmiotów udzielających świadczeń zdrowotnych w zakresie zagwarantowania pacjentom bezpiecznych, fachowych i sanitarnych warunków niesienia im pomocy medycznej. Wskazano na obowiązki podmiotów leczniczych, m.in. w zakresie identyfikacji osób zatrudnionych i pacjentów, zgłoszenia osób o nieustalonej tożsamości lub zaginionych, wypisania pacjenta z podmiotu leczniczego, zasad ponoszenia kosztów transportu sanitarnego, postępowania podmiotu leczniczego po zgonie pacjenta, monitoringu pomieszczeń. Wskazano także na zasady udzielania świadczeń zdrowotnych przez podmioty lecznictwa uzdrowiskowego. Podjęto próbę prezentacji bardzo pojemnego pod względem regulacji zakresu gwarantowanego koszyka świadczeń zdrowotnych, omawiając m.in. zasady dostępu pacjentów do świadczeń zdrowotnych, uwarunkowania organizacyjne i kadrowe, które muszą spełniać świadczeniodawcy, oraz ich obowiązki w zakresie wdrażania procedur gwarantujących powszechny dostęp do informacji o zakresie udzielonych świadczeń zdrowotnych. Wiele miejsca poświęcono analizie roli standardów medycznych i organizacyjnych w procesie udzielania świadczeń zdrowotnych oraz charakteru prawnego i ich znaczenia w postępowaniach z tytułu odpowiedzialności za błąd medyczny.

Szczególne miejsce w ramach komentarza zajmuje analiza licznych orzeczeń sądowych w zakresie zbiorowych praw pacjenta, które były przedmiotem postępowań wszczynanych przez Rzecznika Praw Pacjenta, stanowiąca obszerny dodatek do rozdz. 13 ustawy.

Komentarz do ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, który oddajemy do rąk Czytelników, stanowi pierwsze wydanie przygotowane przez zespół prawników, którzy z uwagi na swoją działalność zawodową posiadają unikalną wiedzę dotyczącą stanowienia prawa, teorii prawa i przede wszystkim stosowania prawa w zakresie zagadnień poruszanych w komentowanej ustawie.

Celem komentarza jest wszechstronna i głęboka analiza każdego z przepisów komentowanej ustawy, z wykorzystaniem dotychczasowego dorobku doktryny prawa i bardzo bogatego orzecznictwa sądowego.

W tym miejscu kieruję ogromne podziękowania dla każdego ze Współautorów za okazane zaangażowanie przy tworzeniu niniejszego komentarza.

Dziękuję:

Panu Ministrowi, Rzecznikowi Praw Pacjenta Bartłomiejowi Chmielowcowi za bezwarunkowe poparcie inicjatywy współpracy przy tworzeniu komentarza i zaangażowanie w zakresie promowania dobrych praktyk na rzecz wzmacniania statusu pacjenta każdego dnia.

Panu Ministrowi, Zastępcy Rzecznika Praw Pacjenta Grzegorzowi Błażewiczowi za podzielenie się w komentarzu wiedzą i praktyką w zakresie statusu prawnego i zadań RPP oraz za długie lata zaangażowania i pracy na rzecz praw pacjentów.

Pani Minister, Inspektor Danych Osobowych, dr nauk prawnych Edycie Bielak-Jomaa za przekazanie Czytelnikom cennej i wszechstronnej wiedzy w zakresie interpretacji przepisów o dokumentacji medycznej i ochronie jej poufności w kontekście przepisów RODO.

Panu Ministrowi, dr. hab. Błażejowi Juliuszowi Kmieciakowi, prof. UM w Łodzi, za zaangażowanie w przygotowanie komentarza oraz interdyscyplinarne przedstawienie analiz w zakresie statusu pacjenta i ochrony jego godności.

Księdzu, dr. nauk społecznych Arkadiuszowi Nowakowi za wnikliwą analizę prawa pacjenta do opieki duszpasterskiej, a także za zainicjowanie i realizowanie w Polsce idei współpracy pozarządowych organizacji działających na rzecz praw pacjenta. Kieruję tu również osobiste wyrazy wdzięczności za lata współpracy i przyjaźni.

Panu Mecenasowi Robertowi Bryzkowi, radcy prawnemu, za zaangażowanie i pasję w przygotowywaniu bardzo trudnych zagadnień materialnych i procesowych w zakresie naruszenia zbiorowych praw pacjenta. Dodatkowo dzięki Panu Mecenasowi oddajemy w ręce Czytelników po raz pierwszy w Polsce wyczerpującą analizę licznych orzeczeń sądowych w zakresie zbiorowych praw pacjenta, stanowiącą obszerny dodatek do rozdz. 13 ustawy.

Panu Mecenasowi Pawłowi Grzesiewskiemu za zaangażowanie, niezwykłą wnikliwość oraz wszechstronność analizy prawa pacjenta do godności, intymności i leczenia bólu. Dziękuję za bieżącą pomoc w trakcie powstawania komentarza.

Adresatami komentarza są przede wszystkim PACJENCI i ich osoby bliskie, a także liderzy i działacze organizacji pozarządowych działających na rzecz praw pacjenta. Istotnymi adresatami komentarza są podmioty zobowiązane do udzielania świadczeń zdrowotnych, tj. podmioty lecznicze (przychodnie, szpitale, inne niż szpitale stacjonarne podmioty lecznicze) oraz praktyki zawodowe lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek, położnych oraz fizjoterapeutów.

Z uwagi na szerokie omówienie w art. 2 ustawy zadań władzy publicznej w zakresie ochrony zdrowia oraz szczegółowe omówienie w art. 6 zakresu praw pacjentów do świadczeń zdrowotnych, w ramach gwarantowanych świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, adresatem komentarza jest sektor administracji państwowej realizujący zadania z zakresu organizacji i finansowania świadczeń opieki zdrowotnej, który ma stać na straży poszanowania praw pacjenta.

Ze względu na wszechstronne omówienie dotychczasowych kierunków wykładni poszczególnych praw pacjenta w polskiej judykaturze komentarz jest adresowany do środowiska prawniczego i medycznego: pracowników naukowych, adwokatów, radców prawnych, sędziów, członków komisji orzekających o zdarzeniach medycznych oraz rzeczników odpowiedzialności zawodowej samorządów zawodów medycznych.

Komentarz polecamy studentom studiów prawniczych oraz kierunków medycznych.

Literatura, orzecznictwo oraz dodatkowe uwagi o charakterze szczegółowym czynią komentarz również użytecznym dla osób, które szerzej interesują się dziedziną prawa medycznego.

dr hab. nauk prawnych Dorota Karkowska

Autor fragmentu:
Art. 1art(1)Zakres ustawy

1.Pojęcie praw pacjenta

Odwołując się do tradycyjnych elementów stosunku prawnego, można wskazać, iż prawa pacjenta są stosunkiem społecznym uregulowanym przez normy prawne. W ramach tego stosunku społecznego wyróżniamy: uprawnienia, obowiązki, podmioty i przedmiot. Niewątpliwie źródłem prawa pacjenta są normy prawa pozytywnego, ale z uwagi na fakt, iż są to jednocześnie prawa i wolności człowieka i obywatela, wskazuje się także jako źródło uprawnień tzw. prawo natury. W komentarzu nie wchodzimy w skomplikowany i dyskusyjny problem prawa natury i jego stosunek do prawa pozytywnego. Ograniczamy się jedynie do sygnalizowania złożoności niektórych kwestii z uwagi na ich wielowymiarowy charakter. Natomiast należy zwrócić uwagę na to, że w zakresie praw pacjenta uprawnienia i obowiązki są rozłożone systematycznie, to znaczy obowiązkowi po jednej stronie odpowiada uprawnienie po drugiej i na odwrót. Innymi słowy, korelatem uprawnień pacjenta są obowiązki podmiotów udzielających świadczeń...

Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX