Przybysz Piotr Marek, Postępowanie egzekucyjne w administracji. Komentarz, wyd. VII

Zmiany zapoczątkowane w 1989 r. spowodowały przekształcenie polskiej gospodarki oraz administracji publicznej. Obecnie istnieje zatem administracja publiczna o złożonej strukturze – oprócz organów administracji rządowej działają samorządy terytorialne. Skłania to m.in. do pytania o treść interesu ogólnego, który mają realizować wszystkie podmioty administrujące. W odniesieniu do problematyki egzekucji administracyjnej dotyczy to zwłaszcza ponownego określenia relacji między wierzycielem a organem egzekucyjnym.

Przemiany społeczne i gospodarcze okresu ostatniego ćwierćwiecza sprawiły, że pojawiły się istotne różnice w zamożności między osobami fizycznymi. Zyskały na znaczeniu marginalizowane w przeszłości instytucje, jak np. spółka handlowa czy weksel. Coraz częściej polscy przedsiębiorcy prowadzą działalność gospodarczą poza Polską. Coraz częściej też zobowiązany jest jednostką organizacyjną lub osobą prawną, a nie osobą fizyczną. Zmniejszeniu uległa sfera państwowych jednostek organizacyjnych, w stosunku do których stosowano szczególny tryb egzekucji.

Unormowania ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, dostosowane do realiów gospodarki socjalistycznej, coraz bardziej utrudniały organom egzekucyjnym prowadzenie efektywnej egzekucji administracyjnej. Ujawniła się zatem konieczność dostosowania narzędzi pozostających w dyspozycji organów egzekucyjnych do zmienionej sytuacji społeczno-gospodarczej. Należy także wskazać na nowy sposób myślenia o państwie i prawie oraz o pozycji jednostki w państwie. W ramach postępowania egzekucyjnego w administracji rozbudowano zatem katalog środków prawnych służących ochronie interesów zarówno zobowiązanego, jak i innych podmiotów; m.in. poddano kontroli sądów administracyjnych postanowienia organu egzekucyjnego, na które przysługuje zażalenie.

Od 1990 r. dokonano kilkudziesięciu nowelizacji ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, w następstwie czego pięciokrotnie ogłoszono tekst jednolity. Nowelizacja dokonana ustawą z dnia 6 września 2001 r. o zmianie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125, poz. 1368) wprowadziła najwięcej, bo aż 99 zmian, polegających na dodaniu lub zmianie brzmienia 231 artykułów oraz uchyleniu 17 artykułów. W wyniku tej nowelizacji objętość tekstu ustawy została zwiększona prawie dwukrotnie. Nowelizacja ta zasadniczo zmieniła tryb prowadzenia egzekucji administracyjnej. Zmianie uległ zarówno sposób regulacji poszczególnych instytucji, jak i struktura ustawy. Wprowadzono wiele nowych rozwiązań, jak np. instytucję organu rekwizycyjnego bądź odpowiedzialność dłużnika zajętej wierzytelności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków związanych z egzekucją z zajętej rzeczy lub prawa majątkowego. W szczególności rozbudowano regulację dotyczącą środków egzekucji należności pieniężnych. Katalog środków egzekucyjnych poszerzono m.in. o egzekucję z papierów wartościowych, z weksla oraz z nieruchomości.

Proces modernizacji ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji nie został zakończony w 2001 r. Ustawa ta jest nadal przedmiotem wielu nowelizacji. Doniosłe, chociaż niezbyt obszerne zmiany, wprowadzono ustawą z dnia 11 października 2013 r. o wzajemnej pomocy przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych należności pieniężnych (Dz. U. poz. 1289 z późn. zm.).

Wprowadzanie licznych i szerokich zmian do postępowania egzekucyjnego przez nowelizowanie obowiązującej ustawy, a nie przez uchwalenie nowej ustawy, doprowadziło do powstania rozbieżności między dotychczasowymi i nowymi konstrukcjami oraz do nieuchronnych w tej sytuacji trudności interpretacyjnych. Celem niniejszego komentarza jest wyjaśnienie zawiłości egzekucji administracyjnej przede wszystkim przez przedstawienie orzecznictwa sądów administracyjnych, wskazanie zagadnień dyskusyjnych, pojawiających się na tle stosowania przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, oraz przedstawienie propozycji ich rozwiązania. Komentarz stanowi w tym zakresie autorską interpretację przepisów ustawy, wymagającą weryfikacji przez praktykę. Niektóre tezy przedstawione w poprzednich wydaniach zostały aktualnie doprecyzowane lub skorygowane.

Zamiarem autora było dostarczenie Czytelnikowi komentarza napisanego w przystępny sposób, jednakże wysoki stopień złożoności omawianej materii znacząco utrudnił realizację tego zamiaru.