Ziółkowska Agnieszka (red.), Ochrona informacji niejawnych. Komentarz

Dostęp do informacji publicznej ma rangę konstytucyjną i wynika z art. 61 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. Prawo to nie ma jednak charakteru absolutnego, na co wskazuje ust. 3 tego samego przepisu, zgodnie z którym ograniczenie prawa może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa, co pozostaje nadto w zgodzie z treścią art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Jednym z aktów prawnych ograniczających to prawo jest ustawa z 5.08.2010 r. o ochronie informacji niejawnych , co wynika z art. 5 ust. 1 u.d.i.p.

Rozwiązania prawne w zakresie ochrony informacji niejawnych mają swoją długowieczną tradycję , a pierwsze regulacje miały głównie charakter karny. Obecnie obowiązująca już 12 lat ustawa o ochronie informacji niejawnych zastąpiła tę pochodzącą z 22.01.1999 r. o takim samym tytule, która wzorowana na pochodzącym z 2.03.1955 r. dokumencie C-M(55)15 (Final) określającym politykę bezpieczeństwa Sojuszu Północnoatlantyckiego była dotknięta rozwiązaniami uznawanymi nie tylko za kontrowersyjne, lecz także sprzeczne z regulacją konstytucyjną , zwłaszcza ze względu na nadmierne ograniczenie konstytucyjnego prawa dostępu do informacji publicznej oraz niemożność zaskarżenia rozstrzygnięcia kończącego postępowanie sprawdzające do sądu administracyjnego . Ponadto wskazywano na wymóg nadawania klauzul ogromnej ilości informacjom, częste przypadki ich zawyżania przy jednoczesnym lekceważeniu wykazów zawartych w załącznikach do ustawy, brak skutecznej procedury w przypadku zawyżenia lub zaniżenia klauzul tajności. Podkreślano niemający praktycznego znaczenia podział na informacje państwowe i służbowe.

Mimo tego oraz kilku nowelizacji ustawy zmieniających ją niemal w połowie dopiero po 10 latach, w 2009 r., Prezes RM zobowiązał ówczesnego Sekretarza Kolegium do spraw Służb Specjalnych do podjęcia działań zmierzających do przygotowania projektu nie tyle nowelizacji, ile nowej ustawy ze względu na rozmiar i charakter zmian. W rezultacie uzgodnień i konsultacji 16.02.2010 r. do Sejmu wpłynął projekt, który z założenia miał ważyć z jednej strony potrzebę stworzenia maksymalnie efektywnego, prostego i elastycznego systemu ochrony informacji niejawnych, a z drugiej konieczność gwarantowania odpowiedniego stopnia ich bezpieczeństwa. Ratio legis miała być także potrzeba zbliżenia rozwiązań krajowych do unormowań wypracowanych zarówno w NATO, Unii Europejskiej, jak i w krajach europejskich. Przejawem tego zbliżenia stało się między innymi wprowadzenie jednej krajowej władzy bezpieczeństwa, zniesienie postępowań sprawdzających wobec osób, które mają mieć dostęp do informacji z klauzulą „zastrzeżone”. Istotą nowej ustawy stało się nadto rozszerzenie odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego w postępowaniach sprawdzających. Do katalogu uproszczeń wprowadzonych nową ustawą w szczególności należy zaliczyć: zniesienie obowiązku prowadzenia kancelarii tajnej w jednostkach organizacyjnych przetwarzających informacje z klauzulą „poufne”, dopuszczenie możliwości organizacji jednej kancelarii tajnej dla wielu jednostek organizacyjnych, zniesienie obowiązku uzyskiwania świadectw bezpieczeństwa przemysłowego przez przedsiębiorców wykonujących działalność gospodarczą osobiście, dopuszczalność jednorazowego i tymczasowego dostępu przedsiębiorcy do informacji niejawnych. Za istotne ustawodawca uznał także uwzględnienie zmieniającej się rzeczywistości technologicznej wykorzystywanej w procesie ochrony i przepływu informacji niejawnych, zwłaszcza w zakresie środków łączności, a w konsekwencji systemów teleinformatycznych.

Ustawa o ochronie informacji niejawnych została uchwalona 5.08.2010 r. i weszła w życie trzy miesiące po jej ogłoszeniu, 2.01.2011 r.; obowiązuje z wieloma przepisami wykonawczymi, do których należą:

Zagwarantowanie ochrony informacjom niejawnym stanowi istotny element zachowania ciągłości działania państwa i jego istotnych interesów, zarówno zewnętrznych, jak i międzynarodowych. Komentowana ustawa wraz z aktami wykonawczymi stanowi zbiór regulacji stanowiących system metod i sposobów prawnych, administracyjno-organizacyjnych, fizycznych i technicznych pozwalających chronić informacje przed nieuprawnionym wyjawieniem. Ratio legis ustawy jest zatem zabezpieczenie dobra państwa sensu largo, polegającego na zachowaniu w tajemnicy informacji chronionych.

Niniejszy komentarz stanowi próbę przedstawienia problematyki ochrony informacji niejawnych uregulowanej w ustawie o ochronie informacji niejawnych z uwzględnieniem poglądów doktryny reprezentowanej przez przedstawicieli prawa administracyjnego, postępowania administracyjnego, postępowania sądowoadministracyjnego, konstytucyjnego oraz prawa karnego z licznych ośrodków naukowych w kraju, a także reprezentantów praktyki – funkcjonariuszy Policji oraz byłych funkcjonariuszy ABW. Stanowiska i tezy prezentowane w komentarzu wyrażają poglądy poszczególnych autorów.

Komentarz odnosi się do stanu prawnego na dzień 15.11.2023 r.