Garlicki Leszek (red.), Zubik Marek (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Tom II, wyd. II

Oddajemy do rąk Czytelników drugi tom drugiego wydania komentarza do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wydanie pierwsze, pod naukową redakcją Leszka Garlickiego, przybrało postać pięciu tomów, opublikowanych przez Wydawnictwo Sejmowe w latach 1999–2007 przez grono pięciu autorów (Kazimierz Działocha, Leszek Garlicki, Paweł Sarnecki, Wojciech Sokolewicz i Janusz Trzciński). Stanowiło najobszerniejsze komentarzowe ujęcie przepisów nowej konstytucji i spotkało się z dużym zainteresowaniem zarówno środowisk naukowych, jak i praktyki prawa konstytucyjnego, było też regularnie powoływane w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i innych sądów.

Szybki rozwój praktyki i orzecznictwa konstytucyjnego doprowadził jednak do częściowej dezaktualizacji pierwszego wydania, bo – z jednej strony – wzbogaceniu i ustabilizowaniu uległo orzecznicze znaczenie poszczególnych przepisów konstytucyjnych, jednocześnie przepisy te silniej zostały powiązane z Europejską Konwencją Praw Człowieka. Z drugiej zaś – pojawiło się wiele problemów nowych, których nie mogła jeszcze objąć wyobraźnia autorów pierwszego wydania.

Po blisko dwudziestu latach obowiązywania można już wskazać zalety i braki pierwotnego unormowania konstytucyjnego, ale – co jest podstawowym celem niniejszego komentarza – można też ustalić rzeczywistą treść i znaczenie prawne przepisów konstytucji. Składają się one na system „praw podstawowych dla państwa”, których poszanowanie i urzeczywistnianie jest podstawowym obowiązkiem wszystkich segmentów społeczeństwa obywatelskiego, a które szczególną odpowiedzialność za wierność Rzeczypospolitej nakładają na sprawujących władzę.

Wyjątkowo dynamicznie rozwijała się interpretacja konstytucyjnych postanowień o prawach, wolnościach i obowiązkach jednostki, zawartych przede wszystkim w rozdziale II konstytucji z 1997 r. Postanowienia tego rozdziału są przedmiotem szczegółowej analizy w prezentowanym tu drugim tomie naszego komentarza.

Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, dokonywane przy szerokim uwzględnieniu orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, doprowadziło do uszczegółowienia ogólnych klauzul konstytucyjnych i ujęcia ich w postać norm prawnych nadających się do sądowego stosowania. Wyraźnie zarysował się proces jurydyzacji postanowień konstytucyjnych, pozwalający zarówno na współstosowanie ich przy rozpoznawaniu spraw indywidualnych, jak i na odgrywanie roli wzorca kontrolnego przy stosowaniu przepisów niższego rzędu.

Obecne wydanie zostało przygotowane przez szerszy zespół autorów, bo założeniem redakcyjnym stało się powiązanie autorskiego opracowania z pierwszego wydania z udziałem reprezentanta młodszego pokolenia konstytucjonalistów o ustalonej już pozycji w środowisku. Niemal wszystkie komentarze stanowią więc wynik aktywnej współpracy „starego” i „nowego” autora. Wyjątkiem są opracowania profesora Wojciecha Sokolewicza, nieobecnego już niestety w naszym gronie, przepracowane i uzupełnione przez profesora Krzysztofa Wojtyczka, polskiego sędziego trybunału strasburskiego.

Obecne wydanie przybrało postać publikacji zwartej, nie sprawdziła się koncepcja „edycji kołoblokowej” zastosowana w pierwszym wydaniu, więc zgodnie uznaliśmy zasadność powrotu do tradycyjnych form wydawniczych.

Nie uległ zmianie schemat komentowania kolejnych artykułów konstytucji. Każdy komentarz rozpoczynamy od wskazania unormowań poprzednich (punktem wyjścia są przepisy konstytucji 17 marca 1921 r.). Komentarz jurydyczny poprzedzony jest zwykle odniesieniami do teorii poszczególnych instytucji oraz informacjami komparatystycznymi, odnoszącymi się do konstytucji innych państw oraz regulacji międzynarodowych i europejskich. Głównym jednak celem komentarza jest przedstawienie prawnej egzegezy poszczególnych przepisów konstytucyjnych oraz zorientowanie wywodu na potrzeby praktyki parlamentarnej i orzeczniczej.

W uwagach do poszczególnych artykułów zawarte są odniesienia do – na ogół już bardzo rozbudowanej – polskiej literatury przedmiotu, w tym z uwzględnieniem innych komentarzy do konstytucji z 1997 r., nie udało się już jednak uwzględnić komentarza do Konstytucji RP pod redakcją M. Safjana i L. Boska, które ukazało się w tym roku w Wydawnictwie C.H. Beck. Zasadniczy nacisk został jednak położony na możliwie szeroką prezentację orzecznictwa konstytucyjnego. Powołując to orzecznictwo, mieliśmy na względzie rozwój elektronicznych form publikacji, które objęły już całość orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i sądów administracyjnych. Te orzeczenia są, w zasadzie, powoływane tylko przez wskazanie daty podjęcia i sygnatury, co wystarcza dla ich odnalezienia w „Orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy” (www.trybunal.gov.pl – orzeczenia TK) bądź w „Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych” (www.orzeczenia.nsa.gov.pl). W miarę potrzeby – przy nowszym orzecznictwie – wskazywana jest strona lub punkt uzasadnienia. Orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych jest jeszcze powoływane w bardziej tradycyjny sposób.

Autorzy i redaktorzy naukowi pragną wyrazić w tym miejscu serdeczne podziękowanie wszystkim, których życzliwość pozwoliła na zapoczątkowanie drugiego wydania komentarza. W pierwszej kolejności należy je skierować do kierownictwa Kancelarii Sejmu i Wydawnictwa Sejmowego, a szczególne słowa uznania pragniemy przekazać pani Grażynie Śniadowskiej, której praca redakcyjna nadała ostateczny kształt naszym opracowaniom. Dziękujemy też profesorowi Krzysztofowi Skotnickiemu za cenne uwagi recenzenckie do obu tomów naszego komentarza.

Komentarz uwzględnia stan prawny i stan doktryny i orzecznictwa na dzień 1 stycznia 2016 r.

Leszek Garlicki i Marek Zubik