Zatorska Jolanta, Komentarz do rozporządzenia nr 2201/2003 dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej

Uregulowanie kwestii jurysdykcji oraz wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej na szczeblu wspólnotowym stało się konieczne ze względu na związaną z mobilnością obywateli rosnącą liczbę małżeństw „międzynarodowych”, czyli takich, w których małżonkowie mają inne obywatelstwo albo mieszkają w różnych państwach członkowskich lub w państwie członkowskim, którego nie są obywatelami. Ponieważ sprawy te nie zostały objęte zakresem zastosowania konwencji brukselskiej (a następnie rozporządzenia nr 44/2001), w celu zapobieżenia powstaniu luki w systemie europejskiego prawa procesowego zaistniała konieczność unormowania ich w osobnym akcie. Początkowo dla uregulowania tych kwestii wybrano formę konwencji (Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich przyjęta w dniu 28 maja 1998 r. wraz z towarzyszącym jej przygotowanym przez prof. A. Borrasa – Dz. Urz. WE C 221 z 16.07.1998, s. 27). Jednakże w związku z wejściem w życie w 1999 r. traktatu amsterdamskiego, który przeniósł współpracę sądową w sprawach cywilnych z III filaru do tytułu IV TWE, pojawiła się możliwość wykorzystania w tym celu bardziej skutecznych instrumentów prawnych niż wymagająca ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie konwencja międzynarodowa. Postanowienia wyżej wymienionej konwencji, która nigdy nie weszła w życie, zostały w znacznym stopniu przeniesione do tekstu rozporządzenia Rady (WE) nr 1347/2000 z dnia 29 maja 2000 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej za dzieci obojga małżonków (Dz. Urz. WE L 160 z 30.06.2000, s. 19; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 1, s. 209; dalej jako Bruksela II). Rozporządzenie to bardzo szybko zostało zastąpione nowym aktem prawa wspólnotowego: rozporządzeniem Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącym jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz. Urz. UE L 338 z 23.12.2003, s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 19, t. 6, s. 243, dalej jako rozporządzenie). Rozporządzenie wprowadziło wiele zmian w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej, przejmując jednocześnie niemalże bez zmian postanowienia dotyczące spraw małżeńskich z rozporządzenia Bruksela II, co oznacza, że w tym zakresie literatura i orzecznictwo wydane na gruncie uchylonej regulacji pozostaje aktualne.

Należy zwrócić uwagę na projekt zmian w zakresie prawa właściwego orz właściwości sądów w sprawach rozwodowych, przygotowany w ramach programu haskiego: Wzmacnianie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 53 z 03.03.2005, s. 1). Wady obecnie obowiązujących rozwiązań w zakresie spraw małżeńskich oraz propozycje ewentualnych zmian zostały przedstawione przez Komisję w Zielonej księdze dotyczącej prawa właściwego i właściwości sądów w sprawach rozwodowych, (Bruksela, dnia 14 marca 2005, COM (2005) 82 końcowy). W komentarzu zostaną także omówione planowane propozycje zmian rozporządzenia (Wniosek –rozporządzenie Rady zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 w odniesieniu do jurysdykcji i wprowadzające zasady dotyczące prawa właściwego w sprawach małżeńskich, COM/2006/0399 końcowy – CNS 2006/0135).

Rozporządzenie stanowi realizację zadań określonych w Traktacie Ustanawiającym Wspólnotę Europejską (Dz. Urz. WE C 325 z 24.12.2002, s. 1), polegających na zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego. Przejaw realizacji tych zadań stanowią działania zmierzające do utrzymania i rozwoju przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w obrębie której zapewniony jest swobodny przepływ osób.

Zgodnie z powołanym w preambule rozporządzenia art. 61 lit. c traktatu w celu stopniowego ustanowienia przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Rada przyjmuje środki w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych, przewidziane w art. 65 traktatu, czyli środki zmierzające m.in. do poprawy i uproszczenia uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych (lit. a tiret trzecie), a także do usuwania przeszkód w należytym biegu procedur cywilnych, wspierając w razie potrzeby zgodność norm procedury cywilnej, mających zastosowanie w państwach członkowskich (lit. c).

W preambule odwołano się także do art. 67 ust. 1 traktatu, zgodnie z którym mające skutki transgraniczne środki z zakresu współpracy sądowej w sprawach cywilnych niezbędne dla zapewnienia należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego, zmierzające do poprawy i uproszczenia systemu transgranicznego dostarczania aktów sądowych i pozasądowych (art. 65 lit. a), przyjmowane są zgodnie z procedurą współdecydowania określoną w art. 251 TWE. Ta skomplikowana procedura wprowadzona do TWE przez Traktat o Unii Europejskiej przyznaje Parlamentowi Europejskiemu uprawnienia do współdecydowania w kwestiach ustawodawczych (szczegółowy opis procedury zob. S. Majkowska, Komentarz do art. 251 TWE (w:) Z. Brodecki, M. Drobysz S. Majkowska, D. Pyć, M. Tomaszewska, I. Zużewicz, Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Komentarz, red. Z. Brodecki, Warszawa 2006, s. 746). Parlament Europejski i Rada, uwzględniając opinię Parlamentu Europejskiego z dnia 4 lipca 2006 r. (Dz. Urz. UE C 303 E z 13.12.2006, s. 69), wspólne stanowisko Rady z dnia 28 czerwca 2007 r. (Dz. Urz UE . C 193 E z 21.8.2007, s. 13) oraz stanowisko Parlamentu Europejskiego z dnia 24 października 2007 r., działały z zachowaniem procedury współdecydowania.

Formą regulacji spraw dotyczących jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej jest rozporządzenie, co jest zgodne z zasadami pomocniczości i proporcjonalności określonymi w art. 3b traktatu, w związku z tym, że cele niniejszego rozporządzenia mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, na poziomie Wspólnoty (pkt 4 preambuły), Ponadto preambuła przewiduje, że zasady dotyczące powyższej materii mają być regulowane przez wspólnotowy instrument prawny, wiążący i bezpośrednio stosowany (pkt 6). Zgodnie z art. 249 TWE rozporządzenie jest źródłem prawa wtórnego, obowiązuje w całości i jest stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich.