Zatorska Jolanta, Komentarz do rozporządzenia nr 1393/2007 dotyczącego doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych

Rozporządzenie Rady nr 1393/2007 (dalej jako: rozporządzenie) stanowi realizację zadań określonych w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (Dz. Urz. WE C 325 z 24.12.2002, s. 1), polegających na zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego. Przejaw realizacji tych zadań stanowią działania zmierzające do utrzymania i rozwoju przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w obrębie której zapewniony jest swobodny przepływ osób.

Zgodnie z powołanym w preambule rozporządzenia art. 61 lit. c Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (dalej jako: TWE) w celu stopniowego ustanowienia przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości Rada przyjmuje środki w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych, przewidziane w art. 65 traktatu, czyli środki zmierzające m.in. do poprawy i uproszczenia systemu transgranicznego dostarczania aktów sądowych i pozasądowych (lit. a), a także do usuwania przeszkód w należytym biegu procedur cywilnych, wspierając w razie potrzeby zgodność norm procedury cywilnej, mających zastosowanie w państwach członkowskich (lit. c).

W preambule odwołano się także do art. 67 ust. 5 TWE, zgodnie z którym mające skutki transgraniczne środki z zakresu współpracy sądowej w sprawach cywilnych niezbędne dla zapewnienia należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego, zmierzające do poprawy i uproszczenia systemu transgranicznego dostarczania aktów sądowych i pozasądowych (art. 65 lit. a tiret pierwszy TWE) przyjmowane są zgodnie z procedurą współdecydowania określoną w art. 251 TWE. Ta skomplikowana procedura wprowadzona do TWE przez Traktat o Unii Europejskiej przyznaje Parlamentowi Europejskiemu uprawnienia do współdecydowania w kwestiach ustawodawczych (szczegółowy opis procedury: zob. S. Majkowska, Komentarz do art. 251 TWE (w:) Z. Brodecki, M. Drobysz, S. Majkowska, D. Pyć, M. Tomaszewska, I. Zużewicz, Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Komentarz, (red.) Z. Brodecki, Warszawa 2006, s. 746). Parlament Europejski i Rada, uwzględniając opinię Parlamentu Europejskiego z dnia 4 lipca 2006 r. (Dz. Urz. UE C 303 E z 13.12.2006, s. 69), wspólne stanowisko Rady z dnia 28 czerwca 2007 r. (Dz. Urz. UE C 193 E z 21.08.2007, s. 13) oraz stanowisko Parlamentu Europejskiego z dnia 24 października 2007 r., działały z zachowaniem procedury współdecydowania.

Przyjęcie rozporządzenia (najpierw rozporządzenia nr 1348/2000, a następnie zastępującego go rozporządzenia nr 1393/2007) regulującego kwestię doręczania dokumentów sądowych i pozasądowych stanowi tylko część instrumentów podjętych w ramach współpracy sądowej w sprawach cywilnych i handlowych pomiędzy państwami członkowskimi UE. Z punktu widzenia stosowania rozporządzenia istotne było powołanie Europejskiej Sieci Sądowniczej w sprawach cywilnych i handlowych, której głównym zadaniem jest ułatwianie współpracy sądowej między państwami członkowskimi w sprawach cywilnych i handlowych, w tym projektowanie, stopniowe tworzenie i aktualizowanie zarówno systemu informacyjnego dla członków Sieci, jak również systemu ogólnie dostępnego (art. 3 decyzji Rady 2001/470/WE z dnia 28 maja 2001 r. ustanawiającej Europejską Sieć Sądowniczą w sprawach cywilnych i handlowych – Dz. Urz. WE L 174 z 27.06.2001, s. 25). W ramach realizacji tych zadań między innymi został utworzony europejski atlas sądowniczy w sprawach cywilnych (K. Jończyk-Piskorska, M. Stańko, Uwarunkowania prawno-organizacyjne stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1348/2000 w sprawie doręczania dokumentów sądowych i pozasądowych, Europejski Przegląd Sądowy, 2006, nr 5, s. 61).

Początkowo dla regulacji kwestii doręczania dokumentów sądowych i pozasądowych w państwach członkowskich przewidywano formę konwencji (uchwała Rady z dnia 26 maja 1997 r. – Dz. Urz. WE C 261 z 27.08.1997, s. 1). Jednak ze względu na wejście w życie traktatu amsterdamskiego (co nastąpiło dnia 1 maja 1999 r.) – włączającego problematykę współpracy sądowej w sprawach cywilnych – prawodawca wspólnotowy zdecydował się uregulować to zagadnienie w drodze rozporządzenia. Wybór tej formy regulacji zgodny jest z zasadami pomocniczości i proporcjonalności określonymi w art. 5 traktatu, gdyż cele rozporządzenia nie mogą zostać zrealizowane w wystarczającym zakresie przez państwa członkowskie indywidualnie, ponieważ nie mogą one zagwarantować równoważności przepisów stosowanych we Wspólnocie. Co więcej – cel ten można osiągnąć jedynie na poziomie wspólnotowym. Zgodnie z dyspozycją art. 5 traktatu ustanawiającym zasadę proporcjonalności rozporządzenie nie wykracza poza to, co jest niezbędne do osiągnięcia tych celów (Wniosek dotyczący rozporządzenia...; COM(2005) 305 końcowy z dnia 07.07.2005, s. 3). W ten sposób skomplikowany i czasochłonny proces przyjmowania przez państwa członkowskie przepisów konwencji został zastąpiony uregulowaniem tych kwestii w drodze aktu wspólnotowego o zasięgu ogólnym, wiążącym w całości i bezpośrednio stosowanym we wszystkich państwach członkowskich. W preambule podkreślono, że treść konwencji została w dużej części przeniesiona do rozporządzenia, akcentując w ten sposób chęć zapewnienia ciągłości wyników negocjacji dotyczących zawarcia konwencji. Oznacza to także, iż informacja przyjęta przez Radę na temat sprawozdania wyjaśniającego w sprawie konwencji pozostaje aktualna (Dz. Urz. WE C 261 z 27.08.1997, s. 26).

Zgodnie z art. 249 TWE (obecnie art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) rozporządzenie jest źródłem prawa wtórnego, obowiązuje w całości i jest stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich (zob. A. Łazowski, Rozporządzenie jako źródło prawa Wspólnot Europejskich, EPS 2007, nr 3, s. 12). Potwierdza to Europejski Trybunał Sprawiedliwości w swoim orzecznictwie, podnosząc, że wybór formy rozporządzenia w miejsce dyrektywy proponowanej początkowo przez Komisję (zob. Dz. Urz. WE C 247 E z 31.08.1999, s. 11) wskazuje na znaczenie, jakie prawodawca wspólnotowy przywiązuje do bezpośredniej stosowalności przepisów rozporządzenia o doręczaniu dokumentów sądowych i pozasądowych w państwach UE i ich jednolitego stosowania (orzeczenie w sprawie C-443/03 Götz Leffler v. Berlin Chemie AG – Dz. Urz. UE C 10 z 14.01.2006, s. 4, pkt 46; wyrok z dnia 25 czerwca 2009 r. sprawie C-14/08, Roda Golf & Beach Resort SL (www.curia.europa.eu), pkt 49). Przy stosowaniu norm prawnych wynikających z prawa krajowego należy pamiętać, że zgodnie z zasadą pierwszeństwa stosowania prawa wspólnotowego „w wypadku niezgodności normy prawa krajowego z rozporządzeniem, organ krajowy stosujący prawo ma obowiązek zastosowania prawa wspólnotowego i niestosowania sprzecznego z nim prawa krajowego” (por. np. orzeczenie 106/77 z dnia 9 marca 1978 r. w sprawie Amministrazione delle Finanse dello Stato v. Simmenthal (w:) Prawo Unii Europejskiej. Zagadnienia systemowe, pod red. J. Barcza, Warszawa 2002, s. 229 i n.).

Dla stosowania przepisów rozporządzenia istotne jest, że zgodnie z art. 267 (dawny art. 234) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wyłączna kompetencja w interpretacji rozporządzenia należy do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej jako: TS), w ramach postępowania o rozstrzygnięcie zagadnienia wstępnego. Procedura składania wniosków o wydanie orzeczenia wstępnego stanowi ważny instrument w zapewnieniu autonomicznej wykładni pojęć zawartych w przepisach rozporządzenia. Autonomiczna wykładnia prawa wspólnotowego to wykładnia niezależna od sposobu rozumienia tych samych bądź podobnych pojęć znanych prawom wewnętrznym państw członkowskich. Należy wyjaśnić, że do czasu wejścia w życie traktatu z Lizbony uprawnienie, a zarazem obowiązek skierowania pytania prejudycjalnego, dotyczącego stosowania aktów przyjętych w ramach tytułu czwartego traktatu WE, należał wyłącznie do sądów krajowych, których orzeczenia podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego. Traktat z Lizbony, podpisany dnia 13 grudnia 2007 r. przez 27 szefów państw lub rządów państw członkowskich Unii, wszedł w życie dnia 1 grudnia 2009 r., zmieniając dwa traktaty podstawowe, tj. Traktat o Unii Europejskiej (TUE) i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, przy czym temu ostatniemu nadano tytuł Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej jako: TFUE). Traktat ten zlikwidował strukturę filarową oraz uchylił art. 35 TUE i art. 68 TWE, które przewidywały ograniczenia właściwości Trybunału Sprawiedliwości i tym samym Trybunał Sprawiedliwości uzyskał ogólną właściwość prejudycjalną w dziedzinie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Oznacza to że w zakresie wiz, azylu, imigracji i innych polityk związanych z przepływem osób (w szczególności współpracy sądowej w sprawach cywilnych, uznawania i wykonywania orzeczeń) do Trybunału mogą występować wszystkie sądy krajowe – a nie wyłącznie sądy orzekające w ostatniej instancji – i jest on od tej pory właściwy do orzekania w przedmiocie środków podjętych ze względów porządku publicznego w ramach kontroli transgranicznych. W konsekwencji Trybunał Sprawiedliwości posiada w tej materii właściwość powszechną i to od dnia wejścia w życie traktatu z Lizbony (Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, komunikat prasowy nr 104/09, traktat z Lizbony a Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Luksemburg, 30 listopada 2009 r.; A. Łazowski, Propozycje reform procedury pytań prejudycjalnych w obszarze wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, EPS 2007, nr 9, s. 18 i n.; K. Rokicka, F. Jasiński, Prawne problemy stosowania art. 68 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską (w:) Pytanie prejudycjalne w Orzecznictwie ETS. Funkcjonowanie procedury prejudycjalnej w Polsce, (red.) C. Mik, Toruń 2006, s. 129-140).

W orzeczeniu w sprawie C-14/08 TS wypowiedział się na temat określonych w art. 234 TWE (obecny art. 267 TFUE) warunków dopuszczalności skierowania pytania prejudycjalnego, jakimi są sporny charakter postępowania oraz sprawowanie funkcji sądowniczej. W sprawie tej pytania prejudycjalne zostały postawione przy okazji zażalenia wniesionego na odmowę sekretarza dokonania doręczenia dokumentu stanowiącego przedmiot postępowania przed sądem krajowym, a jedyną stroną postępowania była skarżąca przed sądem krajowym. Trybunał stwierdził, że o ile można uznać, iż sekretarz rozpatrujący wniosek o doręczenie dokumentów sądowych lub pozasądowych na podstawie rozporządzenia nr 1348/2000 działa w charakterze organu administracji, nie rozstrzygając jednocześnie sporu, o tyle nie można tak postąpić w odniesieniu do sądu zajmującego się rozpatrywaniem zażalenia wniesionego na odmowę tego sekretarza dokonania wnioskowanego doręczenia. Należy zauważyć, że przedmiotem zażalenia w powyższej sytuacji jest uchylenie odmowy, która narusza zdaniem wnioskodawcy jego prawa, jakim jest „prawo do spowodowania doręczenia pewnych dokumentów w trybie przewidzianym w rozporządzeniu nr 1348/2000”. Dlatego należy uznać, że sąd krajowy rozstrzyga spór i sprawuje z tego względu funkcję sądowniczą, a w konsekwencji jest uprawniony do skierowania pytania prejudycjalnego w trybie art. 267 TFUE (dawny art. 234 TWE).

Przy stosowaniu przepisów rozporządzenia należy mieć na uwadze wskazania ETS w sprawie sposobu wykładni tego aktu, zaprezentowane w orzeczeniu C-443/03 (orzeczenie G. Leffler v. Berlin Chemie AG, Dz. Urz. UE C 10 z 14.01.2006, s. 2). W orzeczeniu tym Trybunał znacząco rozszerzył zakres zastosowania rozporządzenia, dopuszczając wykładnię per analogiam dla oceny skutków odmowy przyjęcia dokumentu przez adresata na podstawie art. 8 ust. 1. Trybunał wskazał więc, że przy wykładni europejskiego prawa procesowego, obok zasady wykładni autonomicznej, należy kierować się następującą regułą: w kwestiach nieuregulowanych należy w pierwszej kolejności poszukiwać rozwiązania na gruncie rozporządzenia, nawet jeśli prowadzi to do stosowania jego przepisów jedynie w drodze analogii. Dopiero gdy takiego racjonalnego rozwiązania nie da się skonstruować na podstawie celów i treści rozporządzenia, kolejnym etapem powinno być sięganie do krajowych porządków prawnych. W tym ostatnim przypadku sąd krajowy będzie zobowiązany zapewnić pełną efektywność prawu wspólnotowemu. Powyższe rozwiązanie jest pozytywnie oceniane w piśmiennictwie (P. Rylski, Skutki prawne odmowy przyjęcia dokumentu na podstawie art. 8 rozporządzenia nr 1348/2000. Glosa do wyroku ETS z 8.11.2005 w sprawie C-443/03, G. Leffler v. Berlin Chemie AG, Europejski Przegląd Sądowy 2006, nr 2, s. 53; J. Maliszewska-Nienartowicz, Doręczanie dokumentów sądowych na terenie UE, M. Praw. 2006, nr 9, s. 501; K. Weitz, Doręczanie dokumentów w postępowaniu cywilnym w świetle prawa wspólnotowego (uwagi na tle orzeczeń ETS w sprawie G. Leffler przeciwko Berlin Chemie AG oraz Plumex przeciwko Young Sports NV), Rodzina i Prawo 2007, nr 1(4), s. 57). W orzeczeniu w sprawie G. Leffler v. Berlin Chemie AG Trybunał odszedł od wykładni przyjętej na gruncie konwencji brukselskiej z 1968 r. (zob. orzeczenie Lancray SA v. Peters, C-305/88).