Świetlicka Maria, Komentarz do przepisów przejściowych (art. 27 – art. 51) ustawy z dnia 27 września 2013 roku o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw (Dz.U.2013.1247)
Komentarz do przepisów przejściowych (art. 27 – art. 51) ustawy z dnia 27 września 2013 roku o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw (Dz.U.2013.1247)
Wstęp
Ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2013 r. poz. 1247) – dalej zwaną ustawą nowelizującą, dokonano cały szereg zmian w zakresie procedury karnej, które skutkują w praktyce nowym jej modelem, opartym na zasadzie kontradyktoryjności postępowania przed sądem w sprawach karnych. Rozległość tych zmian w praktyce może nastręczać znaczne problemy interpretacyjne, przede wszystkim wymaga uzupełnienia przez praktyków wiedzy i umiejętności, toteż vacatio legis omawianej ustawy oznaczono na blisko 21 miesięcy. Choć niektóre przepisy weszły w życie wcześniej , to zasadnicze, zmieniające w istocie model postępowania karnego, zaczęły obowiązywać od dnia 1 lipca 2015 r.
Przepisy przejściowe mają na celu regulację wpływu nowej ustawy na stosunki powstałe pod działaniem ustawy albo ustaw dotychczasowych. W szczególności dotyczą one:
sposobu zakończenia postępowań będących w toku (wszczętych w czasie obowiązywania dotychczasowych przepisów i niezakończonych ostatecznie do dnia ich uchylenia), skuteczność dokonanych czynności procesowych oraz organy właściwe do zakończenia postępowania i terminy przekazania im spraw;
czy i w jakim zakresie utrzymuje się czasowo w mocy instytucje prawne zniesione przez nowe przepisy;
czy zachowuje się uprawnienia i obowiązki oraz kompetencje powstałe w czasie obowiązywania uchylanych albo wcześniej uchylonych przepisów oraz czy skuteczne są czynności dokonane w czasie obowiązywania tych przepisów; sprawy te reguluje się tylko w przypadku, gdy nie chce się zachować powstałych uprawnień, obowiązków lub kompetencji albo chce się je zmienić albo też gdy chce się uznać dokonane czynności za bezskuteczne;
czy i w jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do uprawnień i obowiązków oraz do czynności, o których mowa w pkt 3;
czy i w jakim zakresie utrzymuje się w mocy przepisy wykonawcze wydane na podstawie dotychczasowych przepisów upoważniających .
W działalności prawodawczej, przy normowaniu jakiejś dziedziny już uprzednio przez prawo regulowanej, jednym z zasadniczych problemów jest rozstrzygnięcie, jakie przepisy od momentu wejścia ich w życie należy stosować do tych stosunków i spraw, które powstały lub rozpoczęły się przed wejściem w życie nowych przepisów, jednakże trwają nadal lub są w toku w chwili dokonywania zmiany prawa. Ustawodawca ma zasadniczo do wyboru jedną z trzech możliwości:
opierając się na zasadzie bezpośredniego działania prawa, może postanowić, że od chwili wejścia w życie nowych norm należy je stosować do wszelkich stosunków prawnych, zdarzeń czy stanów rzeczy danego rodzaju, zarówno tych, które dopiero powstaną, jak i tych, które powstały wcześniej przed wejściem w życie nowych przepisów, ale trwają w czasie dokonywania zmiany prawa;
może ustalić w oparciu o tzw. przedłużenie obowiązywania dawnego prawa, że do czasu wygaśnięcia stosunków prawnych zawiązanych w czasie obowiązywania zmienionego prawa i trwających nadal, będą miały zastosowanie normy prawne, które wówczas obowiązywały;
może wreszcie przyjąć, że przez pewien, przez niego określony czas, obowiązywać będą w dziedzinie spraw normowanych przez dawne i nowe prawo, jakieś szczególne postanowienia nazywane postanowieniami prawa przejściowego. Tego rodzaju przepisy mogą w szczególności stanowić, że przez jakiś wyznaczony przez ustawodawcę czas pozostawia się w mocy obie odmienne regulacje prawne: do stosunków i zdarzeń powstałych od chwili wejścia w życie nowych przepisów – przepisy nowe, zaś do trwających zdarzeń powstałych przed wejściem w życie nowego prawa – przepisy dawne. Możliwe jest także ustanowienie na ten czas szczególnych przepisów przejściowych, zawierających postanowienia odmienne od postanowień dawnego i nowego prawa (por. orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 grudnia 1995 r., K 6/95, OTK 1995, nr 3, poz. 19).
Nadmienić należy, że generalną dyrektywą rozwiązań zawartych w przepisach przejściowych jest, aby były ukształtowane w sposób nieuciążliwy dla ich adresatów i pozostawiały im możliwość przystosowania się do ustawy nowej .
Przepisy przejściowe, które są przedmiotem niniejszego komentarza, zgodnie z Zasadami techniki prawodawczej umieszczone zostały w końcowej części ustawy, przed przepisami końcowymi i zamieszczone są od art. 27 do art. 51. Mają one na celu uregulowanie nowych norm w stosunku do postępowań karnych zainicjowanych przed dniem wejścia w życie ustawy. Regulują zatem zasady postępowania intertemporalnego z uwzględnieniem z jednej strony etapu tego postępowania, a więc czy było ono w dniu 1 lipca 2015 r. w stanie przygotowawczym (dochodzenie, śledztwo), czy też w sądzie I instancji, czy też w dalszym etapie procesu karnego (np. art. 32, art. 36), z drugiej zaś, dostrzegając gwarancyjny charakter niektórych norm, nakazuje ich stosowanie niezależnie od etapu, na jakim jest postępowanie karne (np. art. 31).
Ustawa nowelizująca kodeks postępowania karnego przyjmuje jako zasadę stosowanie nowych regulacji także do spraw wszczętych przed dniem wejścia jej w życie (art. 27). Prymat stosowania ustawy nowej obowiązuje także w przypadku wątpliwości interpretacyjnych co do ewentualnego dalszego stosowania przepisów dotychczasowych (art. 29). Respektowana jest także zasada, w myśl której czynności procesowe, skuteczne na podstawie dotychczasowych przepisów, zachowują swoją ważność także po wejściu w życie nowych uregulowań, odmiennie określających przesłanki stosowania tych czynności (art. 28). W kwestiach wątpliwych, związanych ze zmianą przesłanek stosowania środków zapobiegawczych, przepisy przejściowe przewidują regulacje szczególne (art. 35).
Wyjątki od zasady bezpośredniego zastosowania ustawy nowej do spraw będących w toku, wprowadzające przedłużone obowiązywanie przepisów dotychczasowych, obejmują trzy grupy przypadków:
z uwagi na zapewnienie sprawności i ekonomiki postępowania zdecydowano się na zachowanie dotychczasowych przepisów określających właściwość i skład sądu oraz tryb i formę postępowania do zakończenia sprawy w danej instancji;
stosowanie nowych regulacji, wzmacniające zasadę kontradyktoryjności w postępowaniu karnym, ograniczono do spraw, które zostaną skierowane do postępowania sądowego dopiero po wejściu w życie ustawy nowelizacyjnej, wychodząc z założenia, że w sposób istotny zmieniają one reguły prowadzenia procesu oraz sposób postępowania stron postępowania;
bezpośrednie stosowanie, w sprawach będących w toku, nowych regulacji usprawniających postępowanie wyłączono, wówczas gdy prowadziłoby to do naruszenia zasady równości broni albo ochrony zaufania uczestników postępowania, zachowując w tym zakresie obowiązywanie przepisów dotychczasowych (por. druk sejmowy 870 VII kadencji – Uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw, s. 158 i n.).
Kluczową rolą przepisów przejściowych jest określenie, jaki jest wpływ przepisów nowych lub zmienionych na zachowania, zdarzenia czy stosunki prawne, które powstały pod działaniem ustaw dotychczasowych, ale nie zostały zakończone i nadal trwają pod rządami przepisów nowych.
1.
Bez wątpienia zasadą generalną, wyrażoną również w art. 27 cytowanej ustawy nowelizacyjnej, jest to, że proces karny „chwyta w locie” zmiany przepisów proceduralnych. Od tej zasady ustawodawca wskazuje wyjątki, które mają zapobiec temu, aby postępowanie karne utraciło swą funkcjonalność i każdorazowo nie toczyło się na nowych zasadach, a więc na ogół od początku (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2015 r., III KK 375/14, LEX nr 1754265).
2.
Komentowany przepis określa jako zasadę stosowanie przepisów 25 ustaw objętych nowelizacją, w brzmieniu przez nią nadanym, także do spraw wszczętych przed dniem wejścia jej w życie . Przyjmuje się zatem jako zasadę bezpośrednie działanie przepisów nowych...
Pełna treść dostępna po zalogowaniu do LEX