Rzetecka-Gil Agnieszka, Komentarz do niektórych przepisów ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych

Trybunał Konstytucyjny w swoim wyroku z dnia 25 stycznia 2005 r. (K 25/04, OTK-A 2005, nr 1, poz. 6, Lex nr 143524), w którym zajął się konstytucyjnością przepisów zezwalających na regulowanie w drodze rozporządzeń wykonawczych do ustawy o pracownikach samorządowych materii wymogów kwalifikacyjnych tych pracowników, przedstawił m.in. następujące stanowisko (które przytaczam in extenso). Trybunał Konstytucyjny uznaje celowość ustawowego uregulowania zasad naboru administracji samorządowej, z ustaleniem kryteriów łączących możliwość zajmowania określonego stanowiska z wykształceniem uznawanym za gwarantujące należyte sprawowanie funkcji w administracji. Samorząd terytorialny, zgodnie z przyjętym w Konstytucji założeniem postępującej decentralizacji zarządzania państwem i wskazaną w preambule Konstytucji zasadą pomocniczości, ma prawo i obowiązek wykonywać zadania publiczne w zakresie przewidzianym przez ustawodawcę. Jednak do wykonywania tych zadań winne być wyznaczone osoby, które spełniają najwyższe wymogi kwalifikacyjne, w tym posiadają adekwatne do zajmowanych stanowisk wykształcenie. Powszechnie znany fakt lawinowego przyrostu regulacji prawnych, skomplikowanie spraw, które wymagają rozstrzygnięcia, oraz wymagania stawiane przez uczestnictwo Polski we Wspólnotach Europejskich nakazują wręcz wprowadzenie ramowych, ogólnych zasad, które powinien spełniać urzędnik samorządowy (...). Dlatego też niezbędne jest uregulowanie - według obiektywnych i czytelnych kryteriów - zasad naboru pracowników jednostek samorządu terytorialnego, szczególnie w zakresie kwalifikacji, którymi pracodawca ma się kierować. Jak wskazano już wyżej, kryteria te powinny być ustalone w ustawie i w sposób maksymalnie precyzyjny ograniczać swobodę regulacji podustawowej.

W dniu 6 maja 2005 r. uchwalona zostaje ustawa o zmianie ustawy o pracownikach samorządowych, ustawy o samorządowych kolegiach odwoławczych i ustawy o systemie oświaty (Dz. U. Nr 122, poz. 1020), która weszła w życie w dniu 7 sierpnia 2005 r. Ustawa ta wprowadziła do ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 z późn. zm. - zwana dalej "ustawą o pracownikach samorządowych" lub "ustawą") nowe regulacje dotyczące naboru na stanowiska urzędnicze (w tym kierownicze urzędnicze) w samorządzie. Są to dodane po art. 3 ustawy artykuły 3a, 3b, 3c, 3d, 3e.

Jednocześnie w tym samym dniu, 7 sierpnia 2005 r., wchodzą w życie dwa rozporządzenia Rady Ministrów: z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w urzędach gmin, starostwach powiatowych i urzędach marszałkowskich (Dz. U. Nr 146, poz. 1223 z późn. zm.) i z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 146, poz. 1222 z późn. zm.).

Polskie ustawodawstwo już wcześniej regulowało w ustawie z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej (Dz. U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483 z późn. zm. - w brzmieniu obowiązującym do dnia 19 sierpnia 2005 r.) zagadnienie naboru na stanowiska w służbie cywilnej. W art. 5 ustanowiono zasadę, że każdy obywatel ma prawo do informacji o wolnych stanowiskach pracy w służbie cywilnej, a nabór do służby cywilnej jest otwarty oraz konkurencyjny. Z art. 21 ust. 1 tej ustawy wynikało, że nabór kandydatów do korpusu służby cywilnej organizuje dyrektor generalny urzędu. Z kolei art. 22 określał elementy ogłoszenia o naborze oraz wskazywał na obowiązek upowszechnienia informacji o wolnych stanowiskach urzędniczych. Zasada otwartego i konkurencyjnego naboru przeniesiona została następnie na grunt ustawy o pracownikach samorządowych (natomiast nowelizacją ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej od dnia 19 sierpnia 2005 r. wprowadzono niemalże takie same uregulowania dotyczące naboru, jak w ustawie o pracownikach samorządowych).

W literaturze podnosi się, że celem wprowadzenia procedury naboru do ustawy o pracownikach samorządowych była chęć zapewnienia wykonywania samorządowej służby publicznej wolnej od powiązań biznesowych, towarzyskich, rodzinnych, politycznych. Ponadto intencją ustawodawcy było stworzenie ram do zatrudniania w samorządzie osób o najwyższym poziomie kwalifikacji, fachowości i doświadczeniu (J. Borowicz, Z problematyki otwartego i konkurencyjnego naboru na wolne stanowiska urzędnicze w samorządzie terytorialnym, Samorząd Terytorialny 2007, nr 10, s. 46).

Bezsprzeczną konsekwencją wprowadzenia przepisów o naborze do ustawy o pracownikach samorządowych stało się ograniczenie prowadzenia swobodnej polityki kadrowej przez pracodawców samorządowych.