Kowalewski Eugeniusz, Sangowski Tadeusz, Komentarz do niektórych przepisów ustawy o działalności ubezpieczeniowej, [w:] Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Komentarz

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej ma charakter kompleksowego aktu prawnego, regulującego podejmowanie i wykonywanie działalności w zakresie ubezpieczeń osobowych i majątkowych włącznie z samorządem ubezpieczeniowym; obejmuje także aktuariusza ubezpieczeniowego oraz zasady sprawowania nadzoru ubezpieczeniowego .

Kwestie związane z organizacją nadzoru ubezpieczeniowego, pośrednictwem ubezpieczeniowym oraz problematyką ubezpieczeń obowiązkowych nie są objęte jej zakresem [problematyka ta została uregulowana w: ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, ustawie o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych oraz ustawie o pośrednictwie ubezpieczeniowym].

Można zatem skonstatować, że omawiana ustawa wraz z ustawami pozostałymi, wchodzącymi w skład tzw. pakietu ustaw ubezpieczeniowych , tworzą w miarę kompleksową regulację ubezpieczeń gospodarczych, z wyjątkiem jedynie regulacji odnoszących się do umowy ubezpieczenia [zawarte są one w kodeksie cywilnym (art. 805-834) oraz w kodeksie morskim (art. 292-338)] oraz niektórych regulacji o charakterze szczególnym .

Porównując zakres i charakter ustawy o działalności ubezpieczeniowej z pozostałymi ustawami, tworzącymi tzw. pakiet ubezpieczeniowy można dojść do wniosku, że wykazuje ona pewną specyfikę. Mianowicie, chociaż nie jest z pewnością aktem nadrzędnym w stosunku do innych ustaw ubezpieczeniowych , to niewątpliwie wykazuje wyraźne cechy tzw. aktu wiodącego. Chodzi przy tym nie tylko o to, że zawiera ona ogół regulacji ustrojowych podmiotów prowadzących działalność ubezpieczeniową , ale także o to, że reguluje pewne kwestie ogólne odnoszące się do całego obszaru działalności ubezpieczeniowej. Dla przykładu, określa ogólną procedurę tzw. postępowania likwidacyjnego, wyjaśnia podstawowe pojęcia (w tym pojęcia z zakresu umowy ubezpieczenia - np. pojęcie „koasekuracji” i „zdarzenia losowego” - art. 2 pkt 4 i 18), reguluje sprawę tajemnicy umów ubezpieczenia, określa i wyjaśnia istotę działalności ubezpieczeniowej, zasady interpretacji ogólnych warunków ubezpieczeń (OWU) [por. art. 12 ust. 3-4], reguluje tzw. prawo wglądu do akt szkodowych, zasady kalkulacji składek oraz wiele innych. Łatwo zauważyć, że są to zagadnienia „aktualne” także w obszarze ubezpieczeń obowiązkowych, a nawet w obszarze działalności pośredników ubezpieczeniowych .

Jednym z największych „osiągnięć” ustawy o działalności ubezpieczeniowej jest wyłączenie z jej treści regulacji cywilnoprawnych i „przeniesienie” ich do kodeksu cywilnego . Dotychczas obowiązująca ustawa o działalności ubezpieczeniowej zawierała dość istotne regulacje cywilnoprawne (np. w art. 6-8) , co narusza fundamentalny podział materii prawa ubezpieczeniowego na regulacje prywatno- i publicznoprawne, nie mówiąc już o tym, że było to przyczyną nieporozumień i trudności interpretacyjnych .

Z drugiej jednak strony należy podkreślić, że postulat przeniesienia cywilnoprawnej regulacji umowy ubezpieczenia do kodeksu cywilnego nie został zrealizowany konsekwentnie. Ustawa bowiem nadal zawiera niektóre przepisy o wybitnie cywilnoprawnym charakterze , a - co gorsza - wprowadza zamieszanie w kodeksowych regulacjach umowy ubezpieczenia, graniczące z chaosem . Tego rodzaju nadmierna ingerencja w spójność kodeksu cywilnego jest przykładem nienajlepszej techniki legislacyjnej .

Omawiana ustawa wprowadza widoczne w całej jej konstrukcji uporządkowanie pojęć, definicji oraz terminologii, z czym do tej pory - mówiąc eufemistycznie - nie było najlepiej. Oprócz definicji zawartych w słowniczku pojęć ustawowych (art. 2 pkt 1-18) spotykamy poprawne na ogół oznaczenia stron umowy ubezpieczenia oraz podmiotów na podstawie tej umowy uprawnionych. Niestety, i w tym zakresie ustawa niekiedy posługuje się terminologią nieprecyzyjną, a czasami błędną . Tak więc można skonstatować, że porządkujący - w zakresie terminologii ubezpieczeniowej - walor ustawy, aczkolwiek widoczny, osłabiony został dalej istniejącymi i używanymi „dziwolągami” semantycznymi .

Ustawa w sposób znaczący wzmacnia ochronę ubezpieczających (a także innych podmiotów uprawnionych z umowy ubezpieczenia), rozszerzając ich uprawnienia , których korelatem są daleko idące powinności i obowiązki zakładów ubezpieczeń. Szczególnie daleko idące są rygory nałożone na zakład ubezpieczeń po nastąpieniu wypadku ubezpieczeniowego. Wydaje się, że zakładom ubezpieczeń niezwykle trudno będzie wszystkim tym obowiązkom sprostać i należy się obawiać, że niektóre z nich będą w różny sposób obchodzone lub też wykonywane jedynie formalnie z uszczerbkiem dla interesów ubezpieczających i ubezpieczonych.

Ustawa realizuje ambitne zadanie dostosowania zawartych w niej regulacji do standardów prawa unijnego, w szczególności zaś do dyrektyw odnoszących się do prowadzenia działalności ubezpieczeniowej, swobody świadczenia usług ubezpieczeniowych, nadzoru ubezpieczeniowego, reorganizacji i upadłości zakładów ubezpieczeń oraz innych spraw . Ponadto ustawa dostosowuje nie tylko poszczególne regulacje, ale także nazewnictwo do przepisów i regulacji zawartych w innych ustawach wewnętrznych .

Na zawartość ustawy składa się 17 rozdziałów, które obejmują: